De oorlog in Oekraïne duurt nu al bijna twee jaar en is een uitputtingsslag geworden langs een meer dan 1.200 km lange frontlijn, zonder uitzicht op een spoedige beëindiging. Het zogenaamde Oekraïense tegenoffensief dat eerst in de lente van 2023 werd verwacht ging uiteindelijk in de late zomer van start en heeft niet de gehoopte strategische doorbraak opgeleverd.
Het Oekraïense optimisme in peremoha – een regelrechte overwinning op Rusland waarin elke centimeter grondgebied zal worden heroverd – heeft een flinke deuk opgelopen. Zeker nu westerse beloften het land te blijven steunen zo lang als het nodig is broos blijken te zijn. In de VS werpt de mogelijke herverkiezing eind dit jaar van president Donald Trump zijn schaduw al vooruit. Het is op dit moment nog steeds onzeker of en wanneer het nieuwe Amerikaanse militaire steunpakket van 61 miljard dollar door het Congres zal worden vrijgegeven. En Europa, dat gezamenlijk reeds meer militaire steun aan Oekraïne levert dan de VS, is nog lang niet in staat het wegvallen van Amerikaanse steun te compenseren. Hopelijk komt het niet zover, en vermoedelijk verhoogt Biden de druk op het Congres als tijdens de Europese Raad op 1 februari het beloofde Europese financiële pakket van 50 miljard euro wordt goedgekeurd. Maar als steun langer uitblijft dan gedragen Europa of de VS zich nu al als onbetrouwbare bondgenoten.
Russische winterluchtaanvallen
De oorlogskansen lijken gekeerd en Poetin ruikt bloed. Oekraïense steden en vooral Kyiv zijn voorlopig nog redelijk goed verdedigd tegen de nieuwe grote Russische winterluchtaanvallen, waarin zelfs ballistische raketten op burgerdoelen worden ingezet. Maar hoe lang nog reikt de voorraad aan Patriot- en andere luchtafweersystemen? Aan het lange front probeert het Russische leger op meerdere plaatsen door te breken. Terwijl naar verluidt het Oekraïense leger is gerantsoeneerd tot het afschieten van zo’n 2.000 artilleriegranaten per dag, schieten Russen vijf keer zo veel granaten af op Oekraïense doelen. Er is sprake van uitputting onder Oekraïense legereenheden die al lang aan rotatie toe zijn. Maar de mobilisatie van nieuwe rekruten blijkt een pijnlijk proces. Wie wil er worden opgeroepen om naar de killing fields in het oosten van het land te gaan?
De waarschuwingen van vorig jaar, ook van mijzelf (17/1/2023), dat de leveringen van zwaardere westerse wapens (tanks, vliegtuigen, langere afstand raketten) te laat kwamen om Oekraïne tijdig in staat te stellen tot een succesvol tegenoffensief, zijn uitgekomen. Telkens weer was er die aarzeling, niet alleen in Duitsland maar ook in de VS, of die wapens een escalerende uitwerking zouden hebben. Het leek wel of het Westen bang was de oorlog te kunnen winnen vanwege het gevaar van nucleaire escalatie. Intussen had Poetin ons al lang de oorlog verklaard en draaiden de Russische staatsmedia op volle toeren om het Russische publiek ervan te overtuigen dat Rusland de facto een oorlog tegen de NAVO voert.
Lees ook
In dit Oekraïense stadje is het pessimisme overal
Oekraïense vredesverlangens
Dit is wel wat anders dan de optimistische overwinningsscenario’s waarin niet alleen Kyiv maar ook westerse hoofdsteden in 2023 kennelijk nog geloofden. De internationale bijeenkomst in Davos afgelopen maand over het Oekraïense tien-punten vredesplan zal geen weg plaveien naar vredesonderhandelingen, maar hopelijk wel de coalitie overeind houden van ruim tachtig landen die de gerechtvaardigde Oekraïense vredesverlangens ondersteunen. Maar China en veel andere landen in Afrika, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika doen niet mee en kijken met andere ogen naar deze oorlog dan wij doen.
Bovendien wordt het Westen nu ook geconfronteerd met de oorlog tussen Israël en Hamas in Gaza, die nog verder regionaal kan escaleren en afleidt van de oorlog in Oekraïne. Rusland en Iran hebben een gedeeld belang dat deze oorlog zo lang mogelijk voortduurt.
