Het was hongerwinter. Mijn grootmoeder had clandestien boter en melk gekocht en fietste na ingang van de avondklok nog door het Kralingse Bos toen ze door een jonge Duitse soldaat gesnapt werd. Bekaf, verkleumd en gespannen van de tocht werd het haar te veel. Ze schoot uit haar slof en schold de soldaat de huid vol, waarop de soldaat brak en in tranen uitbarstte. Mijn grootmoeder kreeg het met hem te doen en sloeg troostend een arm om hem heen. En zo stonden ze daar, samen huilend over een oorlog die geen van beiden wilde. Na een tijdje vervolgde ieder zwijgzaam zijn eigen weg.
Mariette Ramondt
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Bij een aanval op een door Artsen zonder Grenzen gerund ziekenhuis in Zuid-Soedan zijn zaterdag zeker zeven personen gedood. Dat meldt de hulporganisatie op sociale media. Ook zouden ruim twintig mensen gewond zijn geraakt. In Zuid-Soedan, dat in 2011 onafhankelijk werd van Soedan, bombardeert het leger van president Salva Kiir gebieden die onder controle staan van oppositieleider Riek Machar. Onduidelijk is nog of het regeringsleger ook achter de aanval van zaterdag zit.
„Rond half vijf vanochtend lieten helikopters een bom vallen op onze apotheek en beschoten ze de stad dertig minuten lang”, schrijft de lokale afdeling van Artsen zonder Grenzen. De hulporganisatie baat een ziekenhuis met een apotheek uit in Old Fangak, een afgelegen gebied op zo’n vijfhonderd kilometer van de Zuid-Soedanese hoofdstad Juba. „Onze apotheek brandde tot de grond toe af. Alle medische benodigdheden gingen verloren.”
Als gevolg van de oorlog zijn tienduizenden burgers op de vlucht geslagen. Het ziekenhuis was de enige medische voorziening voor de ruim veertigduizend inwoners en ontheemden in het gebied, stelt Artsen zonder Grenzen. De hulporganisatie noemt de aanval op het ziekenhuis „een duidelijke schending van het internationaal recht”.
Burgeroorlog
Zuid-Soedan belandde in een burgeroorlog nadat het zich losmaakte van Soedan, waar momenteel een nog veel grotere oorlog wordt uitgevochten tussen regeringstroepen en de Rapid Support Forces. In 2018 werd in Zuid-Soedan vrede gesloten tussen het regime en de oppositie. Sinds de arrestatie van oppositieleider Machar in maart laait het geweld opnieuw op.
„Zuid-Soedan is geen natie, maar een dorp, een soort veekamp”, zei politicus en auteur Peter Adwok Nyaba onlangs tegen NRC. „Soldaten van het nationale leger beroven burgers en de geheime dienst pakt dissidenten op.” Afgelopen week verifieerde NRC beelden waarop te zien is dat bij luchtaanvallen in Zuid-Soedan vermoedelijk chemische wapens worden ingezet.
Lees ook
Zuid-Soedan: chemische aanvallen zijn nieuw wapen in de machtsstrijd tussen oude rivalen
De Labor-partij van premier Anthony Albanese heeft met een overweldigende meerderheid de Australische verkiezingen gewonnen. De partij heeft zeker 85 van de 150 zetels in het parlement behaald. „Australiërs hebben ervoor gekozen wereldwijde uitdagingen het hoofd te bieden op de Australische manier; met oog voor elkaar en door samen te bouwen aan de toekomst”, zei partijleider Albanese, ook bekend als ‘Albo’, tegen een uitzinnige zaal.
De overwinning is voor een groot deel te danken aan de president in het Witte Huis: Donald Trump. De keuze van de conservatieve oppositiepartij om zich te laten inspireren door de retoriek en beleidsplannen van Trumps regering heeft dramatisch uitgepakt. De Liberal-National coalition valt waarschijnlijk terug van 53 naar 41 zetels. Peter Dutton, de leider van de conservatieve Liberal-partij, heeft zelfs na 24 jaar zijn eigen zetel verloren.
