Opinie | Treintoilet

Misschien was Dieuwertje Blok nog geliefder dan Sinterklaas. Tweeëntwintig jaar was zij presentatrice van het Sinterklaasjournaal. Immer opgewekt en meelevend, of met een bezorgde frons om alles wat misgaat op de stoomboot en in het Pietenhuis, loodste zij de gelovigen en oud-gelovigen door de spannende tijd vol verwachtingen.

In het seizoen van 2024 moest de presentatrice voor het eerst verstek laten gaan omdat zij haar neus verloor aan kanker. Ze hield er al rekening mee dat de ziekte zich wellicht zou uitbreiden („Het is garantie tot aan de neus”). Eind januari maakte ze bekend dat ze nooit meer op televisie zal verschijnen. Blok overleed zondagavond op 67-jarige leeftijd. Zij laat twee kinderen achter, en haar echtgenoot, radiopresentator Peter de Bie.

Dieuwertje Blok (Nederhorst den Berg, 1957) genoot naar eigen zeggen een onbezorgde en beschermde jeugd in een huis vol boeken aan de rand van de Spiegelplas: „Geschaafde knieën, vieze broeken, we liepen rond in polderpakken” (Trouw, 2023). Haar ouders waren socialistisch, vader was plaatselijke wethouder voor de PvdA, moeder had een Unicef-winkeltje aan huis waar ze onder meer kerstkaarten voor het goede doel verkocht. Ook organiseerde haar moeder brievenschrijfavonden voor Amnesty International. Blok was zelf jarenlang vrijwilliger voor Vluchtelingenwerk en zat in het bestuur van Een Ander Joods Geluid.

Opgewekte levenshouding

Bloks moeder en grootouders overleefden de Tweede Wereldoorlog in de onderduik. Verder werd vrijwel de hele familie en vriendenkring vermoord door de nazi’s. Blok publiceerde in 2022 haar moeders oorlogsdagboek, Dragelijke lichtheid. Bij het natrekken van de namen die daarin voorkomen, stuitte ze telkenmale op de sterfplaatsen Sobibor en Auschwitz. Door de oorlog, zei ze toen in Trouw, had ze van huis uit geleerd dat je altijd de kant van de onderdrukten moet kiezen. Uit het dagboek leerde ze ook dat ze haar moeders opgewekte levenshouding heeft geërfd: „Ikzelf zie nooit beren op de weg, heb een tomeloos vertrouwen dat alles goed komt en dat als er iets misgaat, het uiteindelijk wordt opgelost.” Dat jaar hield ze de toespraak bij de Dodenherdenking op de Dam: „Lekker puh, ik ben er nog”, zei ze daarover in de krant: „Het is niet gelukt, die uitroeiing.”

Van vaderszijde kwam Blok uit een familie van historici. Haar vader Dick Blok was mediëvist, hoogleraar Nederzettingsgeschiedenis en directeur van het volkskundige Meertens Instituut, vereeuwigd in Voskuils romancyclus Het Bureau. De familie van haar moeder kwam uit de Amsterdamse Jodenhoek en zat in de vis. Haar grootmoeder was de bekende variétéartiest Stella Fontaine. Ook haar moeder Henny ging aan het variété, maar haakte af toen ze kinderen kreeg. Bloks ene zus werd jazz-zangeres, de andere VPRO-producer. Zij zat zelf bij de plaatselijke toneelclub Poefff en wilde aanvankelijk naar de toneelschool.

Hippiescene

Blok kende naar eigen zeggen een onstuimige puberteit. Ze zei dat ze rondhing in de hippiescene en dat ze geld stal van haar vader om speed en hasj te kopen (Noordhollands Dagblad, 2009). Ze kwam bij de tv-gids Studio van de KRO terecht als beeldredacteur en via die baan werd ze in 1980 gevraagd tv-omroeper te worden. Haar frisse, innemende verschijning was een verademing in het wat stijve Hilversum. Zij hoefde alleen de programma’s kort aan te kondigen, maar maakte daarmee zoveel indruk dat ze haar eigen fanclub kreeg en iedere week postzakken vol liefdesbrieven, aanzoeken en soms een borstel – omdat sommige kijkers vond dat haar krullen te onstuimig krulden.

Nadat ze in een artikel in Vrij Nederland in 1985 had gezegd dat ze atheïst was, kreeg ze geen werk meer bij de katholieke KRO. Dus vertrok ze naar de socialistische VARA. Bij die omroep maakte ze onder meer het praatprogramma 3 Vrouwen. Ook presenteerde ze acht jaar lang School TV Weekjournaal. In 1989 waagde ze de overstap naar de nieuwe commerciële tv-zender RTL, waar ze de 5 Uur Show presenteerde en haar eigen talkshow kreeg: Dieuwertje. Toen RTL haar voortijdig van tv haalde en geen ander vergelijkbaar programma aanbood, stapte Blok naar de rechter. Ze kreeg anderhalve ton vergoeding.