Terwijl Oekraïners geen keus hebben en zullen blijven doorvechten voor hun overleving, wordt in Europa nog nauwelijks beseft welke gevolgen een Oekraïense nederlaag voor ons kan hebben. Ik twijfel er niet aan dat Poetin dan ook gaat rammelen aan de grenzen van Europa die door de NAVO-paraplu worden beschermd, zoals de Baltische staten of Finland. Hij zal grensincidenten uitlokken om de hardheid van NAVO-artikel 5 (een aanval op één is een aanval op allen) te testen. Wat als dan in de VS president Trump is herkozen?
Toch is er nog geen reden om te denken dat het Westen de krachtmeting met Poetins Rusland hoeft te verliezen. Ruslands oorlogseconomie – 14 keer groter dan die van Oekraïne – maakt overuren om de agressie in Oekraïne te kunnen volhouden. Maar de westerse economieën zijn zoveel groter: alleen al het bruto binnenlands product van de Benelux-landen is groter dan van Rusland. Als we maar beseffen dat Poetins Rusland ook een bedreiging vormt voor onze vrijheid als we Oekraïne niet blijven steunen en onze eigen defensie-uitgaven verhogen. Eurocommissaris Thierry Breton heeft al voorgesteld om een fonds van 100 miljard euro in het leven te roepen ter ondersteuning van de Europese defensie-industrie. Zelfs de sinistere intentie van Poetin om nog eens tienduizenden Russische soldaten als kanonnenvoer op te offeren, zal dan niet kunnen verhinderen dat de militaire balans in ons voordeel doorslaat.
Langjarige militaire steun
Een ander lichtpunt is dat onlangs het VK als eerste land in Europa een langjarige veiligheidsovereenkomst met Oekraïne heeft afgesloten. Die overeenkomst is in de geest van de G7-verklaring die naar buiten werd gebracht in de marge van de NAVO-top in Vilnius vorig jaar, waarbij zo’n twintig andere landen, ook Nederland, zich hebben aangesloten. Zo’n overeenkomst biedt Oekraïne weliswaar geen harde veiligheidsgaranties, maar wel langjarige militaire steun van het VK, inclusief bij het opzetten van de eigen defensie-industrie, als ook steun voor Oekraïense toetreding tot de NAVO na afloop van de oorlog.
Het is van groot belang dat dit Britse voorbeeld binnenkort door de VS en grotere landen in Europa, inclusief Nederland, wordt gevolgd als daadwerkelijke invulling van de belofte Oekraïne te steunen zo lang als het nodig is. Het belooft in Nederland een test te worden waar een nieuwe rechtse regering eigenlijk staat inzake Oekraïne. Trouwens, als de coalitieonderhandelingen voortduren, waarom zou de huidige demissionaire regering in overleg met het nieuwe parlement dan niet zo’n stap kunnen nemen? Er is alle aanleiding om de kwestie als urgent te beschouwen.
Lees ook
Rusland voert de aanvallen op Oekraïne op, terwijl de bondgenoten van Kyiv geen antwoord hebben in de ‘slag om munitie’
Revolutie van de waardigheid
Hoezeer Oekraïne ook recht heeft op de overwinning, het meer waarschijnlijke eindscenario lijkt toch dat het conflict zal worden bevroren op basis van dan bestaande bestandslijnen, waarin Rusland een deel van het Oekraïens grondgebied (op dit moment ongeveer een vijfde van het land) controleert en illegaal heeft ingelijfd. Enigszins vergelijkbaar met de situatie die voor de val van de Berlijnse Muur bestond tussen West- en Oost-Duitsland, blijft Oekraïne dan voorlopig verdeeld. Totdat in het Rusland na Poetin wellicht andere tijden aanbreken.
Zo’n uitkomst is een bittere pil voor de Oekraïners zelf, maar biedt wel uitzicht dat zij in vrijheid kunnen blijven leven in een land dat onomkeerbaar deel gaat uitmaken van de Euro-Atlantische wereld. Hoelang het toetredingsproces tot de EU ook gaat duren, het is voor Oekraïne zo belangrijk dat de onderhandelingen zijn begonnen. Daarover ging én gaat de strijd die in 2014 losbarstte toen Poetin de uitkomst van de Maidanprotesten, de zogenoemde ‘revolutie van de waardigheid’, niet accepteerde.
