Opinie | Vrede met Rusland bereikt Europa niet met meer wapens

Posted on by admin

Er kan geen vrede in Europa zijn zonder vrede met Rusland. Deze uitspraak was tientallen jaren een van de leidende principes van de Duitse Ostpolitik, het Duitse ontspanningsbeleid in de betrekkingen van West-Duitsland met de Sovjet-Unie en Oost-Duitsland. De uitspraak is nog even onmiskenbaar waar als vijftig jaar geleden. Maar hoe kunnen we vrede bereiken met een land dat geleid wordt door een regime dat er blijkbaar op gericht is om de Europese orde te ondermijnen en dat zichzelf presenteert als het anti-Europa – een agressieve wereldmacht gericht tegen liberalisme, tegen ideologisch en cultureel pluralisme, tegen vrijheid van expressie?

Volgens NAVO-chef Mark Rutte is er maar een mogelijk antwoord op die vraag: bewapenen. Half januari stelde hij dat de Europese defensie-uitgaven moeten toenemen tot 3,7 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dat zou voor Nederland een stijging van de defensiebegroting betekenen van 85 procent! Dit zou neerkomen op 19 miljard euro aan jaarlijkse extra uitgaven. Dat is 4 miljard meer dan het jaarlijkse budget voor het basisonderwijs. Laat dit even tot u doordringen.

Ondertussen hebben de Amerikaanse president Donald Trump en zijn minister van Defensie Pete Hegseth zich in het koor gemengd. Met hun kenmerkende stijl van grootspraak gecombineerd met onverhulde dreigementen, spreken die inmiddels over een verhoging naar 5 procent van het bbp, 1,6 procentpunt boven wat de Verenigde Staten zelf uitgeven. Een volstrekte absurditeit die alleen mogelijk zou zijn door het afbreken van een groot deel van Europa’s gekoesterde publieke voorzieningen.

Politieke hallucinatie

Er is zeker een noodzaak om de defensie-uitgaven substantieel te verhogen, maar de cijfers die Rutte noemt zijn een politieke hallucinatie – al was het maar omdat defensie er nu al niet in slaagt om het jaarlijkse budget uit te geven. Er zijn simpelweg niet genoeg wapenfabrieken en er is niet genoeg personeel om al het begrote geld aan te spenderen. In 2023 bedroeg die zogenaamde ‘onderuitputting’ bij het ministerie van Defensie meer dan 762 miljoen euro.

Het gegoochel met percentages heeft ook geen historische basis. Toen Tsjechoslowakije in 1968 werd bezet door de Sovjet-Unie en West-Europa een vijand moest vrezen die zowel militair als economisch vele malen bedreigender was dan de Russische Federatie nu, was het Nederlandse defensiebudget 3,3 procent van het bbp, dat van West-Duitsland 3,4 procent – en die budgetten daalden de jaren daarna gestaag.

Rutte legde nauwelijks uit hoe hij aan dat streefcijfer van 3,7 procent kwam. Maar er is sowieso weinig serieuze tegenspraak. Dat heeft alles te maken met de geopolitieke werkelijkheid sinds de herverkiezing van Trump. Europa moet erop rekenen dat de Verenigde Staten niet meer te hulp komen als Rusland een aanval zou beginnen op een van de Europese NAVO-leden. Dit zorgt terecht voor ongerustheid in Europese hoofdsteden. Rutte speelt daarop in door te suggereren dat Rusland na een staakt-het-vuren met Oekraïne in staat zou zijn om de manschappen en het materieel van het leger te reorganiseren en die van het slagveld in Oekraïne naar de NAVO-grenzen te dirigeren, met de bedoeling grote delen van het NAVO-territorium te bezetten.

Grotere problemen

Zou dat echt kunnen? Kijk eerst eens naar de Europese en de Russische defensie-uitgaven: het gezamenlijke budget van de Europese NAVO-leden is veel hoger dan dat van Rusland, zelfs als je rekening houdt met de relatief grotere koopkracht van het Russische budget. Toch zou Rusland er volgens Rutte in slagen om meer militair materieel te produceren dan Europa. Als dat werkelijk waar is, heeft Europa wel een groter probleem dan een te klein defensiebudget.

Zo is het ook niet. Het International Institute for Strategic Studies, een Britse denktank, laat bijvoorbeeld zien dat 85 procent van de huidige Russische tankproductie bestaat uit ‘refurbished’ Sovjet-voorraden van tanks die grotendeels in de jaren zestig tot tachtig is opgebouwd. Min of meer hetzelfde geldt voor pantservoertuigen en houwitsers. Deze voorraden raken uitgeput. Na bijna drie verwoestende jaren heeft Rusland 11.597 tanks en pantservoertuigen verloren op het slagveld. (Dit zijn de tot 19 januari met foto’s bevestigde verliezen.) Bepaalde types tanks en ander zwaar materieel zijn al bijna op, en verschijnen steeds minder aan het front.