Dat was aan het begin van het jaar wel anders. Toen hoopte de Liberal-partij nog mee te liften op Trumps succes. Er werden plannen gepresenteerd die erg op die uit het Witte Huis leken, zoals een ministerie voor overheidsefficiëntie, het ontslaan van ambtenaren en een verbod op thuiswerken. Dat bleek allesbehalve een winnende strategie. De afgelopen weken probeerde Peter Dutton zich te distantiëren van Trump, door te ontkennen dat hij door hem geïnspireerd was. „Ik ken Donald Trump niet”, zei hij twee weken geleden tijdens een debat met Labor-leider Anthony Albanese.
Handelsoorlog
Het was niet voldoende om de Australische bevolking te overtuigen. Sinds Trump een wereldwijde handelsoorlog heeft ontketend, heeft het vertrouwen van Australiërs in de Verenigde Staten een duikvlucht genomen. Uit een recente peiling blijkt dat het vertrouwen van de Australische bevolking in de VS in de afgelopen twintig jaar niet zo laag is geweest. Ruim zestig procent denkt dat Trumps overwinning slecht is voor Australië.
Albanese verwees tijdens zijn overwinningstoespraak naar die fatale fout van de conservatieven. „Wij zoeken onze inspiratie niet in het buitenland, we hoeven nergens te bedelen, lenen of kopiëren. Wij vinden het hier, in onze waarden en onze mensen.”
De winst voor Labor hing vroeg op de dag al in de lucht. Het feest van de democratie wordt in Australië heel letterlijk genomen. Het is traditie om bij de stemlokalen partytenten op te zetten waar mensen een ‘democratieworstje’ kunnen krijgen nadat ze hun stem hebben uitgebracht.
Op de barbecue naast het stemlokaal in Coogee, een wijk in Sydney aan het strand, liggen de worstjes, eieren en spek te sudderen. Ook zijn er zelfgebakken koekjes en muffins te koop. De opbrengst gaat naar een goed doel. „Ik houd van verkiezingsdag. De gemeenschap komt hier samen, mensen gaan picknicken, iemand heeft de moeite genomen om brownies te bakken. Dat wil je toch niet missen”, zegt buurtbewoner Trish Flaherty (70).
Onbetaalbare woningen
Niet alleen de zorgen om internationale spanningen en een handelsoorlog speelden een rol. Ook op de binnenlandse thema’s die belangrijk zijn voor de meeste Australiërs had de conservatieve partij geen goed antwoord, zoals zorgen over de hoge kosten van het levensonderhoud, onbetaalbare woningen en dure gezondheidszorg.
Labor bood meer helderheid. Zo beloofde de partij 8,5 miljard Australische dollar (een kleine vijf miljard euro) te investeren in de versterking van de publieke gezondheidszorg. Starters op de woningmarkt worden geholpen en Albanese beloofde honderdduizend nieuwe, betaalbare woningen te laten bouwen.
Dat slaat aan bij jongere kiezers, die voor het eerst in jaren in de meerderheid zijn ten opzichte van de babyboomgeneratie. Vooral Gen-Z en millennials hebben een belangrijke rol gespeeld tijdens deze verkiezingen. De 22-jarige vriendinnen Alexia Dermatis en Lilia Boag Humphreys vonden het geen moeilijke keuze. „We hebben allebei op Labor gestemd. Ik vooral vanwege gendergelijkheid en klimaat”, zegt Boag Humphreys. „We huren allebei in Sydney, en het is veel te duur. Er moet echt iets gedaan worden aan huizencrisis”, vult Dermatis aan.
Lees ook
Lees ook Trump werpt zijn schaduw over de Australische verkiezingen
Ook de economie en goedkopere energieprijzen stonden hoog op de agenda. De conservatieven wilden kerncentrales bouwen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Maar dat kwam hen op veel kritiek te staan. Het zou te lang duren, gevaarlijk en te duur zijn, stelden veel critici. Labor heeft daarentegen beloofd meer te investeren in groene energie.
