De druk op de Europese Unie om te hervormen neemt toe. Het lijstje noodzakelijke hervormingen is lang. Nu er oorlog woedt in Oekraïne en Gaza, en de relatie tussen China en de Verenigde Staten verder bekoelt, heeft de EU een verregaande defensie-integratie nodig om de groeiende geopolitieke uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. De economische en monetaire unie is niet duurzaam zonder de versterking van de Europese interne markt en fiscaal beleid. Nieuwe technologieën moeten worden benut om welvaart voor de volgende generatie te genereren, nu economische groei op het continent achter blijft.
Tegelijkertijd ontbreekt het de Europese instituties nog steeds aan democratische legitimiteit. Niet alleen is de opkomst bij en belangstelling in Europese verkiezingen laag, de uitslag van deze verkiezingen heeft slechts een beperkte invloed op de politieke kleur van de Europese Commissie en Europese topbestuurders.
Lees ook
De burger heeft na dit coalitieakkoord weinig te zeggen
Maar er dient zich nu een kans aan om de EU te hervormen, en de Europese leiders zouden deze moeten benutten. Eerdere voorzitters van de Europese Commissie, zoals Jean-Claude Juncker of José Manuel Barroso, waren grotendeels onbekend bij het grote publiek. Maar uit een recente opiniepeiling, deel van onderzoek dat ik samen met collega’s heb uitgevoerd, blijkt dat een grote meerderheid van de Europeanen – 75 procent – wel weet dat Ursula von der Leyen nu voorzitter van de Commissie is. Ter vergelijking: slechts 40 procent kende Jean-Claude Juncker, haar voorganger. Het gecoördineerde optreden van de EU tijdens de twee grote crises die zich tijdens haar eerste termijn voordeden – de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne – lijkt een grote rol te hebben gespeeld bij het vergroten van Von der Leyen’s naamsbekendheid. En daar kan ze nu van profiteren.
Duidelijk mandaat
De verkiezingen van volgende maand zullen waarschijnlijk een ruk naar rechts laten zien met een nieuw parlement dat sterker gefragmenteerd is dan ooit, met een groter aantal radicaal-rechtse populistische en nationalistische parlementsleden dan ooit tevoren. De legitimiteit van de EU zal verder onder druk komen te staan, vooral als Europese kiezers hun woede en frustratie zullen uiten over het onvermogen van de nationale en Europese leiders om de groeiende economische en politieke uitdagingen van ons continent het hoofd te kunnen bieden.
Lees ook
In Nederland voelt Brussel als ver weg – dat is riskant
En toch bieden de aankomende verkiezingen ook kansen. Von der Leyen, een politica van de conservatieve CDU-partij in Duitsland, is nu de Spitzenkandidat (leider) van de centrumrechtse Europese Volkspartij, die volgens de peilingen de grootste groep zal blijven. Dit zou ervoor moeten zorgen dat zij terug zal kunnen komen als voorzitter van de Commissie. Ze moet dan wel eerst voorgedragen worden door de Europese regeringsleiders, en vervolgens de steun krijgen van Europarlementariërs.
Gezien de bekendheid van Von der Leyen, kunnen kiezers voor het eerst een duidelijker verband zien tussen hun stem in de verkiezingen en de benoeming van de voorzitter van de Commissie, het machtigste politieke ambt in de EU. Dit zal de nieuwe voorzitter voor het eerst een duidelijk verkiezingsmandaat kunnen geven.
En met dit mandaat in handen, zou de Duitse conservatief er goed aan doen te kijken naar haar misschien wel bekendste voorganger, de Franse socialist Jacques Delors. In zijn tweede ambtstermijn stelde Delors een plan voor de Economische en Monetaire Unie samen en begon hij het proces dat uiteindelijke leidde tot het Verdrag van Maastricht uit 1992. Von der Leyen zou eveneens een ambitieuze hervormingsagenda moeten samenstellen en hiervoor brede steun moeten vinden in de Europese Commissie, de Raad en het Parlement. Deze hervormingsagenda moet niet alleen institutioneel van aard zijn (om zo de EU gereed maken voor een mogelijke uitbreiding van 27 naar 30 lidstaten), maar moet zich ook richten op beleid dat lidstaten kan helpen toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden. Een belangrijke beleidshervorming ligt op het gebied van defensie. De EU moet erop gaan toezien dat lidstaten een grotere defensie-capaciteit ontwikkelen, hiervoor de financiering vrijmaken en technologie- en industriebeleid gedeeltelijk heroriënteren zodat deze sterker in dienst staan van de Europese veiligheid.
Lees ook
Brussel heeft baat bij pottenkijkers
Hervormingen zijn beslist moeilijker met 27 lidstaten dan met de compactere unie uit de dagen van Delors. Geen enkel hervormingspakket , hoe goed het ook in elkaar zit, zal op zichzelf de EU toekomstklaar kunnen maken. Maar Von der Leyen zal, in tegenstelling tot Delors, kunnen leunen op mandaat van Europese kiezers, en dat zou weleens het cruciale verschil kunnen maken.
Onbesproken
Natuurlijk is Von der Leyen niet van onbesproken gedrag. Vooral haar profileringsdrang stuit regelmatig op kritiek. Tijdens een ongeplande reis naar Israël, kort na de aanslagen van 7 oktober, sprak zij haar onvoorwaardelijke steun uit voor het land in de strijd tegen Hamas. Dit zou misschien niet misplaatst zijn geweest als zij de Amerikaanse president was, maar de EU-lidstaten zijn intern verdeeld over hun houding ten aanzien van Israël. Topdiplomaat van de EU, Josep Borrell, berispte Von der Leyen publiekelijk omdat zij namens zichzelf en niet namens de hele EU had gesproken.
Lees ook
De vijf gezichten van EU-baas Ursula von der Leyen
Nu uitbreiding en meer geopolitieke uitdagingen op ons af komen, is het absoluut noodzakelijk dat de Europese regeringsleiders de EU hervormen om het handelingsvermogen van de Unie te versterken. We moeten niet wachten op de volgende crisis, die er zeker aan zal komen. De Europese regeringsleiders hebben met Ursula von der Leyen een bewezen leider aan het roer, die de EU een publiek gezicht heeft gegeven. Als regeringsleiders haar kandidatuur voor een tweede termijn zullen steunen, zou zij die steun kunnen benutten om de noodzakelijke hervormingen door te voeren, die de Unie zo hard nodig heeft in deze onstuimige tijden.
Dit is een bewerkte versie van een artikel in The Guardian.
