In een week tijd is het Midden-Oosten vervallen van onderhandelingen over een staakt-het-vuren tot voorbereidingen op een mogelijke totale oorlog. Terwijl onderhandelaars uit de Verenigde Staten, Qatar, Egypte en Israël afgelopen weekend voor een nieuwe gespreksronde naar Rome togen, landde er een raket op een voetbalveld op de door Israël bezette Syrische Golanhoogten, waarbij twaalf jongeren om het leven kwamen. Die aanval van zaterdag werd toegeschreven aan het Libanese Hezbollah, die elke verantwoordelijkheid ontkende. Dinsdag pleegde Israël in de buitenwijken van Zuid-Beiroet een moord op een hooggeplaatste Hezbollah-commandant en die nacht vermoordde het in Teheran de politieke leider van Hamas Ismail Haniyeh – al werd deze laatste moord niet door Israël opgeëist.
De raketaanval op de Golanhoogvlakte was precies het soort incident met veel slachtoffers waarvan veel waarnemers vreesden dat het mogelijk een totale oorlog tussen Israël en Hezbollah zou ontketenen. En natuurlijk – belangrijker nog – met Iran, na negen maanden beperkte botsingen, vooral langs de grens tussen Libanon en Israël. Israël zag een excuus om binnen twaalf uur in twee verschillende hoofdsteden gerichte moordaanslagen uit te voeren, waardoor de regio plotseling dichter bij de afgrond kwam. De Amerikaanse president Joe Biden zei dat de onderhandelingen over een staakt-het-vuren met de moord op Haniyeh niet geholpen zijn, al beloofde hij ook Israël tegen elke aanval van Iran of Hezbollah te helpen verdedigen.
Hezbollah eist meestal snel de verantwoordelijkheid op voor zijn activiteiten. De afgelopen maanden heeft de groepering herhaaldelijk salvo’s Katoesja-raketten op posities van het Israëlische leger op de Golan afgevuurd en bekendgemaakt dat het hierachter zat. En op dezelfde zaterdagavond eiste Hezbollah wel de verantwoordelijkheid op voor de raketten waardoor het hoofdkwartier van een Israëlische elitebrigade van bergtroepen op de Golan werd getroffen.
Radeloze Druzen
Beide partijen hadden tot dan toe aanvallen vermeden die tot grote verliezen aan mensenlevens en een regionale uitslaande brand zouden kunnen leiden. Bovendien probeerde Hezbollah de verstoorde banden te herstellen met de Druzen-gemeenschap, niet alleen in Libanon maar ook in Syrië, waar de Libanese groepering al jaren aan de kant van president Bashar al-Assad bij een bloedige burgeroorlog betrokken is. Er was geen reden om doelbewust Arabische Druzen-kinderen in Madjel Shams aan te vallen die onder Israëlische bezetting leefden. De meest waarschijnlijke verklaring is dat het een verdwaalde Hezbollah-raket was. Ook kan het een uit de koers geraakte onderschepping van de Israëlische Iron Dome zijn geweest.
Hoe dan ook zijn er twaalf kinderen en tieners omgekomen en is de Druzengemeenschap radeloos. Toen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu maandag de stad bezocht, werd hij met boosheid begroet. Israël veroverde de Golanhoogvlakte in 1967 op Syrië en heeft het gebied in 1981 feitelijk ingelijfd. En ook al dienen elders in Israël de Druzen in het leger, de meesten van hen op de Golanhoogvlakte weigerden het Israëlische staatsburgerschap en bezitten een verblijfsvergunning. Geen van de doden was Israëlisch staatsburger.
Met de twee moorden heeft Israël in wezen niet alleen wraak voor de twaalf kinderen genomen, maar ook geprobeerd revanche te nemen op Hezbollah en Hamas – na negen maanden oorlog in Gaza, die verwoesting onder de Palestijnen en diepe verdeeldheid binnen Israël hebben gebracht, en niets van de overwinning die Netanyahu heeft beloofd. Iran en Hezbollah hebben wraak beloofd.
Lees ook
De vraag is hoe Hezbollah de aanval op dit kopstuk gaat vergelden
De grote klap
Ondanks de oproepen van sommige Israëlische politici om Beiroet met de grond gelijk te maken en de belofte van Netanyahu dat Hezbollah een ongekende prijs zal betalen, wil niemand echt dat dit de grote klap wordt. Een grootschalige oorlog tussen Israël en Hezbollah zou Israël geen militaire overwinning opleveren, zoals de eerdere militaire avonturen van Israël in Libanon hebben laten zien. En nu zal ook Iran, beschermheer van Hezbollah en aartsvijand van Israël, erin verwikkeld raken. De angst bestaat dat dan ook de VS er misschien bij betrokken worden – al menen sommige waarnemers dat dit precies is wat Netanyahu wil.