Verschillende open-source intelligence-groepen brengen de slinkende Russische voorraden in kaart en concluderen dat Rusland al in de lente de eerste kritieke productietekorten moet zien te verwerken. Dit wordt bevestigd in een zeer uitgebreid onderzoeksartikel van het tijdschrift Foreign Policy. Het Britse Royal United Services Institute, een defensiedenktank, is iets terughoudender, maar ook volgens hen heeft het Russische leger in 2024 zijn maximale capaciteit bereikt en zal vanaf 2026 beginnen te eroderen.

Fantasieën over Russische legers die grote delen van Europa bezetten, verstevigen Poetins positie

De Russische defensie-industrie lijdt aan een nijpend personeelstekort, ook al omdat ze een geduchte concurrent heeft in de strijd om personeel: het Russische leger. Het blijkt onmogelijk om de personele verliezen op het slagveld te compenseren en tegelijkertijd de defensie-productie te laten groeien. Een nieuwe rekruut ontvangt inmiddels een salaris tot drieduizend dollar (twee tot drie keer zoveel als het salaris van een huisarts in Rusland).

Wie beweert dat Rusland na een staakt-het-vuren met Oekraïne in staat is om het leger binnen vier jaar volledig te hergroeperen, houdt behalve met de kwijnende voorraden ook geen rekening met de economische situatie in Rusland. Poetin financiert de oorlogsinspanning door belastingverhogingen en het maken van schulden, die voor een groot deel worden gemaskeerd en worden gespreid. De economische groei is kunstmatig, en leidt tot inflatie die alleen met draconische rentetarieven in toom kan worden gehouden. De reële rente van de Russische Nationale Bank (het rentepercentage minus het inflatiepercentage) is nu al het hoogste van alle ontwikkelde en opkomende economieën. Aan het begin van de oorlog heeft Poetin een wet getekend die het banken min of meer verplicht om geld te lenen aan de defensie-industrie en hun toeleveranciers, waardoor de totale particuliere schuldpositie is toegenomen met 65 procent sinds het begin van de oorlog, en de defensie-industrie diep in de schulden zit.

Dat de Russische economie het zo lang heeft uitgehouden, is ook een gevolg van de hoge kwaliteit van het Russische openbaar bestuur, iets wat Europese politieke elites blijven onderschatten. Maar ook het crisismanagement van de Russische financiële instituties kan de economische werkelijkheid niet lang meer maskeren.

Het idee dat Rusland de enorme militaire uitgaven kan volhouden na een staakt-het-vuren en die zelfs nog kan verhogen – wat echt nodig is voor een confrontatie met de Europese NAVO-landen – is een fantasie.

Overspannen slogans

Dat neem niet weg dat Europa Poetins Rusland moet vrezen. Poetins handelen wordt niet gedreven door reële veiligheidsoverwegingen, maar door historische wrok en de gedachte dat Europees liberalisme een existentieel gevaar is voor de Russische Federatie. Poetin zal om die redenen Europa blijven ondermijnen, en disruptieve militaire campagnes kunnen deel daarvan zijn. Denk aan aanvallen op het grondgebied van een van de Baltische staten of een gehele of gedeeltelijke bezetting van Moldavië (geen NAVO-lid).

Europa moet daarop voorbereid zijn. Maar fantasieën over Russische legers die grote delen van Europa bezetten, leveren geen bijdrage aan een bestendige vrede in Europa, en verstevigen Poetins positie.

Na een staakt-het-vuren zal in Rusland de maatschappelijke druk toenemen om weer in de gewone economie te investeren, maar Poetin zal de defensie-uitgaven slechts geleidelijk willen terugdraaien. Hij zoekt daarom altijd naar redenen om zijn vertoog te versterken dat Europa een bedreiging vormt voor Rusland. De overspannen slogans van Rutte en Trump geven hem die op een presenteerblaadje.

Meer Europese tanks en drones zijn nodig, maar zonder andere politieke en economische instrumenten brengen die een bestendige vrede niet dichterbij. Het belangrijkste wapen om van Poetin te winnen blijft de energietransitie, een onderwerp dat Rutte liever niet aansnijdt. Poetins Rusland functioneert nog hetzelfde als twintig jaar geleden. Een land dat met verkoop van fossiele brandstoffen een inefficiënte, onvrije en corrupte economie compenseert, en een bende roofbaronnen in het zadel houdt die via overdadige subsidies aan geheime diensten de oppositie onderdrukt en de publieke opinie manipuleert.

Zolang dit model standhoudt is de kans op betere verhoudingen tussen Rusland en Europa nihil. Maar er is op de middellange termijn reden voor optimisme. Een door de energietransitie krimpende oliemarkt zal in Rusland harder aankomen dan in menig ander olieproducerend land, omdat de Arabische OPEC-staten olie goedkoper kunnen produceren dan zij. Elektrificatie van het wegverkeer brengt het einde van het Poetinregime veel sneller dichterbij dan het vergroten van de tankvoorraad. Een Europa zonder fossiele brandstof maakt Europa bovendien energie-onafhankelijk en een gedecentraliseerd energiestelsel is veel moeilijker te verstoren door militaire of terroristische acties. Pro-fossiel beleid is niets meer dan actieve steun aan Poetins kliek.

