De Europese Commissie wil EU-landen de mogelijkheid geven 800 miljard euro te lenen, om de defensie-uitgaven de komende vier jaar te verhogen. Wat mij betreft is geld lenen voor zo’n herbewapeningsplan – waar de Tweede Kamer dinsdag over stemt – niet alleen onverstandig, maar ook misleidend.
Decennialang hebben we de krijgsmacht verwaarloosd en als het ware boven onze stand geleefd. Nederland gaf de afgelopen twintig jaar, zo berekende de Volkskrant, ruim 100 miljard euro te weinig uit aan defensie. Door nu veel geld te lenen, scheppen politici de illusie dat de rekening naar de toekomst kan worden geschoven en misleiden ze hun kiezers. Is dat werkelijk conform de Europese waarden de we zeggen te verdedigen?
Miljarden lenen voor herbewapening is om meerdere redenen onverstandig. Dat EU-landen vier jaar lang veel meer mogen lenen dan afgesproken, is de doodsteek voor het pakket afspraken over verantwoord begrotingsbeleid, het Stabiliteits- en Groeipact. Zo valt een fundament onder de houdbaarheid en stabiliteit van de euro weg. Onbegrijpelijk we geen waarschuwingen hebben gehoord van de ECB en DNB.
Lenen voor het herbewapeningsprogramma zal, in combinatie met het te verwachten ruime beleid van de ECB, tot een hogere inflatie en te lage reële rente leiden. De illusie is dat met een lage rente kosten in het heden vermeden kunnen worden – lenen als een free lunch. Maar free lunches bestaan niet. Hogere inflatie legt de rekening van de extra uitgaven neer bij de midden- en lagere inkomens, mensen met een klein pensioen en het midden- en kleinbedrijf. Het leidt dus tot een ongelijkere inkomensverdeling en laat de zwakste schouders de relatief hoogste lasten dragen.
Lagere reële rentes leiden tot economische en financiële instabiliteit. De groei wordt gestimuleerd, maar blijkt onhoudbaar.
Gebrek aan mensen
Mogelijk kan het geleende geld niet eens uitgegeven worden. Nu de economie al op volle toeren draait, kan er een gebrek aan mensen en middelen zijn om de productie uit te voeren. Op papier wordt er dan geld besteed aan defensie, maar de gestelde doelen voor de herbewapening worden niet gehaald. Deze zogenoemde onderuitputting van de begroting is voor Nederland geen theoretische mogelijkheid, maar de realiteit. In 2024 registreerde het Rijk een onderuitputting van 18 miljard euro – waaronder honderden miljoenen voor defensie.
Landen kunnen beter bezuinigen of de lasten verzwaren
Verder zal 150 van de 800 miljard euro op EU-niveau geleend worden, wat een ander probleem oplevert. Defensie is immers een zaak van individuele lidstaten, weliswaar binnen het kader van de NAVO. Als de Europese Commissie zich daarmee gaat bemoeien, liggen afstemmingsproblemen op de loer, net als geschillen over van wie de gezamenlijk aangeschafte wapens zijn, en wie ze mag inzetten. Een beter idee zou zijn als de Commissie een rol speelt als gezamenlijk inkoopbureau voor landen die dat willen.
Het beste is het uiteindelijk als landen geen geld lenen, maar individueel bezuinigen of de lasten verhogen om hun herbewapening te bekostigen. Nederland moet stemmen tégen het inzetten van de ontsnappingclausule uit het Stabiliteits- en Groeipact, en tegen lenen op EU-niveau. In de Voorjaarsnota moet Nederland het goede voorbeeld geven door te besluiten tot een verhoging van de defensie-uitgaven tot 20 miljard euro per jaar, in jaarlijkse stappen van 5 miljard – geld afkomstig uit evenredige bezuinigingen of lastenverzwaringen.
Voormalig Filippijns president Rodrigo Duterte is onderweg naar het Internationaal Strafhof in Den Haag. Het toestel waarin hij wordt vervoerd is in de nacht van dinsdag op woensdag vanuit Manilla aangekomen in Dubai en zal daarvandaan verder vliegen naar Rotterdam.
Ook zijn dochter Sara Duterte, momenteel vicepresident van de Filippijnen, is op weg naar Nederland om haar vader bij te staan. Zij wordt in de late namiddag verwacht op Schiphol.
De 79-jarige Duterte was president tussen 2016 en 2022 en wordt verdacht van misdaden tegen de menselijkheid in het kader van de zogenaamde ‘oorlog tegen drugs’. Het Hof wil aantonen dat moordeskaders, die bestonden uit politieagenten en criminelen, de vrije hand kregen om zonder proces drugshandelaars -en gebruikers te doden.
