In de informele sfeer van een ‘thuiswedstrijd’, zoals de organisatie het noemde, deed NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt op maandag een opmerkelijke uitspraak, die grote invloed kan hebben op het verloop van de verkiezingscampagne. Omtzigt was te gast voor een interview, georganiseerd door de Universiteit Twente en dagblad Tubantia. Hij moest voorspellen hoe de zetelverdeling na 22 november eruit zou zien en op basis daarvan een coalitie samenstellen.
Presentator Ron Fresen: „Stel dat dit het politieke landschap is, wat ziet u dan gebeuren?”
Omtzigt: „Een minderheidskabinet.”
Fresen stelde hierop een rechtse meerderheidscoalitie samen, nog steeds op basis van de fictieve zetelverdeling van Omtzigt: NSC, VVD, PVV en BBB. Fresen: „Nederland is wel wat rechtser geworden. Dus zou het ook logisch zijn als er een wat rechtser kabinet komt.”
Omtzigt: „Een centrum-rechts kabinet behoort zeker tot de mogelijkheden.”
Middenpartij
Vervolgens stelde Omtzigt een coalitie samen die precies 75 zetels zou halen: VVD, NSC, BBB, CDA, SGP en JA21. Het was een zeldzame vooruitblik op de wereld ná 22 november uit de mond van Omtzigt. Het was niet alleen interessant dat hij aan rechtse coalitiepartners dacht, maar ook dat hij de orthodox-protestantse SGP en het vooral op migratie en fraudebeleid zeer rechtse JA21 als mogelijke coalitiepartners zag. Om een minderheidskabinet te formeren, zou hij die partijen niet eens nodig hebben.
Tot nu toe liet Omtzigt zich niet verleiden tot het samenstellen van voorkeurscoalities. Liever presenteert hij NSC als een middenpartij, die op het ene dossier beter met de VVD of BBB en op het andere dossier beter met GroenLinks-PvdA door één deur kan. Alleen de PVV heeft hij expliciet uitgesloten.
Omtzigt brak dus met het adagium van zijn campagne: houd de kaarten tegen de borst en wees zo vaag mogelijk over alles. Op die manier worden zo min mogelijk kiezers weggejaagd. Omtzigt is populair: volgens onderzoek van I&O Research uit oktober scoort hij bij kiezers een 7,2, veel hoger dan andere lijsttrekkers. De campagne van NSC lijkt gericht op het kapitaliseren van die populariteit, en op zo min mogelijk controverses zoeken.
Omtzigt was niet alleen vaag over coalitievoorkeuren, hij was ook laat met zijn verkiezingsprogramma en wil nog altijd niet zeggen of hij premier wil worden als NSC de grootste partij wordt. Hij kiest zijn momenten om naar buiten te treden bovendien zorgvuldig. Hij zegde deze dinsdag het RTL Verkiezingsdebat voor komende zondag af, zo meldt RTL. Ook Timmermans doet niet mee, hij had twee weken geleden al afgezegd.
Lees ook
‘Kiezers weten niet waar ze aan toe zijn’
Weinig verbazend
NSC schoot direct in actie om Omtzigts uitspraken in Twente te nuanceren. „Daar is geen voorkeur uitgesproken”, zei Eddy van Hijum, de nummer zes van NSC, dezelfde dag tijdens een debat in De Balie in Amsterdam. Omtzigt zelf reageerde op X: „Wij wachten de uitslag af en kijken dan in welke coalitie wij het grootste deel van ons programma kunnen waarmaken.”
Op de stemwijzer van het Kieskompas staat NSC, gebaseerd op analyse van het verkiezingsprogramma, precies in het politieke midden, zowel op de links-rechtsschaal als op de schaal progressief-conservatief. Het is een positie die NSC graag inneemt.
Toch, voor wie de verkiezingsdebatten heeft gevolgd en de -programma’s heeft gelezen, is de spontaan uitgesproken voorkeur voor een rechts kabinet weinig verbazend.
Tijdens het RTL Verkiezingsdebat van zondagavond zocht Omtzigt veel vaker toenadering tot VVD-leider Dilan Yesilgöz dan tot Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA). Timmermans plaatste zich wel vaak naast Omtzigt, maar de liefde werd meestal niet beantwoord.
Zo liet Omtzigt zich kritisch uit over Timmermans’ plannen om het minimumloon flink en snel te verhogen. Omtzigt suggereerde bovendien dat hij op overheidsuitgaven wil bezuinigen om de begroting op orde te krijgen. „Ik voel me niet thuis bij dreigen met belastingverhogingen.”
Familiebedrijven
Uit het verkiezingsprogramma van NSC bleek al dat de partij de migratie wil beteugelen met behulp van een jaarlijks maximum. Een ander opvallend element: waar Omtzigt zich de afgelopen jaren keerde tegen de bedrijvenlobby voor de BOR, een belastingregeling die familiebedrijven ten goede komt, spreekt het NSC-programma zich uit voor het behoud van deze regeling, „als waarborg voor de continuïteit van werkgelegenheid en bedrijvigheid”.
Kiezersonderzoek laat zien dat ook de potentiële NSC-kiezer rechts van het midden zit. Hoewel Omtzigt vooralsnog een brede achterban lijkt te vertegenwoordigen, stemde het merendeel in het verleden vaker rechts dan links.
Volgens een peiling van EenVandaag gaat hun voorkeur bovendien uit naar een coalitie met VVD en BBB. Een meerderheid van de NSC-kiezers – 60 procent – zou zelfs openstaan voor een meerderheidskabinet met de PVV, al sluit Omtzigt die partij uit.
Maar: het hardop uitspreken van een voorkeur kan kiezers wegjagen die niet voor rechtse samenwerking zijn. En voor Timmermans kan het de kans bieden om zich te presenteren als de enige kansrijke kandidaat-premier die straks níét over rechts wil regeren.
Lees ook
Wat Omtzigt wil: strenger met migratie, soepeler met stikstof en belasting voor de koning
