De enthousiaste dagvoorzitter leidde ons, verenigingsbestuurders, vlot door de stellingen. We bewogen ons naar links in het zaaltje voor ‘eens’ en naar rechts voor ‘oneens’. Om er wat luchtigheid in te brengen kwam er een inkopper tussendoor: ‘Als bestuur ben je speelbal van de omstandigheden’. Iedereen bewoog zich naar rechts. Meewarig werd gekeken naar de twee bestuurders die aan de linkerzijde gingen staan. „Wat doe je dan in een bestuur”, hoorde ik achter me fluisteren. De twee bestuurders: „Wij zijn van de natuurijsvereniging.”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
De pager met een robuust ogend rubberen omhulsel „zag er wel clunky uit”, zegt Bart Verhagen, specialist in communicatietechnologie. Bij P2000shop Alarmeringssystemen in Bergeijk hebben ze model AR 924 weleens op de site zien staan van de Taiwanese producent Gold Apollo. „Leuk om te zien, maar wel een behoorlijk apparaat.” Je zou haast zeggen: ruimte om van alles mee uit te spoken? Verhagen haalt zijn schouders op.
P2000shop-directeur Anton Kroot en zijn technische man Verhagen kennen Gold Apollo goed. Dit Taiwanese bedrijf, dat zijn merknaam verbonden heeft aan de ontplofte pagers die dood en verderf hebben gezaaid bij Hezbollah, is ook leverancier van piepers die P2000shop ontwerpt en installeert voor hulpdiensten in Nederland. Ze willen wel uitleggen hoe zulke pagers werken, maar niet speculeren over de aanvalsgolf in Libanon.
Met de ontploffing van duizenden portofoons een dag later is de complexiteit van de micro-aanvallen nog groter geworden. Inmiddels meldt Libanon 37 doden en bijna drieduizend gewonden als gevolg van de twee reeksen van explosies. „Je vraagt je af wat er morgen de lucht in vliegt”, zegt portofoon- en pagerimporteur John van Dormolen van het Baarnse bedrijf VeDoSign.
Films en series
Pagers zijn nog amper in gebruik op de consumentenmarkt. Ze zijn bekend uit films en series: de drugsdealers in de succesvolle HBO-misdaadserie The Wire communiceerden ermee. Maar pagertechnologie zit ook in de schijfjes die afgaan als je bestelling klaar is in de horeca. Hezbollah lijkt gekozen te hebben voor pagers en landlijnen om de Israëlische geheime dienst niet via mobiele telefonie te laten infiltreren.
Gold Apollo is een wereldspeler in een nichemarkt van piepers, zoals de apparaatjes in Nederland doorgaans worden genoemd. P2000shop is in Nederland marktleider bij de ondersteuning en ontwikkeling van piepertechnologie voor hulpdiensten, waaronder brandweer en ambulances, maar ook de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) en het Rode Kruis.
In principe kunnen piepers alleen ontvangen. Met de techniek van Gold Apollo ontwierp het bedrijf van Kroot de ‘PreCom-pager’ met een eigen sim-kaart, waarmee ‘tweewegcommunicatie’ mogelijk is. „Als je als lid van de vrijwillige brandweer meteen kan laten weten ‘ik kom eraan’, weten ze op de kazerne of ze genoeg mensen hebben op de tankautospuit. Of dat ze bij een andere korps moeten zijn.” En dat maakt uit, zegt Kroot, als elke seconde telt.
Pager van het model AP 900, van Gold Apollo.Foto Olivier Middendorp
Hongarije
De vragen rond de partij ontploffende pagers in Libanon leven natuurlijk ook in de kleine branche in Nederland. Ze zijn volgens Gold Apollo ontworpen en geproduceerd bij een gelicentieerd Hongaars bedrijf, BAC Consulting. Zowel in Baarn als Bergeijk hebben ze nog nooit gehoord van een Europese fabrikant die in naam van Gold Apollo produceert. Zij doen allebei altijd direct zaken met Taiwan.
Volgens de directeur van Gold Apollo had het bedrijf in Boedapest al drie jaar een licentie om onder merknaam te produceren en verkopen. „Om een pager helemaal te bedenken, het wiel opnieuw uit te vinden, is ook wel raar als je een licentie hebt uit Taiwan”, vindt Van Dormolen. „Ik kan me wel voorstellen dat Gold Apollo zegt: ‘ga het maar in je eigen garage bouwen’. Maar dan zou ik wel iemand laten toezien dat de kwaliteit gewaarborgd is.”
Het Hongaarse bedrijf heeft geen verklaring gegeven, al zei de veronderstelde directeur op vragen van Amerikaanse nieuwszender NBC: „Ik denk dat je het verkeerd hebt”.
Dat Hezbollah de pagers kennelijk nooit, of niet tijdig, heeft opengeschroefd blijkt een fatale misrekening. Dat zou in Bergeijk nooit gebeuren. „Wij werken hier volgens ISO 9001”, legt Kroot uit. Steekproefgewijs schroeven ze de pagers uit Taiwan open. Zeker in de pilotfase van een nieuw product. „Hier gaan er duizenden door onze handen”, zegt Kroot. Als een component van „een halve rijstkorrel” al een ander kleurtje heeft, vragen ze we meteen specificaties.”