De Filippijnse politie registreerde zelf rond de zesduizend doden. Volgens mensenrechtenorganisaties is het dodental mogelijk tussen de tien- en dertigduizend. De meeste slachtoffers waren arm, vaak verslaafd en voor een deel minderjarig.
Op 8 maart vervaardigde het Hof een arrestatiebevel tegen uit tegen de oud-president. Hij werd gisteren bij terugkeer na een reis uit Hongkong op het vliegveld in Manilla opgepakt. Enkele uren probeerde de oud-president vanuit het vliegtuig dat hem naar Nederland zou vliegen uitzetting via de rechter te voorkomen. Dat is niet gelukt. Om 23 uur in de Filippijnse avond vertrok het vliegtuig naar Dubai, om via daar door te vliegen naar Rotterdam.
Volgens de Singaporese krant The Straits Times verklaren drie rechters van het Hof in het 15 pagina’s tellende bevel dat op 7 maart werd getekend, dat ze het aannemelijk achten dat Duterte schuldig is aan onwettelijke ‘antidrugs’-moorden. Duterte was van 2011 tot 2016 burgemeester van de stad Davao en zou leiding hebben gegeven aan het beruchte ‘Davao Death Squad’, een moordeskader. Na zijn aantreden als president ontketende hij zijn beruchte antidrugsoorlog.
‘Ik deed wat gedaan moest worden’
Afgelopen oktober verdedigde Duterte onder ede in een gerechtelijk onderzoek van de Filippijnse Senaat zijn handelen. Hij onttrok zich van alle verantwoordelijkheid voor aangebracht leed. Hij benadrukte dat zijn aanpak noodzakelijk was om de drugshandel uit te bannen en weigerde daar excuses voor te maken. „Ik deed wat gedaan moest worden. Jullie kunnen het geloven of niet, maar ik deed het voor mijn land.”
Hij ontkende niet dat de anti-drugseenheden deels bestonden uit criminelen en hij ook persoonlijk opdrachten gaf. Zo vertelde hij zijn agenten: „Dood deze persoon nu. Als je weigert, schiet ik je dood.”
Al sinds 2018 probeert een groep Filipijnse advocaten president Rodrigo Duterte voor het Internationaal Strafhof in Den Haag te krijgen. Het Hof gaf in november 2021 opdracht tot strafrechtelijk onderzoek, maar twee maanden later was de zaak al vastgelopen. Duterte erkent het Hof niet en weigerde mee te werken. Hij leek daardoor een tijd lang onaantastbaar.
Voormalig president Rodrigo Duterte van de Filippijnen.Foto Francis R. Malasig / EPA
De Filippijnen aanvaardden in 2011 de legitimiteit van het Strafhof, maar trokken in 2019 deze erkenning in. Duterte rekende er nog altijd op dat hij buiten schot zou blijven. Zijn twintigjarige dochter Veronica plaatste gisteravond een video op Instagram waarin Duterte de legaliteit van zijn arrestatie in twijfel trok: „We zijn geen lid meer van het Internationaal Strafhof. Waarom arresteren jullie mij?”
Volgens The Straits Times heeft het Hof in Den Haag verklaard dat ze het recht hebben om Duterte te arresteren, omdat een deel van de misdaden zijn gepleegd toen de Filippijnen wel lid waren van het Strafhof.
Terwijl hij al in het vliegtuig zat, probeerden Duterte’s advocaten naarstig via een petitie aan het Filippijnse Hooggerechtshof uitlevering te voorkomen, maar het vliegtuig vertrok voordat de rechter uitspraak heeft gedaan. Zijn dochter verklaarde dat hij was gedwongen om in te stappen. „Dit is geen gerechtigheid. Dit is onderdrukking en vervolging,” verklaarde ze dinsdagavond.
Van alliantie naar vete
In 2022 werd Duterte opgevolgd door president Ferdinand Marcos Junior, zoon van autocraat Ferdinand Marcos Sr. die de Filipijnen regeerde van 1965 tot 1986. Marcos won de verkiezingen met Sara Duterte als vicepresident, zij is de dochter van Rodrigo Duterte. Ook vanwege de banden tussen de families leek arrestatie in eerste instantie nog steeds ver weg.
Maar in twee jaar is het verbond tussen de families omgeslagen in een felle, publieke vete. In toespraken beschuldigde Marcos Duterte dat hij zelf aan drugs verslaafd zou zijn. Vice-president Sara Duterte zou een moordaanslag op Marcos Junior hebben beraamd. In juli begint een afzettingszaak tegen haar. Ook zou ze grootschalige fraude hebben gepleegd.
In januari verklaarde Marcos dat ‘openstond voor arrestatie als Interpol daarom zou vragen.’