Kiesstelsel
De conclusie van analisten is dat Labor op alle fronten een veel betere, inhoudelijke campagne heeft gevoerd. Toch moet de overweldigende overwinning in perspectief worden gezien. Van de achttien miljoen Australiërs die naar de stembus gingen, hebben zo’n zes miljoen niet op een van de twee grote partijen gestemd. Maar vanwege het Australische systeem – waarbij ook bijvoorbeeld de tweede en derde voorkeur van de kiezers mee kunnen tellen – zijn die stemmen toch bij Labor terechtgekomen. Toch straalde Labor-leider Anthony Albanese op de verkiezingsavond van zelfvertrouwen. „Australië heeft gekozen voor rechtvaardigheid, gelijkheid en respect voor elkaar.”
In meer dan elfhonderd pagina’s legde de Duitse nationale veiligheidsdienst vrijdag uit dat de Duitse partij Alternative für Deutschland (AfD) rechts-extremistisch is. Volgens het rapport gaven de opvattingen van de AfD over wie Duitse staatsburgers zijn en de uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen de doorslag: de standpunten van de AfD zijn in strijd met de vrije democratie. Maar wat betekent zo’n categorisatie precies voor ons buurland?
1. Wat zijn de reacties in Duitsland?
De nieuwe bestempeling voor AfD is voor velen geen schok in Duitsland. „Is de AfD extreemrechts? Oh echt? Zo mag je dat sarcastisch zeggen”, schrijft de politiek journalist Roland Preuss in een opiniestuk voor de Süddeutsche Zeitung. „De zelfradicalisering van de partij vond voor ieders ogen plaats”, aldus journalist Severin Weiland voor Der Spiegel.
Het besluit is dan ook geen verrassing. AfD gold al als „mogelijk rechts-extreem”, meerdere regionale takken van de partij waren al eerder rechts-extreem genoemd en dat stempel kreeg ook de jongerentak (waar de AfD later afstand van deed).
Ook voor Duitse politici komt het besluit niet volledig uit de lucht vallen. Voor velen bevestigt het het belang van de zogenoemde Brandmauer (brandmuur), het cordon sanitaire rondom de AfD. Al jaren wankelde die muur en toen CDU afgelopen januari met steun van AfD een motie voor een strenger asielbeleid aannam was er even sprake van een mogelijke breuk. „De Brandmauer staat nog steeds”, reageerde Markus Söder, de partijleider van de Beierse tak van de christen-democraten, de CSU, in een bericht op X op het besluit. „Dit is een laatste wake-upcall”, aldus Söder. Ook andere partijen stellen dat de AfD nu als bedreiging voor de democratie moet worden gezien. Tegen Der Spiegel zei Die Linke-politica Clara Bünger het niet toe te willen staan dat „AfD democratische middelen gebruikt om de democratie zelf af te schaffen”.
De AfD zelf zegt dat het besluit van de veiligheidsdienst „politiek gemotiveerd” is. In een verklaring op de website noemen AfD-partijvoorzitters Alice Weidel en Tino Chrupalla het oordeel van de veiligheidsdienst vrijdag een „zware slag” voor de democratie. Ze zeggen het besluit te willen aanvechten.
2. Hoe is er vanuit het buitenland gereageerd?
Over het algemeen zorgt de nieuwe bestempeling vooral voor reacties in Duitsland zelf, met één uitzondering: de Verenigde Staten. Zowel de Amerikaanse vicepresident, JD Vance, als de buitenlandminister Marco Rubio reageerde kritisch op het Duitse besluit. Zo noemde Rubio het „vermomde tirannie”. Volgens Vance proberen bureaucraten de AfD kapot te maken. „Het Westen heeft gezamenlijk de Berlijnse Muur afgebroken. En nu is hij juist herbouwd – niet door de Sovjets of de Russen, maar door het Duitse establishment”, aldus Vance op X.
