Ik had met de klimaatmars meegelopen en vond dat ik na afloop best een lekkere, warme kroket verdiende. Bijna thuis stapte ik daarom in mijn buurt, Amsterdam Oost, een mij onbekende snackbar binnen en deed mijn bestelling. Het was niet druk, en dat beaamden de twee mannen achter de toonbank. Ik opperde dat dat waarschijnlijk te maken had met de klimaatmars die die middag in het centrum van Amsterdam was gehouden. Ze reageerden wat vaag en niet-begrijpend. Daarom zei ik nog maar voor de duidelijkheid: „Een goede zaak!”. „Dank u,” reageerde er een.
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Klaas Dijkhoff, oud-fractievoorzitter van de VVD, richt een actiegroep op om „anti-democratische bewegingen” tegen te gaan en „de stille meerderheid een megafoon” te geven. Het idee van de actiegroep, die ‘Voor Ons Nederland’ (VON) heet, heeft Dijkhoff bedacht samen met campagnestrategen die alle drie voor de VVD hebben gewerkt: Bas Erlings, Mark Thiessen en Tom De Bruyne. Doel is om de binnenlandse politiek te beïnvloeden en over allerlei thema’s mee te denken en mee te praten.
De actiegroep wil, schrijven Dijkhoff en Thiessen in een ingezonden stuk in NRC, „draagvlak en oplossingen” bieden: „Zodat onze democratie beter levert en de strijd aankan met de antidemocraten.”
Bij Voor Ons Nederland zijn ook oud-politici van andere partijen betrokken. Ex-Europarlementariër van D66 Marietje Schaake zit naast Dijkhoff en Erlings in de Raad van Bestuur, in het Comité van Aanbeveling zitten onder anderen PvdA’er Lodewijk Asscher, oud-D66-minister Robbert Dijkgraaf en oud-ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers.
Dijkhoff en Segers maken al zo’n twee jaar samen een podcast over politiek. Samen met Erlings en De Bruyne heeft Dijkhoff een adviesbureau voor communicatie. Van Erlings’ hand verscheen vorige week het boekHet Spel van de Populist.
Lees ook
De nieuwe scheidslijn is: democratisch versus anti-democratisch
Sirenenzag
Volgens Mark Thiessen, die een eigen campagnebureau heeft, is het niet de bedoeling om van VON een nieuwe politieke beweging te maken, het is volgens hem eerder „een soort denktank”. Het idee is dat betrokkenen bij de actiegroep over allerlei onderwerpen kunnen meepraten en expertise aandragen. „Denk aan thema’s als de demografie over twintig jaar, regelgeving, democratie”, zegt Thiessen, „Of het idee dat we over tien, vijftien jaar de goedkoopste energie van de wereld kunnen hebben.”
In NRC schrijven Thiessen en Dijkhoff dat populisten „het vertrouwen in democratische instituties, de legitimiteit van expertise en de bereidheid om compromissen te sluiten kapotmaken”. Ze schetsen hoe de democratie daardoor onderuit gehaald kan worden en noemen daarbij Hongarije en de Verenigde Staten als voorbeeld. „Democratie”, schrijven ze, „sterft zelden met een knal, ze kwijnt weg. Nederland is hier niet immuun voor. De anti-democratische verleiding laat ook in Nederland haar sirenenzang sterk horen.”
Lees ook
Oud-campagnestrateeg onthult strategie in Rutte-tijdperk: ‘Om van de PVV te winnen moet je het ‘snelle brein’ van de kiezer raken’
Twee vuisten gaan de lucht in als Sanne van Dijke (29) dinsdagavond van de mat loopt bij de wereldkampioenschappen judo: haar derde individuele podiumplek op een WK, opnieuw brons.
Drie WK-medailles, er zijn maar weinig Nederlanders die dat kunnen zeggen. En dat terwijl Van Dijke nog niet op volle kracht is. Vorig jaar werd ze met spoed geopereerd aan een zware hernia, wedstrijdritme deed ze na haar herstel nog amper op. Daar kwam nog een gemene val op haar sleutelbeen bovenop.
Dat was dan ook waar ze aan dacht, toen die vuisten de lucht in gingen. „Ik was gewoon echt blij”, zegt ze net na de medailleceremonie, met een forse bronzen plak om haar nek. „Topsport is ook een hele hoop twijfelen aan jezelf. Het beste uit jezelf halen, is het goed genoeg?”
Die twijfels heeft ze iedere dag, zegt ze, maar ze knaagden de laatste tijd nog wat meer. „Sinds mijn rug miste ik nog even die dikke medaille. Dan is de twijfel wat meer aanwezig en is het extra lekker dat je ’m pakt.”
