Op Terschelling hopen ze ‘misschien tegen beter weten in’ de rattenplaag te verhelpen met behulp van jagers

Posted on January 4, 2025 by admin

Met een schietstok in zijn linkerhand en een buks in zijn rechter-, loopt Albert Hofstra met grote passen door het natte gras vlak bij een industrieterrein op West-Terschelling. Met elke stap zinken zijn laarzen een beetje weg in de bodem. Plotseling staat hij stil. Hofstra plant de schietstok (een statief voor de buks) in de grond, tuurt aandachtig door een warmtekijker en fluistert dan: „Ja hoor, daar zit er een.”

Met het blote oog is niet te zien waar Hofstra naar kijkt. Het enige licht is het schijnsel van de Brandaris, de vuurtoren, dat het pad telkens een fractie verlicht. Maar Hofstra heeft genoeg aan de warmtebeelden. Hij stelt de buks een paar keer bij en schiet vervolgens door de spijlen van een hek. „Raak. Dat was een grote rat, dat hoor je aan de plof.”

Hofstra heeft deze decemberavond een missie: ratten bestrijden. Decennialang genoot Terschelling als enige gemeente in Nederland een ratvrij bestaan, maar daar kwam deze zomer verandering in – al vermoedt de jager dat de knaagdieren al langer op het eiland verblijven. Inmiddels kampt Terschelling met een plaag. In een poging het eiland weer ratvrij te maken – of ten minste om de populatie te beheersen – heeft de gemeente Hofstra ingeschakeld.

Het begon een paar maanden geleden met de vondst van twee dode ratten, vertelt wethouder Bert Wassink in zijn werkkamer in het gemeentehuis. „We hebben de eilanders toen meteen gevraagd melding te maken als ze iets zouden zien. Een ecoloog ging op de meldingen af en deed ook zelf onderzoek met camera’s en vallen.” Hoewel sommige bewoners een egel of woelmuis voor een rat bleken te hebben aangezien, concludeerde de ecoloog dat het niet langer viel te ontkennen: de rat heeft het eiland bereikt, vermoedelijk via veerboot of (vee)transport.

Lees ook

Een zomer vol rattenophef, ‘de mens zelf is de grootste aanstichter’

Knip

Begin november sprak de gemeenteraad over de kwestie. Er werd 30.000 euro vrijgemaakt voor de bestrijding van de rat, voor volgend jaar nog eens ruim 50.000 euro. „Normaal houden ze de hand op de knip, maar hier hoefde ik niet eens om te vragen”, zegt Wassink.

**De warmtezoeker** van rattenjager Albert Hofstra.

Hoe die bestrijding eruit moest zien, was niet meteen duidelijk, zegt de wethouder. „De rat is nieuw, we hebben natuurlijk geen expertise op dit gebied.” Er werd een collega van de gemeente Ameland betrokken, waar de knaagdieren drie jaar geleden een plaag vormden. Uiteindelijk kwamen Hofstra en Jos Kruis – zijn collega van wie Hofstra het vak drie jaar geleden leerde – in beeld.

Door de afwezigheid van grondpredatoren – vossen en marters komen op het eiland niet voor – heeft de rat geen natuurlijke vijanden

Het is de bedoeling dat het duo de rattenkolonie op korte termijn flink inperkt. Dat doen ze met een gedempte persluchtbuks, geladen met loodvrije pellets van 5.5 milimeter. Om de ratten ‘humaan’ te doden, schieten de jagers het beest tussen de ogen of in het hart-longgebied, zodat de rat zo min mogelijk lijdt. Ze kunnen accuraat schieten tot dertig meter. Hofstra heeft tijdens een eerste bezoek 50 ratten afgeschoten op twee locaties. Na een tweede sessie stond de teller op 96. Daarmee denken de jagers het grootste deel van de populatie te hebben uitgeroeid.

