In de jaren 80 protesteerden honderdduizenden mensen op het Malieveld en het Museumplein tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland. Dat de Sovjet-Unie zo’n 600 atoomraketten op West-Europa had gericht woog blijkbaar minder zwaar: we hadden genoeg van nucleaire afschrikking. Ruim veertig jaar later heeft Rusland onder Poetin weer een voorsprong opgebouwd, door ruim vijfhonderd raketten te plaatsen, zowel hypersonische en manoeuvreerbare kruisraketten van eigen makelij als projectielen afkomstig uit Noord-Korea en Iran.
Daarmee zouden de Russen belangrijke militaire objecten van de NAVO preventief kunnen vernietigen, net als knooppunten in de aanvoer, voorraden, verbindings- en commandocentrales. ‘Onze’ afschrikkingscapaciteit zou er danig gekortwiekt bij liggen. Bestaande beschermingsmiddelen, zoals de Patriot-luchtafweerraketten en de F-35-gevechtsvliegtuigen, die kernwapens kunnen dragen, zouden weinig meer kunnen uitrichten – als ze al overleven. Van NAVO-afschrikking zou dan al helemaal geen sprake meer zijn.
Om nucleaire chantage door Rusland te voorkomen, zouden we de Russen vóór moeten zijn en een pre-preventieve aanval moeten uitvoeren op de Russische raketten. Een riskante zaak, want we schakelen dan over van passieve naar actieve afschrikking, waarbij het armageddon een reëel scenario is. Volgens Duitse experts zijn afschrikkingsopties op zee en per vliegtuig ouderwets, want tijdrovend en kwetsbaar. De ook in Nederland (Volkel) gestationeerde gevechtsvliegtuigen met nucleaire capaciteiten zouden al sinds 2011 niet eens meer in de plannen voorkomen.
In Duitsland maakt men zich grote zorgen. Alleen op land geplaatste raketten zouden, door een combinatie van hun verre reikwijdte, precisie en snelheid, een passend antwoord op de Russische dreiging zijn.
Poetins agressie
Poetin is natuurlijk Gorbatsjov niet, kanselier Scholz is Schmidt niet, de kruisraketten en Pershings van de jaren 80 zijn de wapens van 40 jaar later niet. En de protesteerders van toen staat in contrast met de herleefde steun nu onder de bevolking voor defensie en veiligheid, ook aangewakkerd door Poetins agressie tegen Oekraïne.
Maar onveranderd is dat dreiging en afschrikking nog altijd de constanten zijn uit de NAVO-gereedschapskist. Dus publiceerden Duitsland en de Verenigde Staten in de marge van de NAVO-top begin juli – Nederland had vooral oog voor de functie-elders voor onze ex-premier – een gezamenlijk communiqué waarin ze plaatsing van middellange-afstandsraketten vanaf 2026 in ons buurland aankondigden. Nederland zweeg.
Een beetje optimisme is hier wel op zijn plaats. Voor een doeltreffende afschrikking heb je met de huidige technologie wellicht niet meer per se kernwapens nodig. Met name de combinatie van snelheid, precisie en ongrijpbaarheid heeft niet-nucleaire militaire ‘oplossingen’ trefzekerder gemaakt, en minder emotioneel beladen dan afschrikkingsopties die wel om atoomwapens draaien. Nucleaire afschrikking was een heilige combinatie, maar er vindt een verschuiving naar niet-nucleair afschrikken plaats. Het Malieveld stroomt dus niet meer vol.
Veiligheid is geen Amerikaans-Duits onderonsje, dat moet helemaal duidelijk zijn
Vooral Duitsland denkt na over een conventioneel (dat wil zeggen: niet-nucleair) antwoord. Poetin is toch wel bang, want deze raketten kunnen Russisch grondgebied in een paar minuten treffen. Peace through strength, zei Reagan al. Waar Duitsland er vóór de val van de muur nog op stond dat om het risico te spreiden ook andere landen (zoals Nederland) zouden deelnemen, is nu een Alleingang kennelijk niet uitgesloten.
Dat geeft te denken. Niet alleen omdat de oosterburen nu in hun eentje een akkoord met de VS aandurven, en een voorschot nemen op een eventueel weifelende president Trump 2.0. Maar ook omdat de Duitsers nu een puur militaire oplossing hebben gekozen, terwijl in de jaren 80 in de afspraken over de plaatsing van raketten dankzij inspanning van Nederland een essentiële wapenbeheersingsparagraaf was opgenomen.
Heeft Duitsland Nederland wel gepolst maar wilde het niet, of is Den Haag deze keer overgeslagen?
Essentieel signaal
De destijds door Nederland bepleite nuloptie, die inhield dat geen enkel land middellange-afstandsraketten zou plaatsen en in 1987 in het beroemde INF-akkoord werd vastgelegd, was voor Gorbatsjov aanvaardbaar en werkte. De deal maakte Europa vrij van alle middellangeafstandsraketten (met een bereik tussen de 500 en 5.500 kilometer), en hield het concept wapenbeheersing in stand.
Het idee van wapenbeheersing mag dan nu voor Duitsland misschien niet aan de orde zijn, voor andere landen is een Nederlands signaal essentieel. Juist nu, in een tijd waarin wapenbeheersing aan populariteit verliest, is het van groot belang dat kleine landen de grote aan het bestaan van arms control herinneren. Veiligheid is geen Amerikaans-Duits onderonsje, dat moet niet alleen voor Europese landen maar ook voor een volgende Amerikaanse president duidelijk zijn. Maar in Den Haag blijft het onheilspellend stil.
Tegelijkertijd doet Nederland ook al niet mee aan een ‘Europees’ plan B dat in de maak is. Begin juli werd bekend dat Frankrijk met Duitsland, Polen en Italië de zogeheten ELSA-raket gaat ontwikkelen, een soort verlengde variant van de SCALP/Storm Shadow die nu soms goed werk verricht in Oekraïense dienst, maar daar nu niet verder reikt dan 250 kilometer. De ELSA is een leuk alternatief voor als Trump 2.0 helemaal afstand neemt van de NAVO, maar vooralsnog is de raket slechts een tekentafelfantasie. Militair is ze overigens geen partij voor de zeventien (!) keer sneller dan het geluid vliegende Dark Eagle-raket, die Duitsland rond 2026 samen met de VS gaat opstellen.
Ook hier zou Nederland mee kunnen doen, onder voorwaarde dat het in de samenwerkingsovereenkomst ook over wapenbeheersing gaat. Maar ook in dát project heeft Nederland voor zover bekend dus geen interesse getoond.
Hoe dan ook: Nederland moet zich hard maken voor een nuloptie 2.0. Premier Dick Schoof, minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp en aankomend NAVO-topman Mark Rutte kunnen aan de slag.
Lees ook
Rutte moet werk maken van nucleaire ontwapening