Werkt altijd
Net als radio en mobiele telefonie werken pagers via radiofrequente velden (radiogolven). Omdat een pager niet kan zenden, kan de locatie ook niet uitgepeild worden, wat handig kan zijn voor een clandestiene organisatie. En de techniek werkt volgens kenners altijd. Kroot legt uit dat er twee protocollen zijn, ofwel manieren waarop gezonden wordt naar piepers. Het flex-protocol, waarbij piepers gesynchroniseerd zijn met specifieke masten – zoals het P2000-netwerk in Nederland waar de hulpdiensten over communiceren. En er is het POCSAG-protocol, wat als het ware ‘open’ is. Daar kun je tussenkomen met een zender als je weet welke ‘capcode’ je moet hebben, zeg maar het nummer waarop een pieper is afgesteld .
Je kunt een stadion vol pagers hebben en nog zal er geen opstopping zijn
Voordeel van pagers is ook dat het signaal altijd doorkomt, geen vertraging kent en een hoge attentiewaarde heeft, zeggen experts. „Je kunt een stadion vol pagers hebben en nog zal er geen opstopping zijn”, zegt Verhagen. „Als iemand roept: Bart, dan luistert iedereen die Bart heet. Bij GSM is het: Is Bart 1 hier? Bart 2? Bart 3? Bart 4? Bart 5? En die sturen allemaal terug: ja hier ben ik, hoelang is het bericht? Wat voor soort bericht? Dat loopt sneller vast.”
Duidelijk is inmiddels via Amerikaanse media dat er springstof in de piepers en portofoons tot ontploffing is gebracht, zogeheten PETN. „Het leek wel een handgranaat”, zegt Verhagen, die beelden heeft bekeken. „Als dit een ontplofte accu is geweest, dan is de accu in mijn auto een kernbom.” De (AA-)batterijen stellen ook weinig voor. „Een ontstekingsmechaniekje lijkt me eerder de truc”, zegt Van Dormolen in Baarn. „Er wordt een puls naar binnen gestuurd, daarmee activeer je iets. Dat kan een bericht zijn, of het oplichten van het lcd-scherm.” En dus bij een gemanipuleerd apparaat ook springstof.
Lees ook
Al te veel springstof zou de piepers van Hezbollah verdacht zwaar hebben gemaakt
De ene jurist vindt dat sprake is van een „oorlogsmisdaad”, de andere houdt er juist uitdrukkelijk rekening mee dat de grootscheepse sabotage van semafoons en walkietalkies van Hezbollah binnen de regels van het oorlogsrecht valt.
Juridisch deskundigen reageren zeer verschillend op de vraag of degene die achter de bloedige sabotage-actie zat in Libanon en Syrië een legitieme actie uitvoerde. Er vielen tot nu toe ruim dertig doden , onder wie twee kinderen, en bijna 3.000 gewonden, onder wie vele zwaargewonden. Ze werden het slachtoffer van de simultane ontploffing van ongeveer 3.000 semafoons en portofoons in het bezit van voor zover bekend, voornamelijk Hezbollah-strijders en -sympatisanten.
Het interne communicatienetwerk van de Libanese strijdgroep Hezbollah kwam plat te liggen. De ziekenzorg in hoofdstad Beiroet en omgeving raakte ontwricht onder druk van ambulances die af en aan reden, en familieleden die gewonden binnenbrachten.
Lees ook
Aanvallen op piepers en walkie talkies overspoelen medische zorg in Libanon: ‘Ik zag de gruwelijkste verwondingen’
De semafoons en walkietalkies, bedoeld voor interne communicatie tussen Hezbollah-strijders, bevatten mogelijk explosieven. Die zouden op afstand tot ontploffing zijn gebracht met een elektronisch signaal. Velen, in elk geval Hezbollah zelf en Amerikaanse media, wijzen met beschuldigende vingers naar Israël. Dit land zwijgt in alle talen over de aanval.
Had Israël, als het inderdaad achter de sabotage zat, dit mogen doen volgens het humanitair oorlogsrecht? Zoals wel vaker bij de toepassing van het recht op mistige oorlogssituaties, trekken juristen verschillende conclusies. Wel komen steeds dezelfde vragen terug: hoe gericht was de sabotage-actie? Kon de dader vooraf hebben geweten over risico’s voor burgers? Hoeveel militair voordeel werd met de actie behaald en hoeveel menselijke nevenschade mag, gelet op dit voordeel, worden ingecalculeerd (‘proportionaliteit’)?
Antwoorden die duidelijkheid bieden over de legitimiteit van de aanval, blijken nog moeilijk te geven. Daarvoor zijn de gebeurtenissen nog te vers. Juridische stellingnames zijn daardoor veelal gebaseerd op aannames.