Meer investeren

Daarnaast moet Europa meer investeren in Oekraïne. Poetin heeft in zekere zin gelijk dat een bloeiende Oekraïense staat een existentiële bedreiging is voor zijn model voor de Russische Federatie. Een vrij, open en welvarend Oekraïne laat zien dat een post-Sovjetstaat in staat is een betere samenleving voor zijn burgers te organiseren dan Poetins Rusland. Hoe eerder Oekraïne het land opbouwt en welvaart kan creëren voor zijn burgers, hoe duidelijker de Russische middenklasse ziet dat een ander Rusland mogelijk is. Een welvarend Oekraïne zal bovendien ook militaire druk op Rusland blijven uitoefenen, waardoor eventuele Russische avonturen aan de NAVO-grenzen veel risicovoller worden voor Poetin.

De laatste noodzakelijke strategie is de moeilijkste. Europa zal gematigde groepen in de Russische samenleving – de middenklasse, ondernemers, technocraten in het openbaar bestuur – moeten overtuigen dat vreedzame en productieve samenwerking met Europa mogelijk is, mits zij hun imperialistische dromen laten varen en Poetins kliek aan de kant zetten. Maar de maatschappelijke netwerken die tot Poetins bezetting van de Krim bestonden om contact te houden met die groepen zijn verdwenen. Na een staakt-het-vuren zullen die langzaam weer moeten worden opgebouwd. Dat vereist kennis, visie en culturele gevoeligheid.

Wie vrede wil in Europa moet voorbij de strijdkreten en het wapengekletter kijken. Poetins elite is Europa steeds te slim af omdat zij meer kennis heeft van onze samenleving en onze zwakten, dan wij van de hunne. Ruttes spookverhalen tonen dat eens te meer.


Lees ook

Als wij ons van Oekraïne afwenden, wendt Oekraïne zich misschien ook af van ons

Presidenten Clinton (VS), Jeltsin (Rusland) & Kravchuk (Oekraïne) tekenen een overeenkomst in het Kremlin in 1994.Foto Sergei Guneyev/ Getty Images

Related Posts

OM: burgerslachtoffers bij aanval Mosul, maar geen vervolging militairen

Hij wilde hoge straffen voor de militairen die betrokken waren bij de luchtaanval die zijn vrouw en driejarig dochtertje het leven kostte. „Diegenen die deze aanval voorbereidden, uitvoerden en erbij betrokken waren, moeten de zwaarst mogelijke straf krijgen”, zei Zeyad Thonnoon, onderzoeker aan de universiteit van Mosul, twee jaar geleden tegen NRC.

Behalve zijn vrouw en dochter kwamen nog eens vijf andere familieleden en bekenden om na de aanval op zijn flat op 22 maart 2016. Nederland en zijn bondgenoten vermoedden daar een hoofdkwartier van Islamitische Staat (IS), de terreurorganisatie die destijds grote delen van Irak in haar greep hield, maar daar door de internationale coalitie uiteindelijk werd verjaagd. In werkelijkheid verbleven er in de flat twee gezinnen. Zeyad was tijdens de aanval net buiten, druk bezig met de verhuizing van zijn familie uit de flat.

De kans dat de door Zeyad gehoopte straf voor militairen die bij de aanval betrokken waren er ooit komt, is vrijwel nihil. Vrijdag werden de conclusies bekend van het zogeheten feitenonderzoek van het Openbaar Ministerie naar het incident waarover NRC, NOS en Nieuwsuur in maart 2023 berichtten. Conclusie van het OM: Ja, er zijn waarschijnlijk zeven burgers omgekomen zoals de drie media destijds meldden. En nee, anders dan Nederland en de VS steeds zeiden waren er geen IS-strijders. Maar er is evenmin sprake van grove nalatigheid van betrokken militairen die strafrechtelijke vervolging zou vereisen. Wel was de informatie waarmee de Nederlandse vliegers op pad werden gestuurd, zeven weken oud. Of de Amerikanen die informatie tijdig ‘geupdate’ hebben kort voor de aanval, kon het OM niet achterhalen.

Combinatie OM en Defensie

Bij hun contacten in Irak met getuigen, nabestaanden en andere betrokkenen, werkten de officieren van het OM samen met ambtenaren van Defensie. Het ministerie deed de afgelopen twee jaar zelf ook onderzoek naar het bloedige incident in Mosul. „Dit deel van het onderzoek combineerden we om praktische redenen, om nabestaanden en getuigen niet te veel te belasten met dezelfde soort vragen”, zegt officier Niels Gerlsma, die bij het onderzoek betrokken was. Veel gesprekken waren in Erbil, op zo’n 80 kilometer van Mosul. „In Erbil hadden we een geschikte faciliteit waar we getuigen en nabestaanden konden spreken”, aldus Gerlsma. De tolk was ingeschakeld door Defensie.

Advocaat Liesbeth Zegveld, die namens Zeyad Thonnoon en andere nabestaanden vorig jaar de Staat der Nederlanden aansprakelijk stelde, noemt de gang van zaken ‘bizar en gênant ’. Ze zegt: „Defensie en Openbaar Ministerie waren twee handen op een buik. Van onafhankelijkheid in het feitenonderzoek van het OM was geen sprake.”

