Neem een kaart van Nederland. Daarop is een rijkelijk ingevuld landoppervlak te zien met steden, grenzen, meren, wegen, landbouw- en natuurgebieden. De Noordzee is daarentegen egaal blauw weergegeven, zonder enig detail. Vaak is maar een klein stukje van onze zee te zien, net genoeg om het landoppervlak goed te kunnen afbeelden.
Dit zegt iets over hoe we de Noordzee zien. Onze zee is buiten beeld. We negeren dit deel van ons land. Nederland is een stuk groter dan we ons vaak realiseren: het Nederlandse deel van de Noordzee is anderhalf keer zo groot als het landoppervlak van ons land.
Het is te begrijpen dat de Noordzee een blinde vlek is. We wagen ons er niet te ver op, te gevaarlijk. Vanaf het strand gezien lijkt het een enorme watervlakte, met alleen wat golven, kitesurfers en in de verte windmolens en voorbijvarende schepen. We zien niet wat er verderop, onder het wateroppervlak, allemaal leeft. Daar verschuilt een scholletje zich bijna onzichtbaar in het zand, zuigt een zeepaardje een miniem klein visje met z’n snuit naar binnen, harkt een anemoon zachtjes wuivend plankton binnen.
Natuurlijk, we weten wel dat er van alles gebeurt, daar op en onder het blauwgroene wateroppervlak. We horen van scheepvaartongelukken, zeeschuim vol gif, vissers die ermee stoppen, aanleg van windmolenparken. Maar we ervaren niet hoe een nimmer aflatende stroom schepen met een diep motorgebrom overvaart of hoe vissers zware netten met stalen kabels en kettingen over de zeebodem slepen. We ervaren niet hoe vanuit de rivieren gif de zee binnenstroomt of hoe honderden windmolens met zware dreunen in de bodem worden verankerd.
Daardoor blijft buiten beeld hoe deze twee werelden – die van de planten en dieren in onze zee en die van de economische activiteiten – elkaar kruisen. We zijn blij met het scholletje op ons bord, de sportschoenen uit Vietnam, de opgewekte elektriciteit. We profiteren dus van onze zee, maar weten niet wat daardoor aan natuur verloren gaat.
We kunnen er niet van uitgaan dat het vanzelf wel goedkomt. Zelfs niet als het ons alleen zou gaan om het opsnuiven van die zilte zeelucht en een verfrissende duik in de golven. Want het zeewater is niet vanzelf schoon. We vervuilen het water met zware metalen, chemicaliën en mest. Een gezonde zee vol variëteit aan leven en schelpdierriffen filtert het water en vermindert het risico op algenbloei. Schoon zeewater kan dus niet zonder een levende zee.
Niet meer dan 5 procent is beschermd
We moeten het zeeleven de ruimte geven om zich te herstellen, willen we ervan blijven genieten. Daar zijn we niet goed in. Na jaren overleg is niet meer dan 5 procent van de Nederlandse Noordzee beschermd tegen de meest schadelijke activiteit, de bodemsleepnetvisserij. Om een idee te geven: voor het vangen van één tong gaan 38 ongewenst meegevangen zeedieren dood overboord. Ook gaan andere schadelijke activiteiten vrijwel overal in de Noordzee onverminderd door, zoals de bouw van windparken, intensieve scheepvaart, het lozen van schadelijke stoffen, zand-, schelpen- en grindwinning, olie- en gasboringen, de aanleg van kabels en leidingen, militaire oefeningen en het tot ontploffing brengen van explosieven.
Het resultaat is een Noordzee die in slechte staat verkeert. Bijna alle grote vissen zijn zo goed als uitgeroeid. De helft van de haaien- en roggensoorten is bedreigd. Ook kleinere vissen, zoals de zeetong, kunnen niet meer tot volwassen grootte doorgroeien. Zónder visserij kan een tong vijfentwintig jaar oud en 70 centimeter lang worden. Mét visserij wordt de meeste tong niet ouder dan vier jaar en niet langer dan 25 tot 30 cm. Dit terwijl de tong pas paairijp is op drie- tot vijfjarige leeftijd. Recent zijn er aanwijzingen van enig herstel, maar op de langere termijn gezien is de Noordzee goeddeels leeggevist. Voor écht herstel is bescherming van de Noordzeenatuur nodig en die is er niet.
Zolang alleen bedrijven pleiten voor hun belangen op de Noordzee zal bescherming uitblijven. De grote politieke partijen gaan zich pas hard maken voor herstel van de Noordzee als veel kiezers dat willen. Daarom is het zo belangrijk de schoonheid van onze zee te ontdekken. Ga op snorkelsafari in Zeeland. Of, zonder natte voeten: bezoek een zeeaquarium, bijvoorbeeld in Den Helder, Scheveningen, Bergen aan Zee of West-Terschelling. Verdiep je in een van de vele boeken over onze zee. Bekijk in de meivakantie op groot scherm de documentaire ‘De wilde Noordzee’ in het Omniversum in Den Haag. Of kijk die vierdelige documentaire op de NPO (met de eerste aflevering op zondag 13 april). Alleen met die aandacht gaat de zee weer voor ons leven.
Lees ook
Hoe maak je een natuurfilm als ‘De wilde Noordzee’? ‘Je moet zelf een vis worden’
