Terugkijkend naar de recente Algemene Politieke Beschouwingen (APB) in de Tweede Kamer kun je drie verschillende aspecten onderscheiden: de plannen, de (on)mogelijkheden en de consequenties.
Over de plannen valt eigenlijk niet veel meer te zeggen dan dat het losse flodders zijn. Oneliners die het goed in de reclame doen, maar waar niet uit valt af te leiden wat er nu precies mee bedoeld wordt. Neem de aankondiging dat er noodwetgeving zal worden ingevoerd: een asielcrisiswet. De vreemdelingenwet voorziet in een dergelijke noodwet, maar zoals veel staatsrechtgeleerden dat al hebben duidelijk gemaakt: daarvoor heb je overmacht nodig (zoals bij een aardbeving, of een dijkdoorbraak). Je kunt niet volstaan met onmacht, zoals kersvers lid van de afdeling Advisering van de Raad van State en oud-Kamerlid voor de SGP Kees van der Staaij vorige week duidelijk maakte.
Het kan niet
Dat is geen nieuw inzicht: de vorige portefeuillehouder asielzaken in de het kabinet, voormalig staatssecretaris Eric van der Burg (VVD), had dit twee jaar geleden al laten uitzoeken onder leiding van de toenmalige secretaris-generaal op het ministerie van Justitie: Dick Schoof. Het resultaat was glashelder: het kan niet.
De huidige opvangcrisis kan niet als een legitimatie gelden om staatsnoodrecht in te zetten. En alsof dat al niet duidelijk genoeg is, je kunt die constatering van ruim twee jaar geleden niet opnieuw gebruiken onder het motto: alles aan de kant, we moeten nu handelen.
Maar zoals fractievoorzitter Geert Wilders van de grootste regeringsfractie al had duidelijk gemaakt, het kabinet zou gewoon doorgaan op de ingeslagen weg. Volgens velen een doodlopende weg, maar dat zou zomaar eens anders kunnen lopen. Als het kabinet een besluit neemt om het voorgenomen Koninklijk Besluit (KB) over de Asielcrisiswet met de belangrijke ‘dragende motivering’ naar de Raad van State te sturen dan komt dat advies ongetwijfeld per kerende post retour: het kan niet. Maar ja, een advies is slechts een advies. Het kabinet kan in weerwil alle adviezen, eenvoudigweg het KB toch vaststellen. Het is immers een crisis, althans zo ‘ervaart’ het kabinet dat.
Lees ook
Het gemak waarmee dit kabinet noodrecht wil inzetten, is verontrustend
Natuurlijk, de partij van Pieter Omtzigt (NSC) zal dwarsliggen. De vraag is echter of ze ook mordicus tegen durft zijn. Zo ja, dan is er een kabinetscrisis en dat is mogelijk het einde van NSC. Vervolgens worden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven waarbij de PVV heel simpel kan stellen: ‘Wij willen wel, maar het mag niet van hen’. De parallel met het Duitsland van de dertiger jaren waarin het parlement met een overweldigende meerderheid zichzelf buiten spel zette, dringt zich op. Of die met het Hongarije van nu, waar de noodtoestand nog immer voortduurt.
Maar ook als je voorbij deze poppenkast kijkt, valt op dat de concrete voorgestelde maatregelen niet effectief zijn, tot veel extra werkzaamheden zullen leiden, en bovenal heel erg veel geld zullen kosten. Het sluiten van het asielloket betekent in de praktijk dat er geen asielverzoek meer kan worden ingediend. Dat kan wellicht in een noodwet worden geregeld, maar het is direct in strijd met de Europese regels. Het Europese Hof van Justitie heeft daar recentelijk een interessante uitspraak over gedaan: een (door Rusland) georkestreerde toename van het aantal asielzoekers is geen reden om asielverzoeken niet in behandeling te nemen. Maar ja, dat is de Europese rechter en die kan pas in stelling worden gebracht als de Nederlands vreemdelingenrechter expliciet daarom vraagt. Maar in een spoedprocedure zou het beantwoorden van een dergelijke vraag door de Europese rechter maanden in beslag kunnen nemen.
En ook als de rechter uiteindelijk de overheid verbiedt om het asielloket gesloten te houden, dan zijn daarmee de achterstanden niet onmiddellijk verdwenen.
Parallel met Duitsland in de dertiger jaren: het parlement zet zichzelf buiten spel
Het intrekken van de spreidingswet is ook zo’n merkwaardig fenomeen. De spreidingswet zorgt er nu juist voor dat elke gemeente naar rato van het inwonertal een aantal opvangplekken structureel realiseert. Het effect daarvan zou zijn dat grote centra, zoals die in Ter Apel of Budel, niet meer nodig zijn. Maar ja, dat is onhandig voor de populisten: die willen immers dat de crisis „die de mensen ervaren”, volgens Schoof, zo regelmatig mogelijk in beeld komt. Door de wet in te trekken – en op dit moment in ieder geval niet uit te voeren – zorgt minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) ervoor dat de kosten van de opvang van asielzoekers torenhoog blijft. Die vindt namelijk plaats op tijdelijk locaties die twee tot drie keer duurder zijn dan structurele plekken, volgens directievoorzitter Milo Schoenmaler van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) in de actualiteitenrubriek Nieuwsuur.
Moderne slavernij
En dan heb ik nog niet eens over de herinvoering van het tweestatussysteem dat in 2000 nu net was afgeschaft (met de nieuwe vreemdelingenwet) omdat het te duur, te tijdrovend en overbodig was. Zolang het asielloket gesloten zal zijn, zullen de voorraden toenemen. Dat betekent dat de gemiddelde wachttijd van een asielzoeker nog langer dan twee jaar zal worden en dat betekent automatisch dat de omvang van de opvangcapaciteit moet toenemen.
Ten slotte, zijn er voor veel van de wachtende asielzoekers en statushouders banen beschikbaar. Ik denk dat er weinig effectievere maatregelen zijn te bedenken voor integratie in een nieuwe samenleving, dan een eerlijke baan. En dat is dus wat anders dan die van moderne slavernij waarbij arbeidsmigranten die klaar zijn met hun werk, ook hun huis moeten inleveren en vervolgens dakloos onder de brug moeten slapen. Dat is pas een crisis, maar ja, die wordt niet zo door het kabinet ervaren.