Bovendien zegt Zegveld niet te hebben geweten dat Zeyad Thonnoon een gesprek had met ambtenaren van zowel het OM als van Defensie in Erbil. „Dat is mijn cliënt pas tijdens het gesprek verteld, zonder dat de betekenis daarvan tot hem doordrong. Anders had hij waarschijnlijk ter plekke aangifte gedaan tegen de Staat der Nederlanden. Zeyad wil heel graag gerechtigheid en straf voor degenen die hem dit hebben aangedaan. Ik had hem hier graag over geadviseerd, maar dat kon nu niet.”

Geweldsinstructie

Het OM concludeert in zijn feitenonderzoek dat er „niet in strijd met de geldende geweldsinstructie is gehandeld of andere strafbare feiten zijn gepleegd. ” Gebleken was immers, op basis van inlichtingen, dat er veel activiteit was van IS-terroristen in de flat. Ook zouden er documenten van de terreurorganisatie in de flat zichtbaar zijn geweest. Nederland mocht daarom denken dat er inderdaad een hoofdkwartier van IS was gevestigd in de flat, aldus het OM.

Maar hoe kon het dan dat in werkelijkheid twee gezinnen werden weggevaagd? Op die vraag geeft het OM geen antwoord. Wel constateert het dat de informatie over het gebouw dat als IS-hoofdkwartier was aangemerkt, en waarmee de Nederlandse vliegers op pad waren gestuurd, dateerde van 1 februari 2016, zeven weken voor de aanval. De flat stond in een gebied waar veel burgers dagelijks in en uit gingen. Gerlsma zegt: „De geldende procedure was dat deze informatie werd geactualiseerd en geverifieerd tot vlak voor de aanval. Nederland mocht er destijds op vertrouwen dat dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Je werkt niet voor niets samen met bondgenoten.”

Het OM weet niet zeker of de informatie is geactualiseerd. Om dat te controleren was medewerking van de Amerikanen vereist die de informatie hadden aangeleverd. Die is ,via Defensie, wel gevraagd, maar niet verkregen.

Hawija

Het zou niet de eerste keer zijn dat achterhaalde of incomplete informatie heeft bijdragen aan een voor Iraakse burgers bloedige afloop van een Nederlands bombardement. In juni 2015 vielen in Hawija ten minste 85 burgerslachtoffers nadat Nederland een bommenfabriek van Islamitische Staat in de Noord-Iraakse stad had gebombardeerd. Een onderzoekscommissie onder leiding van Minister van Staat Winnie Sorgdrager stelde onlangs dat er vooraf „geen langdurig en systematisch onderzoek” was geweest als gevolg van een gebrek van observatiemiddelen. Net als in het geval van het Mosul-incident weigerden de VS aan Nederland inzicht te geven in de actualiteit van het materiaal waarmee Nederlandse F-16-vliegers naar Hawija werden gestuurd.

Defensie-minister Ruben Brekelmans (VVD) schreef vrijdag dat zijn ministerie tegen de zomer het eigen onderzoek naar het incident in Mosul afrondt. Dan zal ook blijken of zijn ministerie slachtoffers zoals Zeyad Thonnoon een schadevergoeding verstrekt.


Ingetogen boosheid bij Le Pen-betogers in Parijs: ‘Dit is een regelrechte aanval op de democratie’

Een strakblauwe lucht boven Parijs, doortrokken van enkele vliegtuigsporen. Met de Eiffeltoren op links verzamelt zich zondag een menigte voor het podium van de radicaal-rechtse partij Rassemblement National (RN), strategisch geplaatst voor de imposante koepel van Les Invalides, waar Napoleon Bonaparte in zijn graftombe rust.

Een voor een worden ze bij aankomst op de Place Vauban gefouilleerd, de duizenden Fransen die hun steun komen betuigen aan ‘hun Marine’. Wie zich niet definieert als patriot, wordt er vanzelf een bij het aannemen van een van de vele Franse vlaggen die door de RN-organisatie worden uitgedeeld.

De bijeeenkomst is het antwoord op de oproep tot „vreedzaam en democratisch, vaderlandslievend verzet” van politiek leider Marine Le Pen, nadat ze maandag werd veroordeeld voor gesjoemel met Europees geld. Zelf spreekt ze tijdens de demonstratie van een „politieke beslissing, een heksenjacht”. Het vonnis in eerste aanleg: vier jaar gevangenisstraf, waarvan twee jaar voorwaardelijk en twee jaar met elektronisch toezicht, een geldboete én vijf jaar onverkiesbaarheid met onmiddellijke ingang. Dat betekent uitsluiting van de presidentsverkiezingen van 2027, en dat terwijl Le Pen goede kaarten had om bij haar vierde poging de eerste radicaal-rechtse president van Frankrijk te worden.

 

Ook Europarlementariër Jordan Bardella, de 29-jarige gedoodverfde kroonprins van de radicaal-rechtse partij, sluit uit dat dit een puur juridisch besluit was. „Dit is een politieke executie, die niet alleen de rechtsstaat, maar ook de staat van de democratie met de voeten treedt.” Er klinkt gejoel en geklap.