De Duitse regering reageerde fel op de opmerking van Rubio. „Dit is democratie. Deze beslissing is het resultaat van een grondig en onafhankelijk onderzoek ter bescherming van onze Grondwet en de rechtsstaat. Onafhankelijke rechtbanken zullen het laatste woord hebben”, zei het ministerie van Buitenlandse Zaken op X. „Wij hebben door onze geschiedenis geleerd dat rechts-extremisme moet worden tegengehouden.”
3. Leidt dit nu tot een verbod op de AfD?
De beslissing leidt niet tot een automatisch verbod. Wel laait het debat over een dergelijk verbod weer op in de Duitse politiek en samenleving. Zo kopte het Duits tv-programma Tagesschau op de website vrijdagavond dat „de roep op een AfD-verbod steeds luider wordt”.
Om de AfD te verbieden kunnen verschillende organen, zoals de federale overheid, de Bondsraad en de Bondsdag een verzoek indienen. Uiteindelijk kan alleen het Constitutioneel Hof een daadwerkelijk verbod opleggen. Een partij kan verboden worden als deze onconstitutionele doelstellingen nastreeft, ze dit op agressieve wijze doet en als de partij politiek gevaarlijk is door succesvol te zijn bij verkiezingen. Die onconstitutionele doelstellingen van de AfD zijn inmiddels bevestigd door de veiligheidsdienst.
Alhoewel meerdere politici nu oproepen om een verzoek in te dienen, zijn anderen terughoudender. Zo zei Bondskanselier Olaf Scholz (SDP) dat een verbod „niet overhaast” moet worden aangenomen. Dit zou overigens niet de eerste keer zijn dat politici de partij proberen te verbieden. In de Bondsdag werden in het verleden meerdere moties ingediend, maar deze haalden nooit een meerderheid.
Partijleider Alice Weidel in januari op een verkiezingsbijeenkomst van de AfD in Riesa in het oosten van Duitsland waar de partij veel aanhang heeft.
Foto Jens Schlueter / AFP)
De vraag is ook wat voor gevolgen zo’n verbod precies heeft in de samenleving, gezien de brede achterban van de partij. Tijdens de verkiezingen in februari stemden meer dan tien miljoen Duitsers op AfD en werden ze de tweede partij van Duitsland. Friedrich Merz, die dinsdag aantreedt als nieuwe bondskanselier, reageerde de afgelopen dagen nog niet. Hij zei eerder, in januari, tegen een verbod te zijn, omdat dat de AfD „in haar martelaarsrol” alleen maar zou versterken.
4. Heeft deze categorisering nog andere gevolgen?
Naast een oplaaiend verbodsdebat en rumoer in het land, heeft het besluit ook daadwerkelijke, concrete (juridische) gevolgen voor de AfD en haar aanhangers. De activiteiten en de financiering staan onder het scherpste toezicht, wat betekent dat veiligheidsdiensten vergaande maatregelen mogen nemen om informatie te verzamelen. Met instemming van een commissie in de Bondsdag mag ook de onderlinge communicatie van partijleden gemonitord worden.
Voor Duitse ambtenaren geldt dat ze geen lid meer mogen zijn van de partij, dat is namelijk verboden voor organisaties die als extremistisch worden beschouwd. Dit kan concrete gevolgen hebben voor bijvoorbeeld politieagenten en leraren. Volgens Bild willen tot dusver twee Duitse deelstaten, Hessen en Beieren, onderzoeken in hoeverre de categorisatie invloed heeft op AfD-leden en ambtenaren in de publiek sector. „Onze politie en ons administratief personeel moet garanderen dat zij altijd onze vrije, democratische grondwettelijke orde zullen handhaven”, zei de Binnenlandminister van Hessen Roman Poseck (CDU) tegen Bild. Ook de minister van Binnenlandse Zaken in Beieren uitte soortgelijke standpunten.
Lees ook
Lees ook Duitse veiligheidsdienst bestempelt AfD als rechts-extremistisch, debat over verbod laait op
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131701481-904e85.jpg|https://images.nrc.nl/CovqCTnPyXCOylffIgmoZGF44ak=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131701481-904e85.jpg|https://images.nrc.nl/jDpfdy5baplGvPerHaVxzIky2uE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131701481-904e85.jpg)