Hierdoor kwam ze in Hilversum echter als lastig bekend te staan, waardoor ze minder werk kreeg. Haar cv telt meer dan zestig radio- en tv-programma’s, toch vertelde ze in interviews geregeld dat ze vaak te weinig werk had en daardoor zelfs in een kledingzaak moest gaan werken. Dat laatste wekte bevreemding bij de klanten in de winkel. Als ze Blok achter de kassa zagen staan, dachten ze dat ze in een programma met een verborgen camera terecht waren gekomen. Tegen het Algemeen Dagblad zei Blok in 2020: „Ik heb ook nooit grote kijkcijfers aan mijn reet hangen. Ik ben geen Linda de Mol.”

Paard op het dak

Blok maakte programma’s voor regionale zenders AT5 en Omroep West. In 1994 keerde ze terug bij de KRO met onder meer Ontbijt TV en Er is meer tussen hemel en aarde. Ook deed ze veel radio, als De ochtendshow en NTR Podium. Met het Sinterklaasjournaal had Blok trouwens wel degelijk indrukwekkende kijkcijfers. Het publiek groeide van gemiddeld 750.000 kijkers in 2001 naar twee miljoen in 2023. En werden de kinderen onder de zes jaar nog niet eens meegeteld. Het programma werd in 2021 bekroond door de tv-critici met de Ere-Nipkowschijf.

Na de acties van Kick Out Zwarte Piet kwam blackface in het tv-programma vanaf 2011 steeds meer in opspraak. De programmaleiding aarzelde lang over het afschaffen van Zwarte Piet, wat onder de medewerkers tot frictie leidde en tot het vertrek van enkele bekende gezichten. Blok sprak zich openlijk uit tegen Zwarte Piet waardoor de verhouding met de leiding verslechterde. Maar haar liefde voor het programma zelf bleef fier overeind. In 2021 zei ze in het Noordhollands Dagblad: „Het Sinterklaasjournaal brengt me weer terug in de veilige wereld van mijn jeugd. Ik geniet ervan om in die verbeelding mee te gaan en in mijn hoofd paarden op daken te zien lopen. Een paar weken per jaar gelóóf ik gewoon in Sinterklaas.”

Haar laatste interview, in de Volkskrant in 2024, ging over het verlies van haar neus, waar ze redelijk monter over deed: „66 jaar heb ik veel plezier en profijt van mijn uiterlijk gehad […] en nu word ik een dame zonder neus.” Ze haalde een liedje van Rowwen Hèze aan: „We gaan allemaal met de neus omhoog. Maar ik niet meer.”

Delen

Mail de redactie

‘En, wie van ons heeft de mooiste werkkamer?”, vraagt Peter De Roover zich hardop af als hij het nieuwe kantoor van zijn verloofde binnenstapt op het zogenoemde ‘Schoon Verdiep’, de eerste verdieping van het stadhuis van Antwerpen. Onder een royale kroonluchter en het geschilderde oog van Mathilde Schroyens, in 1977 de eerste vrouwelijke burgemeester van de stad, maakt Els van Doesburg (35) zich daar klaar voor haar eerste gemeenteraadsvergadering als burgemeester. De Roover (62), sinds juli 2024 voorzitter van de Kamer van volksvertegenwoordigers (de Belgische Tweede Kamer): „Ik denk dat zij wint.”

Afgelopen maandag werd Els van Doesburg, 24 weken zwanger, beëdigd als burgemeester van de Belgische havenstad. Waarnemend burgemeester weliswaar, aangewezen door ‘titelvoerend burgemeester’ Bart De Wever – partijgenoot van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) – die begin februari aantrad als premier van België en daarmee Antwerpen voor Brussel verruilde. Mocht hij het premierschap opgeven, dan kan hij terugkeren op zijn post.

 „Dit doet me wel wat”, zegt De Roover, toekijkend vanuit een hoek van de raadszaal hoe Van Doesburg in een crèmekleurig mantelpak haar hand opsteekt en de eed aflegt. Op Instagram vertaalt hij zijn sentiment enige ogenblikken later met de tekst: „’t Is gebeurd! Ik ga met een burgemeester naar bed straks.”

De Belgisch-Nederlandse Van Doesburg is de jongste burgemeester ooit van de havenstad, die intensief met Nederland samenwerkt in de strijd tegen drugsimport. Ze staat bekend als ‘postergirl van het conservatisme’ om haar liberaal-conservatieve ideeën, geïnspireerd door politiek denkers als Edmund Burke en Roger Scruton. Zo is ze fel tegen (vrouwen-)quota, de ‘woke-ideologie’ en te veel leunen op de overheid. Ook snijdt ze openlijk gevoelige thema’s aan als abortus en euthanasie, zonder daar uitgesproken tegen te zijn.

