Wat voor een Amerika zien we hier? Sinds Trumps ontmoeting met Zelensky is er veel afschuw over het buitenlandbeleid van Trump. Er zijn ook anderen die de deregulering en zakelijke politiek van de president omarmen. Beide posities zijn naïef als er niet een begrip aan vooraf gaat over hoe monumentaal de verandering is van de positie van de VS in de wereld is.
Twee observaties moeten daarvoor gemaakt worden. Met moeite wennen wij in Europa aan het idee dat de Amerikanen niet voor altijd onze vrijheid zullen garanderen. Wie de woorden van vicepresident Vance in München en het gesprek van Trump en Vance met Zelensky bekeek, ziet dat er iets veel heftiger aan de hand is: voor de Amerikaanse regering zou de EU best wel eens een tegenstander kunnen zijn. Daar zijn wij totaal niet op voorbereid.
De tweede observatie is nog van grotere orde. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn de VS de schepper en hoeder van de wereldorde. En nu heeft dat land besloten dat die orde hen niet meer dient. Dat is immens, en toch de letterlijke woorden van minister van Buitenlandse Zaken Rubio tegen de Amerikaanse senaat.
Machtigste land
Maar wat voor Amerika is dit? En vanuit welke wereldorde handelt het land? De inauguratiespeech van Trump gaf inzicht in naar welke situatie hij terug wil: het Amerika van de 19e eeuw. Dat was een land zonder mondiale verplichtingen en een eigen invloedssfeer in het Westelijk Halfrond (de zogenaamde Monroe-doctrine). Een Amerika waarvan het grondgebied groeide. Een Amerika dat commercieel gedreven was en waar grote industriëlen de dienst uitmaakten. Een Amerika dat leefde in een wereld van natiestaten zonder internationale organisaties en normen. Van Groenland tot de rol van Big Tech is dat Amerika in het beleid van president Trump te herkennen.
Waarom zou Trump zich willen losmaken van het internationale systeem dat het land zelf goeddeels heeft gecreëerd en waar het van profiteert?
Een enkel feit is daarvoor van groot belang. Ook al zijn er allerlei opkomende grootmachten, de VS zijn op dit moment nog steeds bij verre het machtigste land in de wereld. Het heeft een enorm dynamische economie, het is leider in digitale technologieën, het heeft de sterkste en meest ervaren krijgsmacht van de wereld en het is als enige grootmacht geografisch veilig van rivalen aan de grens.
Het sterkste land in de wereld kan regeren door internationale regels en instituties zoals Amerika sinds de Tweede Wereldoorlog heeft gedaan. Het voordeel daarvan is dat die regels door anderen worden omarmd zonder dat je ze daartoe hoeft te dwingen en in dat internationale systeem zijn er andere landen en instituties die je belangen behartigen. Het nadeel is dat landen niet altijd de afspraken nakomen en dat een grootmacht als de VS zelf ook door die regels wordt gebonden. Vaak genoeg wilden de Amerikanen zich als sterkste zelf niet aan de internationale regels houden.
Het roer om
Trump gooit nu het roer om en kiest voor een koers van directe machtspolitiek. Hij verliest de voordelen van de eerdere orde, maar wint ook: omdat de VS het sterkste land in de wereld is, zal het in een systeem zonder afspraken één op één van iedereen kunnen winnen. Dat gebeurt nu al. Hij krijgt concessies van landen als Mexico, Canada, het Verenigd Koninkrijk en Oekraïne. Dat zijn concessies die hij niet zou kunnen krijgen als hij iedereen simpelweg zou wijzen op de internationale afspraken.
Daarom zal dit beleid succesvol zijn – een voor een legt iedereen het af tegen de sterkste speler. Maar wat gaat er op middellange termijn gebeuren?
Allereerst betekent deze koerswijziging dat anderen zich ook minder aan de regels zullen gaan houden. Als Trump daadwerkelijk grondgebied van een ander land gaat innemen, legitimeert hij de machtspolitieke ambities van allerlei andere landen. Daar hebben de VS zelf direct niet veel van te vrezen, maar zwakkere landen overal ter wereld wel.
Een tweede effect van deze koerswijziging is dat landen elkaar zullen opzoeken in reactie op de nieuwe Amerikaanse machtspolitiek, zelfs bondgenoten. Dat proces is al gaande en de Chinezen spelen er op slimme wijze op in. De Chinese topdiplomaat Wang Yi zei bijvoorbeeld dat Europese landen betrokken zouden moeten zijn bij de onderhandelingen over Oekraïne. Tegen zijn Argentijnse ambtsgenoot zei Wang Yi dat China geen „sferen van invloed” erkent. Dat is frappant, want met dat argument stelde de VS altijd dat China niet de baas mag zijn over andere landen in Oost-Azië. Nu gebruikt China ditzelfde argument tegen landen in de ‘achtertuin’ van de VS.
Het heeft dus weinig zin om simpelweg voor of tegen het Amerikaanse beleid te zijn: er is een totaal nieuwe realiteit in de internationale politiek ontstaan.
Lees ook
Vance’ provocatie van Zelensky is uniek. Was deze ook strategisch?
