N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106493683-840513.jpg)
Na het opduiken van de NSDAP-partijkaart van prins Bernhard leek heel opiniërend Nederland in sociale media, talkshows en columns een mening te hebben over de prins-gemaal van Juliana. Hoewel Gerard Aalders en Coen Hilbrink al in 1996 in De affaire Sanders onthulden dat Bernhard tussen 1933 en 1936 lid was van de nazipartij en er later nog meer aanwijzingen opdoken, kwam de mededeling van ‘de lidmaatschapskaart’ voor velen als een verrassing. Vanuit de Tweede Kamer werd geroepen om nieuw historisch onderzoek naar de beweegredenen van de prins om zich bij de nazipartij aan te sluiten.
Een dag voor het gekrakeel over Bernhard losbarstte maakte koning Willem-Alexander bekend zijn familiearchief te ‘verruimen’ voor onderzoekers, van 1934 naar 1948. Later toonde hij tijdens de Bernhard-hype begrip voor alle emoties, vooral in Joodse kring. De koning zei dat we het verleden onder ogen moeten zien. Wat hem betreft mogen historici de rol van zijn familie in de jaren 40-45 uitpluizen. De elementen daaruit „die misschien wat minder fraai zijn, horen nou eenmaal bij transparante geschiedschrijving”, aldus Willem-Alexander.
Excuses
De opstelling van het staatshoofd past in een patroon: bij donkere bladzijden uit het verleden van de koninklijke familie of de Nederlandse staat vaart hij op zijn moreel kompas. Van de 4 mei-toespraak op de lege Dam in 2020, waar hij stilstond bij de vlucht van koningin Wilhelmina naar Londen in de Tweede Wereldoorlog, tot aan zijn rede op 1 juli met Keti Koti, waar hij excuses aanbood voor het slavernijverleden. Neem ook zijn recente brief aan de bevolking van Curaçao rond de rehabilitatie van de tot slaaf gemaakte verzetsheld Tula. Verder is er zijn besluit om de Gouden Koets voorlopig niet meer te gebruiken vanwege de omstreden koloniale panelen op de deuren.
Al deze moedige daden van Willem-Alexander zijn voorbeelden van moreel leiderschap. Dergelijke acties van de koning worden op het moment zelf en kort daarna vaak positief ontvangen. Ze werken helend, zeker voor Nederlanders die zich miskend voelen of tot minderheden behoren, en zouden er in theorie voor kunnen zorgen dat hij als een morele leider wordt gezien die boven de partijen staat.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/10/web-0510binkoning.jpg)
Toch lijkt dat laatste nog niet het geval. Hoewel de coronacrisis alweer ver achter ons ligt, lijken veel mensen zijn fouten van destijds – de Griekenlandreis voorop – niet geheel te zijn vergeten. Sinds 2020 daalt het vertrouwen in de koning. Ondanks zijn helende woorden tijdens Keti Koti zakte het vertrouwen in de koning volgens bureau Ipsos dit jaar nog verder: van 46 procent in april naar 38 procent in september. De steun voor de monarchie is sowieso afgenomen van 74 procent in 2020 naar vijftig procent tijdens de afgelopen Prinsjesdag.
Het valt op dat het inkomen en de levensstijl van Willem-Alexander veel mensen dwarszitten. Nadat vorige maand bekend werd dat zijn uitkering conform de ambtenaren-cao 55.000 euro omhoog zou gaan, barstte de kritiek los. Een filmpje waarin acteur Huub Stapel leegliep over de rijkdom van de Oranjes – „Helemaal niks doen en dan zo potverteren op onze centen? Lazerstraal een eind op, zeg!” – ging viraal. Ook op het massamedium NU.nl, dat dagelijks wordt gelezen door een dwarsdoorsnede van de bevolking, leverde het nieuws over de inkomensstijging een groot aantal negatieve reacties op.
Willem-Alexander wordt ‘de vakantiekoning’ genoemd, omdat hij veertien weken per jaar op privéreis is
Terwijl bijna één miljoen Nederlanders leeft in armoede, valt het steeds moeilijker uit te leggen dat de koning geen inkomstenbelasting betaalt. Ook is er ergernis over de vele vliegvakanties van het koninklijke gezin. Willem-Alexander wordt wel gekscherend ‘de vakantiekoning’ genoemd, omdat hij gemiddeld veertien weken per jaar op privéreis is en hij tachtig uur op jaarbasis ‘gratis’ mag vliegen met het regeringsvliegtuig.
Soberheid
Wat geldzaken betreft kan Willem-Alexander een voorbeeld nemen aan zijn collega’s in het buitenland. Op die van Noorwegen na moeten alle Europese monarchen inkomstenbelasting betalen. Soberheid kan ook helpen. Zo besloot de toenmalige Britse koningin Elizabeth II tijdens de financiële crisis van 2012 te bezuinigen op haar werkkleding en het onderhoud van haar paleizen. Verder wordt in het Verenigd Koninkrijk jaarlijks de Royal Travel Appendix gepubliceerd, waarin alle binnen- en buitenlandse koninklijke verplaatsingen vanaf 15.000 pond worden weergegeven. Reisdata, vervoersvormen, routebeschrijvingen en omschrijvingen van de activiteiten zijn er in terug te vinden.
Moreel leiderschap tonen is meer dan alleen verantwoording afleggen voor het verleden. Het omvat ook moreel handelen naar standaarden van het heden. Matigen en wat stappen terug doen kunnen geen kwaad. In dat geval krijgt ook die andere kant van zijn morele leiderschap, verantwoordelijkheid nemen voor het verleden, meer glans en zullen op termijn meer mensen de koning kunnen waarderen.