‘Bananenrepubliek’

„Ik ben geen typische Mariniste, maar het is zeer ernstig dat haar het recht wordt ontnomen zich verkiesbaar te stellen”, stelt Michel-Alain Picos, die zich bezig houdt met het CO2-neutraal maken van de industrie. Picos is er nog niet zeker van of RN in de toekomst zijn stem krijgt. „Het grote probleem is dat ze een links economisch beleid voert. Ik denk dat we moeten stoppen met het aannemen van meer ambtenaren in een land dat er al bijna 10 miljoen heeft.”

Vlak voor Le Pen, naar eigen zeggen „geëmotioneerd”, het podium opstapt, wordt de boodschap van radicaal-rechts op grote schermen geëchood door internationale collega’s uit dezelfde politieke familie. Santiago Abascal Conde en Harald Vilimsky, vooraanstaande politici van de extreemrechtse Spaanse partij Vox en de radicaal-rechtse Oostenrijkse partij FPÖ, komen in beeld, hun steun betuigend aan Le Pen. Matteo Salvini van de Lega, lid van de rechtse regeringscoalitie met premier Giorgia Meloni: „Ik weet wat het betekent om persoonlijk te worden aangevallen door het juridisch systeem. Toen ik de Italiaanse landsgrenzen beschermde, probeerden ze me zes jaar achter de tralies te krijgen.”

De Hongaarse premier Viktor Orbán roept zijn „beste vrienden” op „de toekomst van Frankrijk niet te laten beslissen door enkele politiek commissarissen”. PVV-leider Geert Wilders spreekt kort „zijn vertrouwen in vriendin Marine en de menigte” uit. „Laat van jullie land geen bananenrepubliek maken”, is de boodschap van Wilders.

Publiek bij de bijeenkomst van RN in Parijs. Foto Michel Euler/AP

Foulards, blazers en Barbourjassen

De menigte danst op de muziek van Dalida (‘Laissez-Moi Danser’), terwijl de vlaggenzee de RN-politici op het podium, met sjerp in de gelijke driekleur, weerspiegelt. De sfeer is, onder een warme voorjaarszon, gemoedelijk. Dat is exact hoe de partij het voor ogen had: RN wilde ver weg blijven van de gewelddadige bestorming van het Capitool in Washington op 6 januari 2021, zei parlementariër Jocelyn Dessigny eerder deze week. „Veel kiezers namen contact met ons op. We moesten iets doen om hun gerust te stellen en hun woede te kanaliseren.”

Vrouwen met strohoeden, foulards om hun nek, zwaaien verwoed met hun vlag. Mannen in blazer of Barbour-jas knikken instemmend. Gouden zegelringen wisselen metalen oorringen af. Een groot deel van het publiek is jong. Het past volgens Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de universiteit van Leuven, perfect in de politieke strategie van Le Pen, om „centrumrechtse kiezers te overtuigen”. Hij vervolgt: „Hoe deftiger het publiek is dat ze kan mobiliseren, hoe beter. Ze doet er alles aan om het beeld te vermijden dat ze extreemrechts gespuis aantrekt.”

Marine Le Pen spreekt de menigte toe bij de bijeenkomst in Parijs.

Foto JULIEN DE ROSA/AFP

Een grote groep jongere activisten is per bus uit Seine-et-Marne gekomen, een Frans departement waar voorsteden van Parijs elkaar afwisselen met landelijk gebied. Jazz Roubaud (18) en Gabriel Fabre (17) poseren voor een fotograaf – om haar nek bungelt een kruisje, hij draagt een pak en een stropdas. De rechter die Le Pen veroordeelde is volgens Fabre „een socialist”, het gaat volgens hem om een „regelrechte aanval op de democratie”.

Le Pen weet van een nederlaag een politiek succes te maken

Steven Van Hecke
hoogleraar Europese politiek

Grote woede over het Le Pen-vonnis blijft uit. De bijeenkomst krijgt meer de uitstraling van een vroege aftrap van de campagne voor de presidentsverkiezingen van 2027 – verbloemd onder de slogan #SauvonsLaDémocratie („Laten we de democratie redden”).

„Le Pen weet van een nederlaag een politiek succes te maken”, zegt politicoloog Van Hecke. Le Pen gaat in hoger beroep en krijgt een versnelde procedure, waarbij haar onverkiesbaarheid in 2026 mogelijk kan vervallen. Als RN-kroonprins Bardella’ het aanvoerderschap op zich neemt bij de volgende presidentsverkiezingen en wint, „kan hij Le Pen gratie verlenen”, zegt Van Hecke. Hij besluit: „Dit is absoluut niet het politieke einde van Le Pen.”


Een explosief voor je deur: dat komt al lang niet meer alleen in het criminele circuit voor

Wat is het nieuws?

Burgemeesters van de zes grote steden gaan wisselend om met hun nieuwe bevoegdheid om woningen tijdelijk te sluiten na een explosie voor de deur, blijkt uit een inventarisatie van NRC.

Op 114 woningexplosies werden vorig jaar in Rotterdam 32 woningen gesloten. Dit terwijl in Amsterdam 4 woningen werden gesloten op een totaal van 191 woningexplosies in de regio.