Ook voor de lange termijn heeft de gemeente een plan. Kruis gaat zes eilanders opleiden tot rattenjagers, zodat ze in het vervolg snel kunnen ingrijpen bij meldingen. „Ik hoop, misschien tegen beter weten in, dat we de rat weer van het eiland krijgen”, zegt Wassink.

Grondbroeders

Als een van de eersten ontdekte boswachter Wanda Bakker afgelopen zomer een rat op het eiland. Tijdens een nachtsurveillance met een collega spotte ze eentje in de buurt van recreatiewoningen in West aan Zee. „Dat kan toch niet, dachten wij”, zegt Bakker. Maar gezien de omvang en kale staart kon het niet anders.

De aanwezigheid van het knaagdier is vervelend voor de eilanders, die vrezen voor overlast bij recreatiewoningen en op boerderijen, waar de dieren schade aan elektriciteit en gewassen kunnen veroorzaken. Ook kunnen ratten de besmettelijke ziekte van Weil overbrengen op mensen, met klachten als hoge koorts tot gevolg.

Maar de eilanders maken zich het meest zorgen over de natuur. Door de geïsoleerde ligging van Terschelling, dat voor een groot deel uit Natura 2000-gebied bestaat, heeft het eiland een uniek ecosysteem. Grondpredatoren – vossen en marters – komen op het eiland niet voor. De rat heeft derhalve geen natuurlijke vijanden en kan alles leegroven.

Rattenjager **Albert Hofstra** laat de vangsten zien.

Daarmee vormt de rat vooral een gevaar voor de vogels, vertelt Bakker terwijl ze over het zanderige paadje langs het Waterplak loopt. De hei van de duinvallei net voorbij West aan Zee heeft herfstkleuren aangenomen, waar Bakker met haar legergroene pak van Staatsbosbeheer af en toe in lijkt te verdwijnen. „Zie je die donkere plekken in de bomen daar verderop?”, vraagt ze terwijl ze haar verrekijker doorgeeft. „Dat zijn de nesten van aalscholvers. Ze zijn er nu niet, anders zou je ze wel ruiken, maar in het voorjaar komen ze hier in groten getale broeden.”

De aalscholvers broeden ook op de bodem, net als de grote lepelaarskolonie die Terschelling ieder jaar aandoet. Door de aanvankelijke afwezigheid van grondpredatoren achten de vogels het veilig om hun eieren op de grond te leggen. Maar ratten kunnen ze dus makkelijk roven. „En als die eieren worden opgevreten, keren de vogels misschien niet terug”, zegt Bakker.

Lees ook

Ratten gaan de strijd aan met de illegale handel in flora en fauna

Scholeksters

Zo ver lijkt het nog niet. Tot nu toe is de rat vooral aan de westkant van het eiland gezien, in de buurt van het eerdergenoemde industrieterrein, niet in de natuurgebieden van Staatsbosbeheer. „De rat is gericht op de mens, in diens nabijheid vindt het dier voedsel en vuilnis”, zegt Bakker.

Wel hebben de knaagdieren al hun weg gevonden naar de polder, waar weidevogels als kluten, wulpen en scholeksters op de grond broeden. Bakker: „Wij willen de vogels beschermen, zodat ze terugkomen om te broeden en ze daarna weer veilig kunnen uitvliegen.”

Het broedseizoen, dat halverwege maart begint, moet uitwijzen of de vogels hun nesten nog veilig op de grond kunnen bouwen. Met nesttellingen houden de boswachters dat in de gaten. En intussen blijven ze leren over de rat, met hulp van ervaren collega-boswachters van Vlieland. „Die kunnen bijvoorbeeld aan de schade aan eieren zien of ze gepredeerd zijn door een rat”, zegt Bakker.

Lerenderwijs moeten de boswachters ook ontdekken of de rat nog meer ontwricht. „Eet een rat bijvoorbeeld ook kleine konijntjes?”, vraagt Bakker. „Dat zou het ecosysteem verstoren, omdat konijnen belangrijke duinbeheerders zijn. Hun keutels werken als mest voor duinviooltjes, tapuiten gebruiken konijnenholen om te broeden, en met hun grazen voorkomen ze dat de duinen dichtgroeien”, zegt Bakker.