Analisten vermoeden dat president Marcos zich nu machtig genoeg voelt om de breuk tussen de families door te zetten. En dat komt deels door de geopolitieke verschuivingen. Waar Duterte warme banden onderhield, en nog steeds onderhoudt, met China, heeft Marcos de banden met de Verenigde Staten aangehaald.
Onder zijn presidentschap verzetten de Filippijnen zich – met militaire steun van de Amerikanen – fel tegen de Chinese agressie op zee binnen wateren die volgens internationale verdragen onder Filippijns grondgebied vallen. De Filippijnse publieke opinie heeft zich achter dit beleid geschaard.
Hoop op gerechtigheid
De advocaat van de families van de slachtoffers Kristina Conti plaatste een bericht op Facebook: „Eindelijk vervult Marcos zijn plicht om Duterte voor zijn daden aansprakelijk te stellen. Hier hebben we erg lang op gewacht,” verwoordde ze de emotie van haar cliënten. „We hopen dat er nu voor alle slachtoffers gerechtigheid zal zijn.”
Voor de voormalige senator Leila de Lima was gisteren een bijzondere dag, een dag waarop „het recht eindelijk zegeviert”, schreef ze op X. De senator sprak zich destijds uit tegen het beleid van Duterte en heeft dat moeten bezuren met zeven jaar celstraf. „Vandaag moet Duterte zich verantwoorden, niet aan mij, maar aan de slachtoffers, aan hun families en aan de wereld die niet vergeet. Dit heeft niets te maken met wraak. Vandaag gaat het om gerechtigheid.”
Lees ook
Geen rust voor de slachtoffers van Dutertes drugsoorlog
Duterte’s aanhangers verzamelden zich gisteravond op internationale Ninoy Aquino vliegveld van Manilla om te demonstreren tegen zijn uitzetting. Politieke bondgenoten zoals senator Bong Go en kandidaatsenator Philip Salvador eisten vrijlating. Ook in zijn thuisstad Davao waren er protesten voor zijn vrijlating. Medestanders gingen in gebed voor zijn gezondheid en vrijlating.
Ook online plaatsten voor- en tegenstanders berichten. Families van slachtoffers tonen zich in emotionele berichten opgelucht dat er eindelijk gerechtigheid is voor al die duizenden, deels onschuldige en soms ook minderjarigen slachtoffers van de doodseskaders.
Anderen zien in de arrestatie van Duterte een politieke zet van president Marcos om oppositie uit te schakelen. Een kleine groep roept op tot afzetting van Ferdinand Marcos Junior en verwijst naar de volksopstand in 1986 die het einde betekende van het wrede regime van zijn vader.
Bewijslast
Rodrigo Duterte zal moeten voorkomen in een hoorzitting. Binnen 60 dagen zal een jury bepalen of de verdachte in staat is om terecht te staan en of er genoeg bewijslast is.
In mei zijn er regionale verkiezingen. Rodrigo Duterte heeft zich kandidaat gesteld voor het burgemeesterschap van Davao, dat al decennia het hart is van het machtsbolwerk van de Duterte familie. Zijn zoon Sebastian is nu burgemeester. De arrestatie zal mogelijk olie op het vuur gooien en leiden tot geweldsuitbarstingen tussen voor- en tegenstanders van Duterte.
Duterte heeft nog altijd aanhangers die in het succes van zijn harde populistische anti-drugsaanpak geloven.
De Filippijnse politiek analist Victor Manhit Dindo denkt dat de steun voor Duterte zich zal concentreren rond Davao en niet nationaal op grote schaal zal worden uitgedragen. „Ja, er was gisteren een handvol emotionele aanhangers op het vliegveld in Manilla en er waren protesten in Davao, maar ik voorzie niet dat er buiten de stad Davao grote steunbetuigingen zullen komen,” vertelt hij aan de telefoon.
Hij denkt niet dat Marcos veel extra garen zal spinnen door de arrestatie. „We moeten natuurlijk nog zien hoe de arrestatie van invloed gaat zijn op de komende verkiezingen. Maar de meeste politici staan momenteel al achter Marcos en zijn beleid, met name rond de Zuid-Chinese Zee. Ik denk niet dat daar veel in zal verschuiven.”
De arrestatie van Duterte is een overwinning voor het Internationaal Strafhof , schrijft The New York Times. Maar de zaak toont volgens de Amerikaanse krant ook de zwakheden van het Hof. Het kan alleen verdachten arresteren wanneer landen meewerken aan uitlevering.
Macht Duterte tanende
De arrestatie van Duterte komt op een moment zijn macht tanende is, waardoor president Marcos gelegenheid zag om het bevel nu uit te voeren. Zo zijn de arrestaties van andere verdachten, waar zaken tegen lopen, zoals de Russische president Poetin of de Israëlische premier Netanyahu, momenteel zeer onwaarschijnlijk.
