Zelfs na dertig jaar blijft er in Nederland verwarring bestaan over het effect van het Belgische cordon sanitaire, de afspraak om geen bestuursakkoorden te sluiten met het Vlaams Belang (vroeger Vlaams Blok). Zo ook in de NRC-analyse De twee gezichten van Geert Wilders (2/12), waarin politicologe Sarah Bracke ervoor pleit om de PVV buiten de regering te houden. Ze verwijst naar de Belgische ervaring: „Toen dat cordon rond het extreem-rechtse Vlaams Belang in Vlaanderen langzaam werd losgelaten, groeide de partij weer. In Wallonië, waar het cordon tegen extreem-rechts in stand bleef, gebeurde dat niet.”
Beide beweringen zijn sterk betwistbaar. Het belangrijkste misverstand dat erdoor wordt gecreëerd is dat een cordon, mits standvastig genoeg volgehouden, ervoor zorgt dat een extreem-rechtse partij uiteindelijk haar kiezers verliest, of zelfs nooit van de grond komt.
Dat is in België alvast door de feiten nooit bevestigd. Tussen 1991 en 2004, de ‘hoogtijdagen’ van het cordon sanitaire, kreeg het VB iedere verkiezing meer stemmen, resulterend in een piek van 24 procent in 2004 – nota bene het jaar waarin de partij werd veroordeeld wegens het aanzetten tot haat. Het klopt dat ze daarna tien jaar door een diep dal is gegaan, en sinds 2019 weer aan populariteit wint – in de peilingen evenaart ze nu die recordscore. Maar was dat het gevolg van het cordon?
Er zijn veel gewonere verklaringen te bedenken, die ook andere partijen stemmen doen winnen of verliezen. Het VB werd verscheurd door een broederstrijd aan de top, het had een zwakke voorzitter, en juist dan braken er twee andere rechtse, populistische, nationalistische partijen door, die een geloofwaardig alternatief boden: Lijst Dedecker (LDD) en de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA). Vandaag heeft het VB opnieuw een sterke voorzitter, de eensgezindheid in de partij is weergekeerd, LDD bestaat niet meer en de N-VA is na twintig jaar regeren voor een deel van de rechts-nationalistische achterban zijn mojo verloren. Die keert terug naar de oude stal. Cordon of niet.
Wallonië dan. Franstalig België, dat klopt, is een van de weinige regio’s in West-Europa waar er géén succesvolle uiterst-rechtse partij bestaat. Het klopt ook dat er in de Franstalige politiek en media een sterk taboe rust op uiterst-rechts. Het is verleidelijk om een oorzakelijk verband te zien.
Interne ruzies
Maar eigenlijk weten we dat niet. Waarom iets niét gebeurt kan veel redenen hebben. Als je kijkt naar de geschiedenis van Franstalig uiterst-rechts (dat wel degelijk bestaat), dan zie je dat deze partijen en verenigingen in de jaren 1980 hetzelfde traject liepen als hun tegenhangers aan Vlaamse zijde: ze waren even weinig succesvol. Maar waar het Vlaams Blok tegen het einde van dat decennium verstandige, getalenteerde politici aantrok en haar partijwerking en communicatie professionaliseerde, viel de Franstalige partij uiteen door ruzie. Dat is sindsdien vaste prik. Franstalig extreem-rechts is blijven steken in de oude kwalen: interne ruzies, ‘kopstukken’ die kiezers afschrikten met agressieve retoriek en gedrag.
De vraag is dan: komt dat doordat het door het politieke en media-establishment werd uitgesloten? Of was het voor dat establishment wel heel gemakkelijk om hen uit te sluiten, omdat het een marginale club bleef? Wérkt het Waalse cordon, of is het nog nooit getest geweest?
Getalenteerde politicus
Zelf geloof ik het tweede. Een getalenteerd politicus zou het Waalse cordon makkelijk kunnen omzeilen. Franstalige Belgen worden heus niet enkel geïnformeerd door de traditionele media: het bereik van de kranten en televisie is er betrekkelijk laag, en zelfs Walen kennen het internet. Ze kijken veel naar Franse zenders, waar ze wel geconfronteerd worden met rechts-nationalisten. Uit onderzoek weten we dat Franstalige kiezers even weinig moeten weten van migratie als de Vlaamse. Alleen hebben ze niet de kans om die overtuiging ook politiek uit te drukken, omdat geen enkele partij er campagne rond voert.
Wallonië doet me wat dat betreft denken aan het Nederland van de jaren 1990. Bij iedere overwinning van het Vlaams Blok werd er bij jullie toen meewarig met het hoofd geschud. Nederland deed het duidelijk veel beter, want daar was geen radicaal-rechts. Tot het er plots wel was.
Dit alles wil niet zeggen dat het cordon sanitaire in België geen énkel effect heeft gehad. Het heeft het VB wel degelijk van de macht gehouden. Dat op zich kan al een waardevolle doelstelling zijn, voor wie gelooft dat dergelijke partijen hoe dan ook schade toebrengen aan de goede werking van de instituties. Het is daarbij mijn overtuiging dat de meeste Vlaamse partijen vandaag niet zozeer uit principe, maar uit eigenbelang weigeren met het VB in zee te gaan. Ze zijn bang dat hun partij erdoor verscheurd zal worden, of dat hun extreme coalitiegenoot een crisis zal uitlokken waar zij de dupe van zijn.
Dat zijn begrijpelijke redenen. Zolang je maar niet verwacht dat de druk van extreem-rechts erdoor afneemt. De volgende verkiezingen staan ze er gewoon weer.
Leeslijst
