Op vrijdag 29 november 2024 namen oppositiegroepen onder leiding van Hayat Tahrir al-Sham (HTS) met een ‘blitzkrieg’ de controle over Aleppo, de economische hoofdstad van Syrië. De aanvallende groep stopte daar niet. Bijna een week later nam HTS de controle over de stad Hama, de stad waar Hafez al-Assad, vader van, in 1982 een bloedbad aanrichtte.
Het huidige Assad-regime bevindt zich nu in zijn zwakste momenten ooit. Voor het eerst worden de troepen van het regime uit de steden verdreven. Deze ontwikkeling brengt Syrië weer in de schijnwerpers van de internationale gemeenschap. Daarbij moet niet vergeten worden dat de belangen van het land een centrale rol moeten spelen in de manier waarop internationale actoren hun acties plannen.
Cruciale test
De directe confrontaties in Syrië namen sinds februari 2020 aanzienlijk af, dankzij een overeenkomst tussen Rusland, Iran en Turkije. President Bashar al-Assad geloofde dat deze overeenkomst zijn heerschappij en superioriteit veiligstelde. Het leidde tot normalisatiepogingen met Arabische landen en discussies binnen de Europese Unie over het heropenen van diplomatieke betrekkingen met Damascus te herstellen naar de situatie van vóór 2011, toen alle banden werden verbroken in verband met bezwaren tegen het buitensporige geweld van het regime.
Ondanks kansen zoals herstel van het lidmaatschap in de Arabische Liga, bleef Assad op dezelfde manier doorgaan als eerder. Zo beloofde hij drugshandel naar de Golfstaten aan banden te leggen – dat gebeurde niet. Hij bleef de oppositie afschilderen als ziektekiemen en terroristen.
Ondertussen onderging HTS, dat te vertalen is als Organisatie voor de Bevrijding van de Levant, aanzienlijke veranderingen. Het nam afscheid van de Al-Qaida-ideologie en bouwde een sterke bestuursstructuur en gedisciplineerde legermacht op. De recente inname van Aleppo toonde een nieuw gezicht van tolerantie en discipline in de interactie met verschillende religieuze groepen, waaronder christenen en soldaten van het regime. Dit staat in schril contrast met hun acties in 2012, toen ze leden van milities en het Assad-leger zonder pardon executeerden. Daarmee biedt de situatie in Aleppo en nu in Hama HTS een cruciale test om te laten zien dat ze echt veranderd zijn.
Verschillende belanghebbenden
Op de recente ontwikkelingen kwamen verschillende soorten reacties. Zo kunnen er meer shuttle-diplomatieke onderhandelingen verwacht worden. Iran heeft opgeroepen tot een vierzijdige bijeenkomst in Doha met Turkije, Rusland en Qatar. Daarnaast bespraken Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten waarschijnlijk hun aanpak voor Syrië. De nieuwe situatie biedt Saoedi-Arabië een gouden kans om de Iraanse invloed in Syrië weg te nemen. Een serieuze mogelijkheid, ondanks dat Assad hier misschien niet gemakkelijk in meegaat vanwege zijn afhankelijkheid van Iraanse militaire en economische steun.
Voor Turkije is er winst nu de Koerden zich naar het oosten hebben teruggetrokken. Het is sterk gekant tegen een autonome Koerdische entiteit langs zijn grenzen. Het primaire belang van Turkije in Syrië is het indammen van de door de YPG-geleide Syrische Democratische Krachten, een afsplitsing van de door de EU als terroristisch aangemerkte PKK-groep.
Het is essentieel om te erkennen dat het hier niet alleen om buitenlandse actoren gaat: de Syrische oppositiegroepen zelf hebben ook aanzienlijke invloed in het gebied. Ze hebben met verschillende belanghebbenden samengewerkt en zijn zich bewust van de agenda van iedere partij in de regio. Dit genuanceerde inzicht mag niet worden onderschat door diplomaten.
Met Syriërs praten
Tussen al het diplomatieke geweld blijft de cruciale vraag: wat gebeurt er met het Syrische volk? Iedereen praat over Syrië, maar niet met de Syriërs. Het is een veelgehoorde waarschuwing dat de opmars van rebellen slecht nieuws zou zijn voor minderheden, en dat zij beter af zouden zijn onder Assad. Maar de realiteit is dat minderheden net zo lijden onder het Assad-regime als de rest van de bevolking. Assads regime heeft zich schuldig gemaakt aan wijdverspreide mensenrechtenschendingen, waaronder marteling, willekeurige arrestaties en bombardementen op burgerdoelen, die iedereen treffen, ongeacht hun religieuze of etnische achtergrond.
Hoewel sommige minderheden, zoals de christenen en de alawieten, in het verleden enige bescherming hebben genoten onder Assad, betekent dit niet dat zij immuun zijn voor de wreedheden van zijn regime. Bovendien hebben veel minderheden ook geleden onder de economische ineenstorting en de voortdurende oorlog. Het is belangrijk om te erkennen dat de situatie complex is en dat geen enkele groep volledig veilig is in het huidige conflict.
Dit stelt de betrokken partijen voor een belangrijk moreel dilemma. Toen mensen in 2011 de straat op gingen, vertrouwden ze op de principes van mensenrechten en zelfbeschikking. De internationale gemeenschap moet nu haar verantwoordelijkheden ten opzichte van hen nakomen, en zich niet richten op een redding van dictator Assad.
De recente veranderingen binnen groepen zoals HTS, die proberen een meer tolerante en gedisciplineerde benadering te tonen, bieden een nieuwe dynamiek. Het blijft echter afwachten of deze veranderingen duurzaam zijn en daadwerkelijk leiden tot een betere bescherming van minderheden.
De opmars van de oppositie heeft hen in staat gesteld honderden tegenstanders van Assad te bevrijden uit detentiecentra, iets wat de internationale gemeenschap, ondanks haar uitgebreide middelen en diplomatieke inspanningen, niet heeft kunnen bereiken. De familie Assad heeft in 50 jaar aangetoond geen verandering te willen. Met honderdduizenden doden als resultaat. Het is nu aan het Syrische volk om een oplossing te vinden om uit de impasse te komen. De Syrische Lente is nog niet voorbij. De wereld moet open, maar voorzichtig, naar HTS kijken.
Lees ook
Wat is Hayat Tahrir al-Sham? En andere vragen over de opmars rond Aleppo
Lees ook
Syriërs verbaasd en opgelucht over plotselinge opmars van rebellen