Advocaten en de Rotterdamse Ombudsman zijn bezorgd over de wijze waarop woningensluitingen plaatsvinden. Bewoners kunnen zich namelijk niet verweren tegen de politierapportage waarop de sluiting mede gebaseerd wordt. Na een tijdelijke sluiting kan een verhuurder het huurcontract ontbinden.

Geconfronteerd met het verschil tussen 010 en 020 valt ze even stil, de Rotterdamse ombudsman Marianne van den Anker. In beide steden waren vorig jaar aanslagen met explosieven op woningen aan de orde van de dag. Maar waar de Rotterdamse burgemeester 32 woningen sloot na een aanslag – en de bewoners op straat zette – deed de burgemeester van Amsterdam dat slechts vier keer. „Deze cijfers laten zien dat het in veel gevallen ook anders kan”, zegt Van den Anker.

Als ombudsman vraagt ze al maanden aandacht voor de slachtoffers van de explosies. Toen die aanslagen – vooral gepleegd met illegaal vuurwerk zoals cobra’s – drie jaar geleden in zwang raakten, betroffen het vrijwel altijd afrekeningen in het criminele circuit. Algauw werden ook woningen van onschuldige familieleden doelwit.

Explosieven worden tegenwoordig ook op de deur geplakt bij vechtscheidingen en arbeidsconflicten

Marianne van den Anker
ombudsman Rotterdam

Anno 2025, ziet Van den Anker, is een criminele link überhaupt niet meer vanzelfsprekend. „Explosieven worden tegenwoordig ook op de deur geplakt bij vechtscheidingen, broodnijd, arbeidsconflicten en andere onenigheid.”

Ombudsmannen gingen dan ook anders kijken naar de explosies. En politie, justitie, gemeenten en woningcorporaties zouden dat ook moeten doen, vindt Van den Anker. Een cobra aan de voordeur kan tegenwoordig iedereen overkomen. „Er wordt nu bijna niet geredeneerd vanuit het idee dat je dan een slachtoffer bent.”

Lees ook

Het is wachten op een ramp: ‘Als zo’n voertuig of opslag met Cobra’s ontploft, is een halve woonwijk weg’

Een gecontroleerde explosie van 12 Cobra's onder een bed, met daarin een paspop. 12 Cobra's bevatten 300 gram flitskruid. Het vuurwerk wordt regelmatig in slaapkamers – onder bedden of in kasten – bewaard.

Keihard

Dankzij een verruiming van de gemeentewet kunnen burgemeesters sinds vorig jaar een woning sluiten als de openbare orde ernstig wordt verstoord door geweld – zoals bij een explosie. Door zo’n tijdelijke sluiting, vaak voor een maand, komen de bewoners op straat te staan. Hun woonruimte kunnen ze bovendien permanent kwijtraken, want na een sluiting mag de verhuurder het huurcontract buitengerechtelijk ontbinden.

Afgelopen jaren groeide het aantal aanslagen op woningen en bedrijfspanden in Nederland van 227 in 2022 naar ruim 1.100 in 2024. Voor burgemeesters die zich met de explosiegolf geen raad wisten, was uitbreiding van de sluitingsbevoegheid een vurige wens. Voorheen konden ze alleen sluiten als de aanleiding zich voordeed in de woning – zoals een drugs- of wapenvondst – en niet voor de deur.

Uit cijfers die NRC opvroeg bij de zes grootste steden blijkt dat burgemeesters hun nieuwe bevoegdheid wezenlijk anders aanwenden. Hoewel het aantal explosies in Amsterdam en Rotterdam elkaar weinig ontloopt, sloten de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb en diens opvolger Carola Schouten vorig jaar 32 woningen. In Amsterdam ging Femke Halsema slechts vier keer over tot sluiting. Zij kiest vaker voor lichtere maatregelen om de veiligheid te verbeteren, zoals cameratoezicht.

Ook de Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma sloot verhoudingsgewijs veel woningen na een explosie: 9 op de 22, terwijl Jan van Zanen in Den Haag maar 6 op de 60 gevallen tot sluiting besloot. In Almere ging Hein van der Loo tot 8 sluitingen over op 44 explosies. Alleen de Eindhovense burgemeester Jeroen Dijsselbloem sloot geen enkele woning na een aanslag.

Dat Rotterdam met kop en schouders boven de rest uitsteekt, verbaast advocaat Burç Temeltasch uit de havenstad niets. „Keihard”, zo omschrijft hij het Rotterdamse beleid.

Recent was hij advocaat van een jong stel met kinderen op wier woning een aanslag werd gepleegd. Ze hadden geen antecedenten en het was niet zeker of ze überhaupt het doelwit waren, vertelt Temeltasch. Toch besloot de burgemeester tot sluiting. „En wat doet de woningbouwcorporatie? Die gebruikt die sluiting als wettelijke grondslag om de huurovereenkomst te ontbinden.”

Omdat het gezin niet meewerkte, ging de corporatie in oktober over tot een kort geding. Vol vertrouwen toog Temeltasch naar de rechtbank. Bij sluitingen leunt de burgemeester zwaar op een ‘bestuurlijke rapportage’ van de politie. „Daarin stond enkel: ‘Meneer heeft de aandacht van de politie’, zonder verdere toelichting. Vermoedelijk omdat hij werkt in de autoverhuurbranche.”