Alfamensen

Nog maar vijf jaar geleden was Els van Doesburg een parlementair medewerker van de liberaal-conservatieve N-VA-fractie, waar ze in 2014 als stagiaire was begonnen. Die stageplek zou haar carrière bepalen. Bij de N-VA leerde ze De Wever kennen en belangrijker: de aanstaande vader van haar eerste (zijn tweede) kind. De Roover werkte indertijd een bureau verderop.

Over wanneer hun relatie precies begon, blijven ze allebei vaag. „Iets beginnen met je 27 jaar jongere werknemer, dat is geen pad wat je meteen betreedt, maar bon”, glimlacht De Roover – al sinds zijn studietijd politiek actief op de conservatieve flank. „Ik heb haar carrièretempo wellicht wat kunnen versnellen, al doe ik dat voornamelijk door haar af te remmen. Ze kan wat overmoedig zijn”, reflecteert hij in zijn werkkamer in het Paleis der Natie in Brussel, met jazzklanken van Nat King Cole op de achtergrond. „Maar voor mij kiezen, betekende ook dat ze de nodige verdachtmakingen moest overwinnen” – van mensen, bedoelt hij, die dachten dat ze het deed om hogerop te komen.

Van Doesburg, die haar verloving met De Roover in 2021 bekendmaakte, gaat ludiek om met het leeftijdsverschil. Zo schreef ze op 14 februari 2023 op Instagram, bij een foto van haar en De Roover: „Meisjes, get yourself a Valentijntje met seniorenkorting.” In de media komt ze regelmatig met een ‘alfatheorie’. „Peter en ik zijn allebei alfamensen: sterke karakters, leidersfiguren met ambitie en een grote drang naar aandacht en erkenning. Mochten wij dezelfde leeftijd hebben, zouden we geen koppel zijn”, zei ze tegen het Belgische weekblad Humo. Dat zou volgens haar slechts uitmonden in een „afgunstige machtsstrijd”.

Chocoladefabriek

Els van Doesburg bracht de eerste tien jaar van haar leven door in het Nederlandse Soest, als oudste in het gezin met twee jongere broers. „Ik was een einzelgänger, een typisch oudste kind met verantwoordelijkheidsgevoel, die het liefst bij de volwassenen aan tafel zat”, zegt ze daarover in dagblad Het Laatste Nieuws.

Voor het werk van haar ouders – die een chocoladefabriek hadden in Breda – verhuist het gezin naar Schilde, in de provincie Antwerpen. Op de dorpsschool in Westmalle leert ze Vlaams, naar eigen zeggen om niet ‘die Hollandse’ te blijven. Alleen met haar moeder spreekt ze nog Nederlands, weliswaar met een zachtere ‘g’. Van Doesburg: „Mijn vader is protestants, mijn moeder katholiek. Die twee kanten zitten in mij. Mijn eerste laag is Hollands: open, direct, assertief, soms zelfs brutaal, maar ik probeer weg te blijven van Hollandse botheid en oeverloos geklets. Mijn Vlaamse introverte kant helpt me daarbij.”

Na een studie politieke wetenschappen aan de universiteit van Antwerpen – met de ambitie diplomaat te worden, al zegt ze terugblikkend daar „te onbehouwen” voor te zijn – koos ze het politieke pad. In 2018 wordt ze gekozen tot gemeenteraadslid voor de N-VA en in 2021 de kans krijgt om in Antwerpen schepen te worden, de Vlaamse benaming voor wethouder, juist op het moment dat ze flirtte met de gedachte om een opleiding verpleegkunde te gaan volgen.

Met de grote portefeuille wonen, groei, dierenwelzijn, stads- en buurtonderhoud, en gezondheids- en seniorenzorg, valt ze als schepen op met haar strijd tegen zwerfvuil en door haar betrokkenheid bij een grote ziekenhuisfusie. Vanaf juli 2024 combineert ze het wethouderschap met een functie als Vlaams volkstegenwoordiger in het parlement. Die rol legt ze nu neer, kiezend voor het burgemeesterschap.

Provocerende columns

„Ze wordt gerespecteerd om haar heldere communicatie”, aldus Peter Van Aelst, hoogleraar politieke wetenschappen aan de universiteit van Antwerpen. „De scherpe randjes lijken er wat van af, we kennen haar natuurlijk van de provocerende colums.” Die schreef ze, net als De Roover, op het online medium Doorbraak (dat zichzelf graag omschrijft als ‘complexloos Vlaams’) en voor de krant De Morgen.

Van Doesburg schuwde daarbij niet om feministen tegen de haren in te strijken. Zo wijdde ze meermaals tongue-in-cheek columns aan Internationale Vrouwendag, waarbij ze de vrouwenstrijd gelijkstelde aan „een verdienmodel dat samenhangt met permanent slachtofferschap”.