Oorlogsmisdaad
Het meest uitgesproken is Luc Walleyn, advocaat bij het Internationaal Strafhof en oud-voorzitter van mensenrechtenorganisatie Advocaten Zonder Grenzen. Hij vindt blijkens een interview met de Belgische krant De Standaard, dat er sprake is van een „oorlogsmisdaad”. Israël had volgens hem immers bij voorbaat kunnen weten dat er veel burgers gedood of gewond zouden raken door de sabotage van de semafoons. „Het zijn mensen van wie gedacht wordt dat ze eventueel iets met Hezbollah te maken hebben”, zegt hij over het doelwit van de actie. „Maar niet ieder lid van Hezbollah is een militaire strijder, Hezbollah is ook een politieke partij.”
Op het moment van de duizenden simultane explosies was er geen sprake van een gevechtssituatie, constateert Walleyn. „De aanval gebeurde op het moment dat mensen in burger boodschappen aan het doen waren, in hun bed lagen of om het even waar waren. Als een militair met verlof is, bijvoorbeeld, en gewoon bij vrouw en kind thuiszit, is hij geen militair doelwit. Dat maakt van deze aanval een zeer duidelijke schending van het oorlogsrecht.”
Gert-Jan Knoops is minder uitgesproken dan Walleyn. Toch zet ook deze advocaat bij het Internationaal Strafhof en hoogleraar internationaal recht tegenover NRC kritische kanttekeningen bij de sabotage-actie. Wel beklemtoont hij geen details van de voorbereiding van de aanval te kennen.
Knoops wijst erop dat „het ‘ad random’ doen plaatsen van explosieven op semafoons zonder dat je exact weet wie de semafoon gebruikt, het risico in zich bergt van disproportionele gevolgen voor burgers”. Wat precies disproportioneel is, valt niet getalsmatig vast te stellen, aldus Knoops. Het gaat erom dat de nevenschade voor burgers „niet excessief” is ten opzichte van het behaalde militair voordeel.
Inmiddels vergelijken mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch de explosieven in de semafoons met de inzet van boobytraps, wat verboden zou zijn. Knoops wijst erop dat dit verbod volgens internationale afspraken niet in absolute zin geldt. Het verbod gaat alleen op voor boobytraps die „op enigerlei wijze zijn verbonden of geassocieerd worden met objecten of personen die recht hebben op bescherming van internationaal recht of met objecten die personen kunnen aantrekken.” Te denken valt aan een explosief wapen waarvan niet precies duidelijk is waar het zich bevindt en in de buurt van burgers kan komen.
Platleggen communicatie
Hoogleraar militair recht Marten Zwanenburg (Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie) houdt de mogelijkheid open dat Israël, indien inderdaad de ‘dader’, handelde binnen de regels van het oorlogsrecht. Zwanenburg wijst op de, volgens berichten, vele slachtoffers onder Hezbollah-strijders en het platleggen van het communicatienetwerk. Daardoor werd de gevechtskracht van Hezbollah substantieel verzwakt.
„Het klinkt cru, maar omdat de sabotageactie veel militair voordeel lijkt te hebben opgeleverd, mag de nevenschade voor burgers ook relatief groot zijn”, zegt Zwanenburg. Hij wijst er ook op dat Israël en de VS andere opvattingen dan Nederland hebben over wat strijders en burgers zijn. „Israël vindt dat ook medewerkers van een gewapende groep aangevallen mogen worden, zoals koks van Hezbollah, en niet alleen personen die directer bij gevechtshandelingen betrokken zijn. Nederland gaat daar minder ver in.”
Overigens relativeert Zwanenburg het verschil van opvatting met Walleyn. „Het verschil tussen mij en Luc Walleyn is, denk ik, eerder een kwestie van aannames over wat Israël al dan niet wist, dan een inhoudelijk verschil van mening.”
Helen Molesworth, voormalig hoofdconservator van het contemporaine kunstmuseum MOCA in Los Angeles, is groot liefhebber van het minimalistische werk van de Amerikaan Carl Andre. Ze houdt eveneens van de kunst van zijn vrouw, de van oorsprong Cubaanse Ana Mendieta. Zij overlijdt in 1985. Ze valt uit het raam van een torenhoge flat op Manhattan, het appartement van Carl Andre. Of is ze geduwd door Andre, die een kwade dronk heeft?
Dat is de hoofdvraag van deze podcast die iets te lang duurt, helaas, maar die wel interessante vragen opwerpt over de kunstwereld waarin slachtoffer, verdachte én de podcastmaker leven. Hoe machtig zijn bewonderde kunstenaars? Welke rol speelde genderongelijkheid in de toch voor progressief doorgaande kunstwereld van New York? En, belangrijkste vraag wellicht en één die de laatste tien jaar steeds nadrukkelijker wordt gesteld: mogen we genieten van kunst gemaakt door vreselijke mensen? In dit geval: een vreselijke man. Wat dat is wel een beetje een bezwaar van deze podcast: de maker is wel erg overtuigd van diens schuld. Dit terwijl Andre – even for the record – door de rechtbank is vrijgesproken. Toegegeven, niet door het bewijs van zijn onschuld, maar door het gebrek aan bewijs dat hij zijn vrouw uit het raam heeft geduwd, of gegooid. Hij overleed in januari van dit jaar.