Van Dijkes brons is ook voor het Nederlandse judo erg welkom. Het is de eerste podiumplek op het toernooi dat al vijf dagen op weg is. Opvallend was maandag de vroege uitschakeling van Joanne van Lieshout (-63 kilogram), die als regerend wereldkampioen naar Boedapest kwam. Een prolongatie van die titel zou wel érg uitzonderlijk zijn geweest. Van Lieshout is pas twintig en bovendien: geen Nederlandse werd ooit twee keer wereldkampioen. Maar dat ze haar tweede partij niet overleefde, was een deceptie. De teleurstelling droop na afloop van haar af.
‘Billenknijpen’
De andere vijf Nederlanders die de afgelopen dagen in actie kwamen in Boedapest, een groep met nog weinig ervaring op grote toernooien, kwamen niet bij de kwartfinales.
Voor Van Dijke begon het toernooi wat wiebelig. „Beetje roestig”, mompelt ze tegen haar coach als ze na haar zwaarbevochten eerste partij de mat afloopt. Ze zet in op het pakkingsgevecht, „niet echt mijn ding”. Twee minuten in de golden score, de extra tijd waarin elk puntje telt, komt ze maar nipt langs de vrij laag geplaatste Braziliaanse Luana Carvalho. Het was „billenknijpen”, zegt ze achteraf.
De kwartfinale tegen de Australische Aoife Coughlan zal Van Dijke waarschijnlijk nog meer bijblijven. Die partij heeft ze weggegeven, geeft ze toe. „Ik had eigenlijk moeten winnen, maar dan maak ik een foutje op de grond.” Het foutje blijkt fataal. Coughlan krijgt haar in de houdgreep.
Maar bij de herkansingspartij tegen de Franse regerend wereldkampioen Margaux Pinot vecht Van Dijke zich terug. Om vervolgens in het strijd om het brons, in de golden score, de Spaanse Ai Tsunoda Roustant op haar zij te krijgen.
Lichtpuntje
Van Dijkes brons is een lichtpuntje voor het Nederlandse judo, dat de laatste periode veel te verduren kreeg. Na teleurstellende Zomerspelen in Parijs werden alle vier de olympische coaches de laan uitgestuurd. De zoektocht naar nieuwe coaches valt tegen: de vacatures staan nog open. Ook gaat het topsportcentrum op Papendal op de schop.
Bovendien verloor de Nederlandse ploeg onlangs drie vaste waarden. Judoka’s Frank de Wit, Noël van ’t End en Michael Korrel zijn de komende maanden geschorst wegens administratieve overtredingen van het dopingreglement: ze hadden allen binnen één jaar drie keer zogeheten whereabouts-fouten. Naar de WK waren ze overigens überhaupt niet afgereisd: de judobond meldde ze al eerder af vanwege blessures.
De wereldkampioenschappen in Boedapest duren nog tot en met vrijdag. De komende dagen zal blijken wat judoka’s als Marit Kamps (+78 kilo), Simeon Catharina (-100 kilo), Jur Spijkers en Jelle Snippe (allebei +100 kilo) nog in huis hebben. Voor hun eigen erelijst, allereerst, maar wie weet ook voor de Nederlandse medaillespiegel.
Johan Platerink was 59 toen hij last kreeg van zijn zij. Anderhalf jaar later was hij dood. Toen berichten over doden door asbestkanker vorige eeuw tot het grote publiek doordrongen, maakt hij zich al wel zorgen. „Hij zei altijd: als ik iets krijg is het dat”, zegt zijn weduwe Gea. Niet dat hij gewerkt had bij de Eternit-fabriek in Goor, waar tientallen oud-werknemers in de loop der jaren klachten ontwikkelden. Zijn oom wel. Die bracht Eternit-afval naar de boerderij in Markelo, waar Johan speelde op de bult.
Dinsdag maakte het Openbaar Ministerie (OM) bekend dat het asbestcementfabriek Eternit strafrechtelijk gaat vervolgen voor de dood van twee oud-medewerkers en een partner. Het in Goor gevestigde bedrijf, dat van 1937 tot 1993 asbest verwerkte in cement, zou werknemers tientallen jaren niet of onvoldoende hebben beschermd tegen de blootstelling aan asbestvezels. De verdenking is doodslag, waar werkgevers bij doden of ongelukken op de werkvloer doorgaans vervolgd worden voor nalatigheid. Het OM denkt dus opzet te kunnen bewijzen.
Gea is een van de acht nabestaanden van asbestslachtoffers die aangifte deden tegen de multinational Eternit. „Ze hebben ik weet niet hoeveel mensen de dood ingejaagd”, zegt ze in haar woning in Wierden. Waar lotgenoten een vaak lange lijdensweg tegemoet gingen, stierf haar man relatief snel. De behandelend arts, Henk Sinninghe Damsté, stelde de link met asbest vast. In 2019 deed Gea met zeven anderen aangifte. Volgens de nabestaanden overleden de slachtoffers door blootstelling aan asbestvezels; zij spreken van ‘doodslag op industriële schaal’.