<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="auto" data-description="Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.

Foto Phil Nijhuis / ANP

” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.

Foto Phil Nijhuis / ANP

” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/04/06211257/data128365189-64c8d0.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-6.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-4.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-5.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-6.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/wQ9DZIGEzpd5j-8I58odPs2jOiU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/04/06211257/data128365189-64c8d0.jpg 1920w”>

Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.

Foto Phil Nijhuis / ANP

Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.

Foto Phil Nijhuis / ANP

<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="auto" data-description="Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.

Foto Bas Czerwinski / ANP

” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid” readability=”2″><img alt data-description="Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.

Foto Bas Czerwinski / ANP

” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/04/06211300/data128365186-76dbb7.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-9.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-7.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-8.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-9.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/een-explosief-voor-je-deur-dat-komt-al-lang-niet-meer-alleen-in-het-criminele-circuit-voor-10.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/sgm_qu3mD6EXfH7lfrxW19KgoG4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/04/06211300/data128365186-76dbb7.jpg 1920w”>

Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.

Foto Bas Czerwinski / ANP

Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.

Foto Bas Czerwinski / ANP

Toch verloren ze de zaak. De corporatie mocht de angstgevoelens van omwonenden en het belang van een leefbare wijk zwaarder laten wegen, dan het ‘woonbelang’ van het gezin. Hoger beroep zagen de cliënten niet zitten, mede vanwege de hoge kosten.

Temeltasch kent talloze soortgelijke voorbeelden. „Wat al deze gevallen gemeen hebben, is dat gewone mensen, zonder eigen schuld of betrokkenheid, geconfronteerd worden met een reeks besluiten die hun leven volledig ontwrichten.” Ze komen na de explosie op straat te staan, moeten zelf opvang regelen en raken vervolgens hun huis definitief kwijt – zonder recht op vervangende woonruimte.

Politierapportage

Voor het onderbouwen van een sluiting is de bestuurlijke rapportage van de politie cruciaal. Die maakt aannemelijk of de aanslag op de woning was gericht en mogelijk met een crimineel conflict samenhangt.

„Het probleem is dat die rapportages vol staan met speculaties en aannames”, vertelt advocaat Angelique Bhagwandin die meerdere ‘explosieslachtoffers’ als cliënt heeft. Om haar punt te illustreren, loopt ze met NRC de politierapportage van tientallen pagina’s langs die werd opgesteld na een explosie bij de woning van haar cliënte E.

Die deed zich vorig jaar juni voor om 00.20 uur. Nog dezelfde dag produceerde de politie een bestuurlijke rapportage en sloot burgemeester Aboutaleb de woning voor een maand. Mevrouw E., haar achttienjarige zoon en vijftienjarige dochter kwamen op straat te staan.

In de rapportage wordt de doopceel van de hele familie gelicht. Zo staat over mevrouw E. dat ze in 2019 op Marktplaats een gestolen elektronisch apparaat kocht, iets wat ze volgens Bhagwandin niet wist en waarvoor ze niet is vervolgd. Over haar dochter blijkt de politie een registratie te hebben gemaakt vanwege overlast en baldadigheid. Het betreft een incident van jaren geleden, toen ze op Nieuwjaarsdag naast haar neefje stond die vuurwerk afstak, aldus Bhagwandin.

Van de zoon van E. wordt in het rapport de indruk gewekt dat hij een van de grootste criminelen van de stad is. Hij komt 125 keer in de politiesystemen voor, onder meer vanwege verboden vuurwapenbezit, een gestolen scooter en het bezitten van tientallen grammen hasj. „Het is een probleemjongere van wie je er in Rotterdam en andere steden heel veel hebt”, erkent Bhagwandin. „Hoe hij in de rapportage wordt neergezet, is echter buiten alle proportie. Daardoor ontstaat een tendentieus beeld.”

Het probleem is dat die politierapportages vol staan met speculaties en aannames

Angelique Bhagwandin
advocaat

In plaats van alleen veroordelingen te benoemen – E.’s zoon is volgens Bhagwandin twee keer veroordeeld – noteert de politie in het rapport iedere registratie en iedere observatie die ooit door agenten is gemaakt. De heftigste registratie betreft vuurwapenbezit. Dat de jongen daarvan is vrijgesproken vermeldt het rapport niet.

De slotsom van de politie over de aanslag luidt dat kennelijk sprake is van criminele onenigheid, mogelijk in de wereld van de zware criminaliteit of softdrugs. „Kennelijk, mogelijk. De politie weet nog helemaal niet wat speelt, maar speculeert wel over een samenhang met het criminele circuit. Moet je dat niet eerst even uitzoeken voor je de woning dichtgooit?”, zegt Bhagwandin.

Het wringt des te meer omdat maanden later een buurjongen voor de aanslag is aangehouden. Bij een tussentijdse zitting in de rechtbank Dordrecht, die NRC bezocht, hield hij de lippen stijf op elkaar. Voor Bhagwandin is echter duidelijk dat hier een burenruzie speelde, geen crimineel conflict.

