Opinie | Geef Indonesiërs een gelijkwaardige stem in het verhaal

Kijkend naar documentaireserie Indonesië roept! van Hans Goedkoop werd ik overweldigd door een wirwar van gevoelens. Mijn Molukse achtergrond, waar de complexe verstrengeling met het Nederlands kolonialisme een diepe wond heeft achtergelaten, maakt dat dit onderwerp me extra raakt.

In deze achtdelige tv-serie volgt een witte presentator het spoor van zijn witte grootvader, Rein van Langen, uiteindelijk generaal-majoor aan Nederlandse zijde in een van de meest omstreden oorlogen die Nederland ooit heeft gevoerd. Het is de insteek en aanleiding om de geschiedenis van de Nederlandse kolonie Nederlands-Indië te vertellen en de onafhankelijkheidsstrijd van de Indonesiërs om zich los te maken van 350 jaar bezetting door de VOC en Nederland. Niet eeuwen terug, nog maar 78 jaar geleden kwam daaraan een eind. De vraag waar ik het meest mee worstel over deze serie is: waarom er is gekozen voor deze invalshoek?

Commitment

Niets ten nadele van het vakmanschap van de presentator Hans Goedkoop en regisseur Gerda Jansen Hendriks en hun commitment om deze geschiedenis over het voetlicht te brengen. Maar iemand had toch kunnen opmerken dat hier iets wringt. Is er van tevoren nagedacht hoe en door wie je een dergelijke beladen geschiedenis – waarin Nederland overheerste en een wrede bezetter was – gaat presenteren? Is er stilgestaan bij de vraag of het niet beter zou zijn eindelijk het Indonesisch perspectief gelijkwaardig aan bod te laten komen?

Ik begrijp volledig dat Hans Goedkoop het recht heeft om het pad van zijn grootvader te onderzoeken, inclusief de ongemakkelijke confrontaties met diens daden. Als er inmiddels uitgebreid aandacht was geweest voor de complexe geschiedenis van Nederlands-Indië, en daarover al voldoende kennis was, zou zijn benadering minder wrang aanvoelen.

Daarom verlang ik naar programma’s die deze geschiedenis eindelijk eens belichten vanuit een écht respect voor de Indonesische ervaring. Waarom is er niet samengewerkt met Indonesische programmamakers? Indonesiërs, niet slechts als geïnterviewden, maar als gelijkwaardige stemmen in productie en vertelling. Nu worden ze wel gehoord, maar nog steeds binnen een door Nederlanders gedefinieerd kader. Echte gelijkwaardigheid zou betekenen dat Indonesische makers naast de Nederlandse makers staan, in de montagekamer, en mede-bepalen hoe hun geschiedenis wordt verteld.

Als er parallel een verhaal van een Indonesische kleindochter uit Indonesië was geïntegreerd in de verhaallijn van de serie, had dit de structurele ongelijkheid van toen doorbroken en had ook het Indonesische perspectief, dat generaties van koloniale onderdrukking doorstond, beter een gelijkwaardige stem gegeven. Als we in de media oprecht willen streven naar diverse en andere perspectieven, dan moeten we ook andere makers de ruimte geven om te spreken, met evenveel zeggenschap over het narratief en de inhoud. Als Indonesiërs geïnterviewd zouden worden door een Indonesische interviewer zou dat andere antwoorden opleveren. Wat een ander, een eerlijker beeld zou geven.

Begrijp me niet verkeerd, het gaat niet puur om huidskleur of afkomst

De koloniale periode in voormalig Nederlands-Indië is een periode waarbij Nederland de leiding nam en alles voor het zeggen had. Daarom voelt het wrang en doet het zelfs wat pijn om te zien hoe een verleden, zo doordrenkt van kolonialisme, opnieuw wordt voorgesteld door een witte Nederlandse man die de leiding neemt in een setting die onbedoeld de echo’s van een koloniaal patroon weerspiegelt.

Gelijkwaardigheid

Ik persoonlijk zou bijzonder geïnteresseerd zijn als eerder genoemde Indonesische kleindochter de nu 90-jarige Nederlanders zou interviewen over hun rol in voormalig Nederlands-Indië. Of nazaten van de koloniale Nederlanders zou bevragen. Net zoals Hans Goedkoop 90-jarige Indonesiërs bevraagt. Hoewel sommigen wellicht zouden beweren dat het dan om een andere serie gaat, geloof ik dat een documentaireserie die de titel Indonesië roept! draagt, daadwerkelijk moet focussen op gerechtigheid en gelijkwaardigheid. De littekens van 350 jaar koloniale overheersing, vol wreedheden en racisme, zitten diep bij de Indonesiërs.

Terwijl Nederland in 1945 zijn vrijheid herwon, ontzegde het diezelfde vrijheid enkele maanden later aan de Indonesiërs. Pas onder internationale druk liet Nederland zijn kolonie gaan, maar niet zonder Indonesië te belasten met een schuld van 4,5 miljard gulden voor zijn onafhankelijkheid. Hoe kunnen we daar vandaag de dag niet diep beschaamd over zijn? Hoe konden we ooit denken dat het rechtvaardig was een ander land 350 jaar te bezetten?

Begrijp me niet verkeerd, het gaat niet puur om huidskleur of afkomst. Het gaat mij eerst en vooral om gelijkwaardigheid van het Nederlandse en Indonesische perspectief. Door ook een Indonesische presentatrice en interviewer toe te voegen, hadden we wellicht een stap dichter bij gelijkwaardigheid in de representatie van dit verhaal kunnen komen. Dat is de kern van ware diversiteit, inclusiviteit en gelijkwaardigheid. Het zou ook een duidelijk signaal afgeven dat er daadwerkelijk inzicht is in de verwoestende impact van kolonialisme; een signaal dat er een oprechte wens is om eer te betonen aan de Indonesische gemeenschap die zoveel heeft geleden. We mogen nooit vergeten: dekolonisatie is een continu proces.

Hoe we verhalen vertellen, reflecteert onze waarden omtrent rechtvaardigheid, gelijkheid en menselijkheid. Ik hoop oprecht dat we in de toekomst verhalen kunnen zien en horen die deze roep beantwoorden.