Sinds omroep KRO-NCRV dinsdag met slaande deuren vertrok van X (voorheen Twitter) omdat op het sociale platform een ongefilterde storm van racisme opstak jegens de aanwezigheid van omroepbaas en rapper Akwasi in kennisquiz De Slimste Mens, leeft in meerdere organisaties de vraag: moeten ze nog wel op X blijven nu daar de desinformatie en hatelijke taal zo overheersend is geworden? Eigenlijk leeft die vraag al sinds tech-ondernemer Elon Musk in oktober 2022 het platform kocht en diverse omstreden maatregelen nam, waaronder het ontslaan van vele moderatoren en het vrij baan geven aan extreemrechtse stemmen.
Zullen we blijven of zullen we weggaan? Stilzwijgend hebben veel gebruikers die beslissing al genomen. X verloor vorig jaar 13 procent van zijn Nederlandse gebruikers, zo meldt marktonderzoeker Newcom. Wat dagelijkse gebruikers betreft, hield zelfs een kwart het voor gezien. Wereldwijd verloor het platform sinds het aantreden van Musk 32 miljoen gebruikers. Grote adverteerders liepen weg na een antisemitisch bericht van Musk, aandeelhouders zijn bezorgd over diens drugsgebruik. Volgens aandeelhouder Fidelity is het bedrijf sinds Musk 72 procent in waarde gedaald. Nieuwe, kleinere platforms als Threads, BlueSky en Mastodon springen in het gat dat X achterlaat.
Maar, zo zeggen gebruikers, X blijft een belangrijke bron van informatie en een belangrijk platform om informatie te verspreiden. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) laat weten dat overheidsorganisaties, vooral gemeenten, aanwezig moeten zijn op sociale media omdat veel burgers zich daar bevinden. „Om hen te informeren, maar soms ook om meningen te vragen of om een specifieke oproep te doen.” Op de specifieke omstandigheden rond X gaat de VNG niet in. De koepelorganisatie voor gemeente heeft vorig jaar een ‘gespreksstarter’ geschreven met overwegingen en tips om gemeentes te helpen met hun sociale-mediabeleid. De keuze voor welk sociaal medium, is aan de gemeentes zelf, laat de organisatie weten.
Lees ook
Ongeremde haat tegen Akwasi op X was voor KRO-NCRV de druppel om het sociale medium te verlaten
In gesprek met inwoners
De Nederlandse politiekorpsen maken veel gebruik van X. Diverse politie-accounts hebben honderdduizenden volgers. De korpsleiding antwoordt desgevraagd dat sociale media van groot belang zijn voor opsporing en preventie. „En ook om elke dag in gesprek te gaan met inwoners over hun zorgen, vragen, angsten en gewenste hulp.” Over X zegt de korpsleiding: „Sinds de overname door Musk bekijken we bij elke verandering naar wat voor impact dit heeft op hoe we als politie omgaan met onze accounts.” Maar van vertrek is geen sprake: „Het eventueel wegvallen van X verarmt direct de mogelijkheden voor contact met burgers.”
Nederlandse veiligheidsregio’s, waarin brandweer, gemeentes en andere hulpdiensten samenwerken, proberen minder afhankelijk te worden van X en andere sociale media omdat een verandering in beleid de toegankelijkheid van bijvoorbeeld noodberichten kan beperken. Denk aan het onzichtbaar maken van tweets voor niet-gebruikers, een „tijdelijke beperking” die Musk in juni instelde. Of aan de algoritmes van Facebook die een actueel bericht, als ‘Grote brand in Driebergen’, veel later in de tijdlijn zetten. Daarom ontwikkelen veiligheidsregio’s liever eigen berichtensites, zoals Utrecht en Zeeland dat hebben, of een eigen app, zoals Rotterdam-Rijnmond.
Kleinere speler
Omdat er relatief veel journalisten en opiniemakers op X zitten, lijkt het een groot sociaal platform. Maar X is eigenlijk een mindere speler op de markt, volgens de jaarcijfers van marktonderzoeker Newcom. Als we de berichtendiensten en videoplatform YouTube erbuiten laten, zijn Facebook (9,9 miljoen), Instagram (7,8 miljoen) en LinkedIn (5 miljoen) de grootste socials van Nederland. X staat op de zevende plaats met 3,1 miljoen gebruikers. Volgens Newcom blijft het totale aantal Nederlandse gebruikers van sociale media stijgen, vorig jaar van 13,7 miljoen naar 14,1 miljoen. Die zitten gemiddeld één uur en 54 minuten per dag op social media – een stijging van zeven minuten. De gebruikers zijn wel deels van platform gewisseld. Net als X daalt Facebook in populariteit ten gunste van het groeiende Instagram, Tiktok en Pinterest.
Nieuwsmedia zijn niet geneigd om het voorbeeld van KRO-NCRV te volgen en X te verlaten, zo bleek al bij een eerdere rondgang van ANP. Patricia Veldhuis, interim-hoofdredacteur van NRC, zegt dat er op de redactie wel een flinke discussie is over X, maar voelt nog geen noodzaak om te vertrekken. „Als bron is X altijd twijfelachtig geweest, met al die desinformatie. En ook om de stemming in het land te proeven is X te klein en eenzijdig. We zien ook wel dat de controlerende mechanismes momenteel haperen bij X, maar ik denk dat de wal het schip zal keren.”
Voor NRC blijft X belangrijk om artikelen te verspreiden. Voor het journalistieke onderzoek biedt X volgens Veldhuis en breed netwerk van mensen die NRC voeden met ideeën en verhalen. „We moeten als journalisten niet rondwandelen in een utopisch paradijs, we moeten juist naar plaatsen toegaan waar het guur is.” Verder denkt Veldhuis dat NRC een rol te vervullen heeft om te laten zien dat een fatsoenlijk gesprek op X ook mogelijk is.
Lachspiegel
Sander Schimmelpenninck, journalist en tv-maker, is gestopt met twitteren. Hij maakte vorig jaar voor de publieke omroep de documentaireserie Sander versus de socials waarin hij de invloed van sociale media op de samenleving onderzocht. Zijn vertrek van X was een logisch gevolg daarvan. „Ik wilde niet meer mee voetballen in het stadion van Elon Musk.” Hij heeft overigens wel zijn account behouden om passief te kunnen „meegluren”.
Schimmelpenninck stond erom bekend op X geregeld in felle discussie te gaan met extreem-rechtse gebruikers. Hij was „erg verliefd op sociale media” zegt hij. „Weggaan was niet makkelijk. Ik had 200.000 volgers, daar zit ook economische waarde in, die ik heb weggegooid. Maar ik kreeg vrij veel ellende over me heen en ik kwam in een andere levensfase – een kind, verhuizing naar Zweden – waarin die X-gevechten minder goed pasten.” Alle relevante mensen verlaten X, stelt hij: „Het is eigenlijk een drama dat zo’n consumentenactie nodig is. Het is een taak van de overheid om op sociale media de regels te handhaven zoals ze dat ook in de echte wereld doet. Maar dat doet de overheid niet.”
Lees ook
Flinke toename antisemitisme en islamofobie op sociale media
