Opinie | Met Ron DeSantis gaan de Republikeinen een nieuwe fase in – en dat moet iedereen zorgen baren

Marine Le Pen ziet er moe uit. De voorvrouw van de Franse radicaal-rechtse partij Rassemblement National (RN) heeft diepe wallen, haar stem is schor. Ze kijkt vaak ongerust, deze woensdag in de rechtszaal van het Parijse Hof waar haar advocaat Rodolphe Bosselut zijn slotpleidooi houdt in een monsterzaak over het verduisteren van Europees geld. In een bomvolle zaal bijt Le Pen soms op een duimnagel, of lacht schamper als Bosselut een grapje maakt.

Le Pen heeft dan ook veel aan haar hoofd: niet alleen ligt haar vader en voorganger Jean-Marie Le Pen op sterven, ook is haar politieke toekomst in gevaar. Het Openbaar Ministerie eiste vorige week een celstraf van vijf jaar (waarvan drie voorwaardelijk) tegen de politica, een boete van 300.000 euro en een vijfjarig verbod om zich verkiesbaar te stellen. Het OM wil dat dit verbod meteen ingaat, óók als Le Pen in hoger beroep gaat. Als de rechter hierin meegaat, kan Le Pen geen presidentskandidaat zijn bij de verkiezingen van 2027.

In de zaak, waarmee bijna 7 miljoen euro is gemoeid, staat Le Pen samen met vierentwintig (ex-)partijgenoten terecht. Haar partij – destijds nog Front National (FN) genaamd – zou tussen 2004 en 2016 medewerkers hebben betaald met geld bestemd voor assistenten van Europarlementariërs, terwijl zij geen of weinig werkzaamheden uitvoerden die bij die functie horen. Onder anderen de lijfwacht van Jean-Marie Le Pen en de persoonlijk secretaris van Marine Le Pen werden betaald met geld uit Brussel.

‘EP als melkkoe’

Volgens het OM is het zo klaar als een klontje: Marine Le Pen bevond zich in het centrum van een „georganiseerd systeem” dat van het Europees parlement een „melkkoe” maakte voor het Front National. Die conclusie komt voort uit lang en diepgravend onderzoek, zegt Marine Turchi, de in radicaal-rechts gespecialiseerde onderzoeksjournalist van de nieuwssite Mediapart die de zaak in 2013 onthulde. „Er is negen jaar onderzoek gedaan, de rechtszaak duurt twee maanden en de onderzoekers hebben documenten, mails en getuigenissen verzameld die verpletterend zijn.”

Zo hebben meerdere bronnen getuigd dat Le Pen na de Europese verkiezingen van 2014 aan Europarlementariërs mededeelde dat zij maximaal één assistent mochten aannemen, en dat „de rest van de envelop voor parlementair assistenten beschikbaar zal worden gesteld aan de partij”. Er zijn bewijzen dat ‘assistenten’ een fulltime baan hadden op het FN-hoofdkantoor in Frankrijk, en dat sommigen nauwelijks in Brussel waren in de tijd dat ze op papier een Europarlementariër bijstonden.

Ook dook een overzicht op waarop staat welke parlementariër nog budget over had en welke partijmedewerker daarvan betaald kon worden. En in een in de rechtbank veelbesproken mailwisseling merkt een Europarlementariër op dat „wat Marine aan ons vraagt, erop neerkomt dat we tekenen voor fictieve banen”. Waarop de FN-penningmeester antwoordt: „ik geloof dat Marine dat allemaal weet”.

Bosselut en andere advocaten verdedigen hun cliënten met hand en tand. Bosselut benadrukt woensdagmiddag met veel stemverheffingen en wijzende vingers dat hoewel het dossier duizenden pagina’s telt, er geen „directe instructie” van Marine Le Pen is gevonden voor het optuigen van een dergelijk systeem. Ook noemt hij dat andere partijen eveneens Europees geld gebruikten om nationale medewerkers te betalen – centrumpartij Modem is hier onlangs nog voor veroordeeld.

En Bosselut vindt het logisch dat partijmedewerkers zowel Europese als nationale werkzaamheden op zich namen. En hij stelt dat Le Pen om politieke redenen vervolgd wordt. „Ik vraag de rechtbank haar niet te veroordelen (…) op basis van wat zij representeert.” Veel tijd nam Bosselut ook om aan te tonen waarom de rechter volgens hem geen verbod op verkiesbaarheid met directe ingang kan afkondigen. 2027 is ook in zijn gedachten.

Zorgen over mogelijke opvolger

Het is de vraag in hoeverre de rechtbank, die eind maart uitspraak doet, hierin meegaat. Vanwege de hoeveelheid bewijs en omdat het reglement van het Europees Parlement duidelijk is, is het zeker niet uitgesloten dat de rechtbank het OM volgt, of voor een iets lagere straf kiest met dezelfde politieke gevolgen. „Er hangt een zwaard van Damocles boven het hoofd van Marine Le Pen en haar partij”, zegt Turchi. Ook Le Pen zelf zei eerder dat zo’n uitspraak haar „politieke dood” zou betekenen.