Mesothelioom
Sinninghe Damsté werkte in de jaren tachtig als beginnend longarts in Almelo. Hij had een bijzondere interesse in longvliesaandoeningen, en het aantal patiënten met een zeldzame vorm van kanker viel hem op. Tijdens zijn opleiding in Utrecht zag Sinninghe Damsté één geval van mesothelioom/longvlieskanker per jaar, in Twente zeker vijftien. Mesothelioom is een vorm van kanker die „onlosmakelijk verbonden is met asbest”.
Foto Eric Brinkhorst
Een bedrijfsarts van Eternit belde de longarts op. „Of wij de publieke discussie over mesothelioom en asbest wat konden afremmen”, zegt Sinninghe Damsté. Het bedrijf kreeg steeds meer vragen van medewerkers en omwonenden. Dat asbest dodelijk is, was al vanaf de jaren vijftig bekend. Maar bij welke toepassingen? Ook mensen die destijds woonden aan wegen waar asbest in was verwerkt, ontwikkelden vormen van kanker. „Met mooi weer zoals vandaag stoft ’t lekker op en adem je het zo in”, aldus Sinninghe Damsté.
In november 2019 deed het Comité Asbestslachtoffers, waar Sinninghe Damsté als medisch adviseur aan verbonden is, aangifte namens asbestslachtoffer René de Vries. Hij overleed in 2020 aan de gevolgen van asbestkanker.
Wie wil je straffen? Wat wil je voorkomen?
Het OM vervolgt drie van de acht zaken die in 2019 zijn aangespannen. In vijf gevallen zijn slachtoffers voor 1976 blootgesteld aan asbest; bedrijven kunnen niet vóór dat jaar voor mogelijk strafbare zaken worden gedaagd. Dat is ook het geval bij Johan Platerink. Mid-jaren zeventig ging hij met Gea samenwonen en verliet hij de Markelose boerderij waar hij was opgegroeid.
‘Spiegel van het lichaam’
Volgens advocaat Bob Ruers van het comité Asbestslachtoffers, kortstondig SP-senator in 2019, zijn in de loop van die tijd zeker honderdvijftig ex-werknemers, familieleden en omwonenden van Eternit overleden door blootstelling aan asbest. Een secretaresse en directielid overleden ook aan asbestkanker. Sinninghe Damsté omschrijft het typische ziekteverloop als volgt. „Je stikt vanbinnen, de kanker vormt langzaam een soort harnas om je longen en hart. Het is een vreselijke lijdensweg.”
„De longen zijn de spiegel van het lichaam,” zegt Sinninghe Damsté. Daaraan kun je precies zien wat er speelt in de omgeving. Twente kende meer fabrieken die met asbest werkten. ‘Waar heeft u gewerkt?’, was altijd zijn eerste vraag. Het merendeel van de patiënten kwam bij Eternit vandaan. Waarom er geen zaken zijn tegen andere bedrijven in de regio kan Sinninghe Damsté makkelijk verklaren. Ze bestaan niet meer, er is niemand aansprakelijk te houden.
Advocaat Daan Doorenbos, die Eternit vertegenwoordigt, stelt dat er geen bestuurders aansprakelijk worden gesteld door het OM. De vervolgingsbeslissing „is heel eigenaardig”, zegt hij. „Wie wil je straffen? Wat wil je hiermee voorkomen?” Het gebruik van asbest is sinds 1993 niet meer toegestaan. „De tijdgeest van toen was dat je de risico’s van asbest kon beheersen”, zegt hij. „Daar heeft Eternit in meebewogen.” Om daarin „na een halve eeuw opzet te zien, gaat mij veel te ver”.
Volgens hem is er „een interessante discussie te voeren over verjaring, waarheidsvinding en over de rol van de overheid die dit gezien, geweten en toegestaan heeft”. Het bedrijf is ook nooit weggelopen voor zijn verantwoordelijkheid, aldus Doorenbos. In civiele procedures zijn schadeloosstellingen en schadevergoedingen toegekend. „Oorzaak en gevolg is in medisch verband echt anders dan in het juridisch-strafrechtelijke”, zegt hij.
Ook Gea Platerink is gecompenseerd door het bedrijf. Ze moest aantonen dat haar man opgroeide op een boerderij, aan de hand van foto’s van kleine Johan op de asbestberg. De zus en vader van Johan overleden aan longkanker, voordat bij Johan asbestkanker werd vastgesteld. Het is zes jaar sinds haar eigen aangifte. Voor Johans dood zal niemand worden vervolgd, weet ze. „Ik begrijp dat je het ooit moet afsluiten. Maar natuurlijk ga ik naar de zitting.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133817071-6cb7e5.jpg|https://images.nrc.nl/HI_mN6sOpMWqo9SEQSum2RaIfug=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133817071-6cb7e5.jpg|https://images.nrc.nl/kudL2ZN5jP0EEt764aXAzKhuvDs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133817071-6cb7e5.jpg)