Bij het verloren kort geding om de woningsluiting ongedaan te maken woog de bestuursrechter de politierapportage, die een crimineel conflict veronderstelt, echter zwaar mee.

De kritiek op bestuurlijke rapportages deelt ombudsman Van den Anker. Ze kent het dossier van mevrouw E. „Wij maken ons zorgen over welke informatie wordt gebruikt en hoe die wordt gewogen.” De ombudsman wijst erop dat burgers geen invloed hebben op wat agenten registreren en dat in de systemen makkelijk fouten sluipen. Bijvoorbeeld omdat een agent een verkeerde registratiecode gebruikt.

Een dichtgetimmerde portiek in de Crooswijkseweg.

Foto Phil Nijhuis / ANP

In een buurgemeente van Rotterdam kwam ze laatst een politieregistratie tegen van een profvoetballer die op een pleintje stond te kletsen met een blowende jongere. Vervolgens werd geregistreerd dat hij voor drugsoverlast zorgde. „Wanneer je wil dat een pand dichtgaat, worden dit soort registraties erbij gehaald.”

Van den Anker pleit daarom voor een „veel zorgvuldigere” werkwijze. Dat is extra belangrijk omdat niet zelden ook kinderen de dupe van een sluiting zijn. Ze stelt voor na een explosie de situatie te ‘bevriezen’, terwijl de bewoners tijdelijk elders verblijven en de politie zorgvuldig onderzoek doet voor een bestuurlijke rapportage. Zo zou ook hoor en wederhoor bij de bewoners toegepast kunnen worden over wat de politie noteert.

Aanvechten

Een burgemeesterssluiting heeft namelijk bijzonder veel impact. Niet alleen moeten bewoners een maand – of langer – op eigen kosten elders verblijven, ze lopen ook het risico hun huis voorgoed kwijt te raken. Want zodra een burgemeester een woning tijdelijk sluit, kan de verhuurder sinds vorig jaar het huurcontract buitengerechtelijk ontbinden.

In Rotterdam deed corporatie Hef Wonen dat het vaakst van de corporaties die cijfers wilden delen met NRC. Van de tien keer dat het kon na een explosie, ontbond deze corporatie zeven keer de huurovereenkomst – waaronder die van mevrouw E. Woningcorporatie Havensteder deed dat slechts na één van de twaalf woningssluitingen.

Bewoners plaatst dat voor een enorm probleem. Een opzegging aanvechten is daarnaast juridisch complex. Er bestaan twee routes. De eerste loopt via het aanvechten van de (tijdelijke) burgemeesterssluiting. Bewoners kunnen naar de bestuursrechter stappen om de sluiting van tafel te krijgen door te betogen dat die niet noodzakelijk en evenwichtig is geweest.

Burgemeesters verweren zich daar echter geregeld met succes tegen door erop te wijzen dat zij een belangenafwegingen hebben gemaakt tussen die van de bewoners en de openbare orde.

Bijkomend probleem, zo signaleren advocaten en ombudsman Van den Anker, is dat de rechter in zulke procedures kijkt of de burgemeester tot sluiting had kunnen overgaan gezien de informatie waarover hij toen beschikte – zoals de politierapportage. Dat de woningcorporatie de huurovereenkomst wil ontbinden en bewoners op straat zet, is latere informatie en wordt doorgaans niet meegewogen.

Je kunt je niet verdedigen over wat in de bestuurlijke rapportage staat en de verhuurder kan ook je huurcontact opzeggen

Marianne van den Anker
ombudsman Rotterdam

De tweede juridische mogelijkheid is de ontbinding van de huurovereenkomst aanvechten bij de civiele rechter. In het geval van mevrouw E. dient die zaak in juli, zegt Bhagwandin. Winst van zo’n zaak is niet vanzelfsprekend, omdat de woningcorporatie volgens de letter van de wet tot ontbinding kan overgaan als een burgemeester de woning heeft gesloten. „Ik zal de rechter erop wijzen dat de ontbinding in strijd is met de redelijkheid en billijkheid en zwaar leunt op een tendentieuze politierapportage die niet is gestoeld op feiten die door een onafhankelijk rechter zijn vastgesteld”, zegt Bhagwandin.

Hoewel het er volgens ombudsman Van den Anker onder de nieuwe Rotterdamse burgemeester Schouten zorgvuldiger aan toe gaat is het huidige systeem volgens haar onhoudbaar. Ze heeft er alle begrip voor dat de wet is aangepast om burgemeester en woningcorporaties meer mogelijkheden te geven om ondermijning te bestrijden. En in sommige gevallen waren woningsluitingen en huurcontractontbindingen volkomen terecht. In de praktijk wordt echter onvoldoende stilgestaan bij het feit dat explosies al lang niet meer alleen in het criminele circuit plaatsvinden en allerlei andere slachtoffers maken.

Van den Anker wijst erop dat onschuldige mensen nu vier keer gestraft kunnen worden. „Eerst omdat je onschuldig slachtoffer van een explosie kan zijn. Vervolgens heeft de buurt meteen een oordeel over je klaar. Daarna kun je je niet verdedigen over wat in de bestuurlijke rapportage staat en ten slotte kan de verhuurder ook nog eens het huurcontact opzeggen. ”