Terug naar de raadszaal, waar Van Doesburg maandagavond als burgemeester zacht maar beslist spreekt. De raad siddert nog na van een dodelijke steekpartij tussen drugsverslaafden een week eerder. Oppositieraadslid Filip Dewinter van Vlaams Belang stapt als zelfverklaard ‘tolk van de buurt’ met een blad vol gebruikte drugsspuiten af op burgemeester-voorzitter Els van Doesburg. „De oogst van een korte wandeling”, zegt hij. Van Doesburg, beheerst: „Een mooi geschenk voor een zwangere vrouw”. Ze vervolgt: „Ik begrijp de mensen in Antwerpen-Noord heel goed, ik woon er namelijk zélf, in tegenstelling tot u.”

Risicofactor

Het laat de „sterke retorische kant” van Van Doesburg zien, zegt Patrick Janssens, van de socialistische coalitiepartij Vooruit, per telefoon. Janssens, die van 2003 tot 2012 burgemeester van Antwerpen was, maakte dit jaar zijn comeback in de lokale politiek, nu als schepen voor stadsontwikkeling en wonen.

Van Doesburgs bestuurlijke ervaring is gering – zeker vergeleken met partijgenoot Koen Kennis, die haar zal vervangen tijdens haar zwangerschapsverlof. Kennis, sinds 2013 schepen in Antwerpen, dong ook mee naar het burgemeesterschap.

Dat gebrek aan ervaring is „een risicofactor in het geval van crises”, aldus politicoloog Van Aelst. Janssens, resoluut: „We hebben een andere politieke visie, maar ik heb alle vertrouwen in haar burgemeesterschap.” Hij wijst op de coalitieonderhandelingen in Antwerpen, na de gemeenteraadsverkiezingen in oktober. „De Wever was toen druk met de Belgische regeringformatie en Van Doesburg nam in Antwerpen het roer over. Ze kwam goed voorbereid voor de dag en wist verbinding te creëren bij de samenstelling van het college, ondanks de politieke twistpunten.”

Daarbij heeft ze volgens Janssens ook nog de gunfactor als „new kid on the block”. „Els, wie?”, zegt Caro Van Mierlo (22), masterstudente conservatie en renovatie, op de Grote Markt enkele uren voor de beëdiging. „Ah ja, er gaat wel een belletje rinkelen. Het zijn grote schoenen om te vullen, die van Bart De Wever, maar ik vind het inspirerend dat een jonge vrouw het boegbeeld wordt van een belangrijke stad zoals Antwerpen. In België zijn er vooral mannelijke politici.”

Stadsgids Luc Dielen (70), geboren en getogen Antwerpenaar, heeft er ook een „goed gevoel” bij. „Ik stem Vooruit, maar het socialistische geluid legt het al jaren af tegen de N-VA. Van Doesburg komt vlot en vastberaden over, ze heeft mijn zege.”

Noblesse oblige

Maar vooral ook: de zege van Antwerpenaar in hart en nieren Bart De Wever. Burgemeester ‘in ’t stad’ sinds 2012 en de meest prominente politicus van het land, die als Vlaams-nationalist op heel wat respect buiten Vlaanderen kon rekenen, onder meer door niet samen te werken met de rechtsradicale partij Vlaams Belang én scherp economisch beleid. „Hij is al decennia onomstreden in Antwerpen, geen man die je zomaar vervangt”, aldus hoogleraar Van Aelst. Maar, voegt hij toe: „Hij heeft Van Doesburg niet om haar leuke snoetje gekozen. Afgaand op zijn politiek instinct, zal ze de politieke stormen van de havenstad vast overleven.”

Peter De Roover filosofeert graag met Van Doesburg over politiek, van het principe van noblesse oblige tot wat de strategische boodschap moet zijn bij een interview of speech. Hij pakt er in zijn Brusselse werkkamer een boek bij zoals ze die graag lezen en bespreken: De kleine Tocqueville van de Nederlandse schrijver Martin Sommer. „Ze koopt veel boeken, geeft ze me graag cadeau. Ze smijt ook gerust een boek bij De Wever op tafel als ze denkt dat hij dat moet lezen.” Of, in de woorden van weekblad Humo: „Ze koppelt een voorliefde voor literatuur en politiek aan een gezonde portie Hollandse branie.”

Van Doesburg kookt ook graag volgens De Roover. Maar waar ze eerst recepten „heel precies, op het angstige af” volgde, begint ze steeds meer te improviseren in de keuken van hun Antwerpse herenhuis, in een volksbuurt in het noorden van de stad. „Ze begint de gebaande paden steeds meer te verlaten. Een mooie metafoor voor waar ze nu staat.”

Delen

Mail de redactie