De Zuid-Afrikaanse schrijfster en Nobelprijslaureaat Nadine Gordimer kreeg aan het eind van haar leven de vraag waarom ze naast haar literaire werk ook altijd politiek actief was geweest. „Het is een verantwoordelijkheid die onze identiteit als schrijver overstijgt”, antwoordde ze.
Ik moest aan dit citaat denken bij het lezen van het opiniestuk van uitgever Toine Donk, die zijn „geëngageerd-linkse” vrienden oproept de politiek in de gaan (22/6). „We zijn op links vergeten waar de echte macht ligt”, schrijft hij. „Echte macht ligt bij hen die de politiek ingaan en verkiezingen winnen.”
Het is een roep die vaker klinkt. Zo kwam ook Jan Peter Balkenende eens tot de nobele gedachte de kunstwereld ter verantwoording te roepen. In 2006 publiceerde de toenmalige premier het gelegenheidsboekje Aan de kiezer, waarin hij schrijver Harry Mulisch op het matje riep: „Waar is het maatschappelijk engagement van intellectuelen, schrijvers en kunstenaars gebleven? Waarom die bijna angstwekkende stilte?”
Ik voel mij aangesproken. Nu er opnieuw donkere wolken boven de Lage Landen samenpakken, kan ik iedereen die het heil van de schrijver verwacht geruststellen: schrijvers zijn niet stil. Maar we zijn ook niet gek.
Tribale belangenpolitiek
Het democratisch proces moet worden gekoesterd. Tenslotte kunnen de idealen van vrijheid en gelijkheid alleen in een democratie tot bloei komen. Maar waar de democratie een doel op zich is, geldt dit niet voor de parlementaire partijpolitiek. Het is slechts een middel om het hogere ideaal van een democratische samenleving te bereiken. Helaas functioneert ons parlement steeds slechter. Het is uitgehold door het populisme, de tribale belangenpolitiek en het feitenvrij geklets van onze volksvertegenwoordigers.
De sleetsheid van de parlementaire partijpolitiek dwingt ons andere arena’s te vinden om onze idealen te verwezenlijken. Dit proces is al lange tijd gaande. De werkelijke uitwisseling van ideeën en idealen, en de verschuiving van macht die daarbij hoort, vindt niet langer in onze parlementen plaats, maar in de rechtbanken en op straat. Het zal niet iedereen direct zijn opgevallen, maar ‘links-geëngageerde mensen’ spelen in die ontwikkeling een belangrijke rol. Zij stemmen in met de woorden van auteur Eva Rovers: „Democratie is veel te belangrijk om het alleen aan politici over te laten.”
Dubieuze data-analyse
Zo won een coalitie met onder anderen de schrijvers Tommy Wieringa en Maxim Februari in februari 2020 een belangrijke rechtszaak tegen de Nederlandse staat. De overheid werd door de rechter gedwongen te stoppen met het profileren van burgers met dubieuze data-analyse om eventuele fraude op te sporen. Het ging in deze rechtszaak om een democratische correctie die het parlement had laten liggen. Ook de huidige klimaatzaken en -demonstraties moeten worden gezien als een democratische correctie op een parlementair tekort. Aan schrijvers geen gebrek. Het Parool vroeg zich eind vorig jaar af waarom zo véél kunstenaars zich bij de klimaatdemonstraties aansluiten.
De schrijver heeft natuurlijk ook een pen, een krachtig alternatief voor de ontspoorde partijpolitiek. Arnon Grunberg toont in zijn essayboek De vluchteling, de grenswacht en de rijke Jood het failliet van het mensonterende Europese asielbeleid. Ook schrijver en acteur Ramsey Nasr spreekt zich uit. Zijn breed gedeelde monoloog over de dehumanisering van de Gazanen na de aanslagen van 7 oktober – eerst verschenen als opiniestuk in NRC – heeft meer bijgedragen aan onze idealen van vrijheid en gelijkheid dan welke Tweede Kamermotie of regeringsverklaring over de Israëlische oorlog in Gaza ook.
Intellectuelen, schrijvers en kunstenaars hebben in het parlement niets te zoeken
Dit alles is politiek. Rechtszaken, publieke protesten en het geschreven woord dragen gestaag bij aan de noodzakelijke herinrichting van de samenleving. De schrijver is in dat domein als een vis in het water. De ‘links-geëngageerde mensen’ van Donk of de ‘intellectuelen, schrijvers en kunstenaars’ van Balkenende hebben in het parlement dan ook niets te zoeken. Wij laten de partijpolitiek niet aan ons voorbij gaan omdat we bang zijn voor macht, maar omdat we inzien dat de werkelijke democratische macht allang een ander onderkomen heeft gevonden.
Lees ook
Zij zullen extreemrechts niet verslaan met liberale breinwormen
Toine Donks sympathieke uitgeverij Das Mag werd tien jaar geleden opgericht onder de slogan: ‘Minder boeken a.u.b.’ Het idee was om minder boeken uit te geven, met meer aandacht voor kwaliteit en inhoud. Dat is hem gelukt. Deze uitgeversvisie kan ook worden toegepast op de politiek. Minder partijpolitiek a.u.b., zodat het democratische gesprek in de samenleving zijn kwaliteit en inhoud terugkrijgt.