Er ontvouwt zich nu een gecoördineerde reactie in slow-motion terwijl Amerikaanse en regionale diplomaten zich inspannen om de escalatie te beheersen en te beperken – net zoals de regering-Biden en andere relevante partijen werkten aan de choreografie waarmee in april drones en raketten tussen Iran en Israël heen en weer gingen, met duidelijk geseinde bedoelingen om misrekeningen te voorkomen en de foutmarge te verkleinen. Dat zal deze keer nog moeilijker zijn.
Netanyahu was in Washington toen de aanval in Majdel Shams plaatsvond. Bij zijn terugkeer, bijna een dag later, riep hij zijn veiligheidskabinet bijeen. Mede hierdoor draaiden de raderen van de Israëlische legermachine – die in het verleden wel sneller handelde – iets trager. Toen Hezbollah bijvoorbeeld in 2006 Israëlische soldaten ontvoerde, begonnen de Israëlische luchtaanvallen op Zuid-Libanon vrijwel onmiddellijk en werd binnen 24 uur de Libanese internationale luchthaven getroffen.
Het wordt een escalatie op meerdere fronten en daar kan zoveel in misgaan
Beide partijen lijken nieuwe gevechtsregels te hebben opgesteld: de aanvallen worden pijnlijker dan in april, maar blijven vermoedelijk beperkt tot militaire doelen. Zodra onder Iraanse leiding op Israël is gereageerd, zal Israël het laatste woord willen hebben. Volgens Hezbollah hangt het uitbreken van een totale oorlog af van de reactie van Israël.
Washington zal Israël aanraden zijn reactie te beperken en de winst te incasseren – mits er geen grote aantallen Israëlische slachtoffers zijn gevallen. Het Witte Huis heeft herhaaldelijk gezegd dat het geen escalatie wil en stelt met klem dat een totale oorlog niet onvermijdelijk is. Maar hebben de verschillende spelers de discipline en de wil om te voorkomen dat dit uit de hand loopt? Zullen de gebeurtenissen zich een voor een voordoen zoals in april of komt er dagenlang vuurwerk in de hele regio?
Het wordt een escalatie op meerdere fronten en daar kan zoveel in misgaan. Hezbollah kan de Israëlische legerbewegingen verkeerd inschatten en uit angst voor een grondinval preventieve actie ondernemen. De Israëlische aanvallen kunnen te ver reiken en tientallen burgers doden of doelen treffen die volgens Hezbollah buiten de gevechtsregels vallen. De sjiitische milities in Syrië en Irak kunnen met steun van Iran aanvallen op Amerikaanse bases uitvoeren, waarbij hun raketten net als eerder dit jaar onbedoeld Amerikaanse militairen kunnen doden. Veel zal afhangen van het openhouden van de communicatiekanalen tussen alle belanghebbende partijen, met inbegrip van Iran.
Lees ook
Israëliërs voelen voldoening na moordaanslagen, maar brengen ze de vernietiging van Hamas dichterbij?
Bidens erfenis
Deze tragedie zou tot een scherp besef moeten leiden: hoe vaak kan de regio nog weer dichter naar de rand van de afgrond schuiven voordat een stap terug onmogelijk wordt? We leven in de hele regio al in een algeheel, langzaam sluimerend conflict. Het is nu tijd voor een staakt-het-vuren in Gaza en een akkoord over de gijzelaars waarmee ook bij de grens tussen Libanon en Israël de lont uit het kruitvat kan worden gehaald. Dit zal niet alle problemen in het Midden-Oosten oplossen, maar zeker helpen om al het andere beter beheersbaar te maken.
De Verenigde Staten beklemtonen dat het aan Hamas is om een akkoord te aanvaarden, maar Netanyahu heeft herhaaldelijk extra nieuwe voorwaarden gesteld en steeds een harder standpunt ingenomen. President Joe Biden moet maximale druk uitoefenen om deze onderhandelingen af te ronden, nu hij niet meer wordt belast door de beperkingen van een herverkiezingscampagne – niet alleen om de regio voor meer oorlog en vernietiging te behoeden, maar ook om zijn buitenlands-politieke erfenis te bezegelen.
Dit is een geactualiseerde versie van een artikel dat eerder in The Atlantic verscheen.