Het zou een schok zijn voor Frankrijk, waar iedereen weet dat Le Pen goede kans maakt de presidentsverkiezingen van 2027 te winnen. Dit is deels een resultaat van Le Pens jarenlange werk voor het ‘ont-demoniseren’ van haar partij: ze verzachtte een aantal extreme standpunten, gooide extremisten (inclusief haar vader) uit de partij en wachtte simpelweg tot het electoraat radicaal-rechtser werd. Met succes: nooit eerder waren zo veel Fransen het eens met de ideeën van het RN (39 procent), volgens een opinie-onderzoek van Instituut Verian.

Als Le Pen geen RN-presidentskandidaat kan zijn, wie dan wel? „De enige logische opvolger is Jordan Bardella”, zegt Turchi: de 29-jarige partijleider en Le Pens rechterhand. Dit biedt enerzijds kansen: „hij kan nieuwe stemmen aantrekken want hij is populair onder jongeren, hij wil samenwerken met centrumpartijen en hij gebruikt theorieën zoals de omvolkingstheorie die kiezers van de [meer identitaire radicaal-rechtse politicus] Éric Zemmour kunnen verleiden.” Ook is Bardella niet ‘besmet’ met de naam Le Pen.

Maar binnen de partij zijn ook zorgen over Bardella’s capaciteiten, zegt Turchi. „Het is nog altijd Marine Le Pen die de partij draagt en Bardella is niet iemand met grote dossierkennis.” Ook gaat hij in debatten geregeld onderuit en heeft hij weinig ervaring. „De ervaring die hij heeft zit hem vooral in actievoeren voor zijn partij en mediatraining. Dat maakt dat zijn uitspraken vaak erg voorbereid lijken, en als de discussie anders loopt dan hij had verwacht, verliest hij soms de controle.”

Zoals vorige week, toen Bardella tijdens een televisie-interview stelde dat mensen met een strafblad zich niet verkiesbaar kunnen stellen voor zijn partij. (Dit is overigens onwaar, er zijn RN-parlementariërs met veroordelingen.) Toen de journalist vroeg of dat ook voor Marine Le Pen geldt, stamelde Bardella dat „er een hoger beroep zal komen” en „Marine Le Pen compleet onschuldig” is. Het was Le Pen die zijn woorden vervolgens weer recht breide.

Andere RN-leden vervolgd

Los van wie presidentskandidaat wordt, zou de partij een flinke klap te verduren krijgen als de rechter oordeelt conform de eis van het OM. Ook tegen andere partijprominenten zijn forse straffen geëist: van Louis Aliot (nummer 2 van de partij, ex van Marine Le Pen en burgemeester van Perpignan) en partijmastodont Bruno Gollnisch tot woordvoerder Julien Odoul. Turchi: „Het is de vraag of het RN deze mensen binnen de partij zal houden.”

En het RN kan aan geloofwaardigheid inboeten. „Vooral omdat zij, voordat ze zelf betrokken raakte in deze zaak, er altijd prat op ging tegen politieke corruptie te strijden: het FN had ooit zelfs de slogan ‘handen schoon, hoofd geheven’.” Het was ook Marine Le Pen die oud-president Nicolas Sarkozy en andere politici opriep op te stappen na aanklachten over corruptie.

Het is volgens Turchi wel de vraag in hoeverre het electoraat van het RN zich zal laten beïnvloeden. „Het RN heeft een parallelle werkelijkheid gecreëerd waarin deze rechtszaak een politiek complot is, waarin in zulke zaken nog nooit zulke straffen zijn geëist, waarin de democratie geschaad wordt. Dat is simpelweg onwaar, maar RN-politici vertellen dit waar ze maar kunnen, en in elk geval een deel van hun kiezers zal hierin geloven.”

En als Le Pen veroordeeld wordt, maar zich wel verkiesbaar mag stellen, is de kans aanwezig dat het Franse volk zijn schouders ophaalt over de corruptieaffaire. Turchi: „Het publiek vindt dit soort zaken maar ingewikkeld. Pas als een zaak erg symbolisch is, bijvoorbeeld toen publiek geld was gebruikt voor het organiseren van weelderige diners met kreeft en champagne in de Assemblée, of toen bleek dat presidentskandidaat François Fillon maatpakken van duizenden euro’s had aangenomen, heeft dat grote invloed op de publieke opinie.”

Maar toch. Le Pen en de rest van Frankrijk weten ook dat het niet voor het eerst zou zijn dat een kansrijke presidentskandidaat net voor de verkiezingen van het toneel verdwijnt. In 2011 zag de linkse IMF-topman Dominique Strauss-Kahn zijn kans op het Élysée verdampen toen hij werd aangeklaagd voor het verkrachten van een kamermeisje in New York. En in 2017 verloor de rechtse François Fillon vroegtijdig de race omdat was uitgekomen dat hij een nepbaantje had bedacht voor zijn vrouw.

De zorgen die zijn te lezen op het gezicht van Marine Le Pen zijn dus niet ongegrond. Na het slotpleidooi zegt ze woensdagavond tegen de verzamelde pers dat de afgelopen twee maanden „een lijdensweg” waren. Maar ook dat ze zich „sereen” voelt en zéro politieke conclusies wil verbinden aan de zaak. Het is de vraag of ze dat kan waarmaken.

Delen

Mail de redactie