Het is opvallend dat China al heeft gereageerd op de arrestatie. Dinsdag verklaarde Mao Ning de Chinese woordvoerder van Buitenlandse Zaken dat het Internationale Strafhof zorgvuldig haar taken moet uitvoeren en „geen dubbele standaard” moet toepassen, die getuigt van een politiek proces.
President Marcos ontkent dat de arrestatie voortkomt uit een opportunistisch politiek motief. Hij verklaarde dinsdagavond dat hij „gewoon zijn werk doet.” En dat hij slechts zijn verantwoordelijkheid tegenover de slachtoffers uitvoert.
Voor mij begon de Boekenweek dit jaar met de roman De korrel in de voor van Marie Koenen. Ik hoor de lezer zuchten: „Marie wie?” en ik herhaal: Marie Koenen.
Haar roman dateert uit 1941 en Marie zelf leefde van 1879 tot 1959. Zij is voor mij de personificatie van de vergankelijkheid van literaire roem – een thema dat begrijpelijkerwijs in boekenweken zelden wordt aangesneden.
Zij heeft heel veel geschreven – gedichten, novellen, romans – en ze werd goed gelezen, maar toch weet ik zeker dat haar naam in deze nieuwe Boekenweek nergens genoemd zal worden, behalve in deze column. Ik kwam De korrel in de voor onlangs tegen in een Amsterdams straatboekenkastje, het was een versleten Prisma Pocket, een derde druk, vermoedelijk uit de jaren vijftig.
Ik moest meteen terugdenken aan mijn eerste leraar Nederlands op de katholieke HBS, eind jaren vijftig, een nare autoritaire man die we buiten zijn gehoor ‘Pietje’ noemden; zijn achternaam zal ik ongenoemd laten uit piëteit met eventuele kleinkinderen. Pietje moest ons liefde voor de vaderlandse literatuur bijbrengen, reden waarom hij steeds weer urenlang uitweidde over zijn favoriete auteur: Marie Koenen. Hij las gretig voor uit haar boeken en liet na elke in zijn ogen geslaagde passage een intimiderende blik over de klas dwalen. Wie niet oplette, kon op een ferme uitbrander rekenen.
Dat moeten passages geweest zijn als, en ik citeer uit De korrel in de voor: „De volgende morgen kwam Leonardus al de stal binnen, toen Nelis nog de koe zat te melken en terwijl hij met de emmer-vol naar het voorhuis ging, bracht Leonardus de Witte weer op ’r plaatsje terug. Geen Rosalien te verkennen om hem te vragen: ‘Zon, Nelis?’…’Ja, volop’, zou hij vandaag geantwoord hebben, ‘én het luidt al voor de Allerzielenmissen…’”
En: „Geregeld tegenwoordig steekt Lucia aanstonds na het avondeten de kaarsen bij de Moeder Gods op de commood aan, – ieder keert z’n stoel die kant uit, – Plonia, Nelis en Mank Mielke komen uit de achterkeuken, – en neergeknield op de vloerstenen beginnen ze gezamenlijk de rozenkrans, voorgebeden door Maria.”
Het moet voor Pietje een hele opgave geweest zijn met zulke teksten zijn roomse pubers een uur lang zoet te houden. Om nog maar te zwijgen over de onmogelijkheid ons hiermee voorgoed voor de vaderlandse literatuur te winnen. Of maakte hij ons op die manier tegen wil en dank juist rijp voor de wellustige boeken van Jan Wolkers die zich enkele jaren later aandiende?
Verder geen kwaad woord over Marie Koenen. Zij, een brave katholieke vrouw uit het zuiden des lands, kon het ook niet helpen dat haar nu totaal onleesbare en niet meer herdrukte boeken, een tijd lang als belangrijke literatuur werden beschouwd door kwezels in de katholieke contreien van de literaire wereld en het onderwijs.
Maar het toont ook aan hoe tijdgebonden oordelen over literatuur kunnen zijn. Het kan geen kwaad dat te beseffen in tijden waarin zware oordelen over boeken en oeuvres worden geveld via literaire prijzen en overigens best interessante initiatieven door NRC en De Standaard als de lijst met „De 50 beste Nederlandstalige boeken van de 21ste eeuw”. Er ontbrak een aantal goede boeken op die lijst en ik hoop nu maar dat de schrijvers ervan zich daarvan niet te veel aantrekken.
Elk jaar als ik het bord paddentrek zie denk ik aan mijn ontmoeting met iemand die hielp bij de paddentrek. Hij vertelde wat je daarbij nodig had zoals een plamuurmes waarna ik hem heel naïef vroeg: „Is dat om de pad mee op te scheppen en naar de overkant te brengen.” Hij schudde zijn hoofd: „Dat heb je nodig om de dode padden van de weg te schrapen. Anders worden ze dubbel geteld!”
Annelies Willemse-Link
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