We willen de vogels beschermen, zodat ze terugkomen om te broeden en ze daarna veilig kunnen uitvliegen

Wanda Bakker
boswachter

Voor dat laatste worden ook andere dieren ingezet, zegt Bakker, terwijl ze naar een groep paarden wijst op een duin, waarachter de Noordzee bruist. „Dit zijn paarden van particulieren, maar we hebben ook eigen geiten, exmoorpony’s en galloways (grote runderen) grazen in de gebieden van Staatsbosbeheer. Zo blijft het duin open en blijven bijzondere soorten behouden.”

Buks

Na twee rondjes rondom en over het industrieterrein rijdt Hofstra naar een boerderij. Het geloei is buiten al goed te horen. Op de hooizolder heeft de jager twee weken eerder op één avond 27 ratten geschoten, maar deze avond laten de knaagdieren zich maar spaarzaam zien.

Met de warmtekijker speurt Hofstra de zolder en de daaronder gelegen koeienstal af. Na een halfuur ontdekt hij iets in de hoek. Het blijkt een vogeltje. „Dat zullen we toch maar niet doen”, zegt Hofstra. Vlak daarna draait hij de buks naar beneden, waar hij een rat ziet lopen in de stal. Raak. Een van de koeien staat op, loopt naar het dode beest en blijft minutenlang roerloos naar het lijkje kijken.

Aan het eind van de avond verzamelen Hofstra en Kruis, die buiten een ronde deed, de buit. Met een grijpstok leggen ze de dode beesten keurig op een rij. „Het zijn kleintjes”, zegt Hofstra terwijl hij de ratten recht legt. „Gisteren hadden we een grote rat, die zeker drie jaar oud was.”

Ze tellen de ratten, kijken hun magazijnen na op kogels en spoelen dan hun laarzen af. Zestien dode ratten in totaal. Een geslaagde avond, maar wel het laagste aantal tot nu toe. Meestal hebben ze zo’n drie sessies op één plek nodig om de populatie aanzienlijk te verminderen, zegt Hofstra. „Je vindt ze nooit allemaal, maar na drie bezoeken hebben we meestal zo’n 90 procent van de ratten weggeschoten. Dat scheelt een hoop overlast.”

Lees ook

Ratten schieten in de manege: loeren door een nachtkijker en dan pats-boem

Het kabinet wil ‘robuuste’ en geen ‘versnipperde’ natuur, maar: ‘Dit zijn kraamkamers van biodiversiteit’

admin
January 6, 2025
0

Het scheelde niet veel of het moeras in natuurgebied De Bruuk had helemaal niet meer bestaan. „Landbouwers hebben hier sloten gegraven om het water af te voeren en het moeras droog te leggen”, zegt ecoloog Tim Termaat van Staatsbosbeheer, terwijl zijn laarzen bijna onder water staan. Dat De Bruuk nog altijd een moeras is, blijkt uit alles. Termaat wijst: „Dat is volgens mij een klimopwaterranonkel, een bijzondere waterplant.”

Het grootste deel van het moeras werd inderdaad drooggelegd om het geschikt te maken voor landbouw, maar in dit deel bleef het grondwater maar omhoogkomen. Het was veel te nat voor akkerbouw of om koeien op te laten grazen. Er kon alleen hooi worden gewonnen. Nu nog kun je op sommige stukken tot halverwege je schenen in het water staan.

Wat overbleef van het moeras, werd het beschermde natuurgebied De Bruuk. Het is een van de kleinste Natura 2000-gebieden van Nederland: zo’n honderd hectare groot. Toch is het soortenrijk: er kunnen dertig soorten planten per vierkante meter voorkomen, vergelijkbaar met tropisch regenwoud.

Kleine natuurgebieden liggen onder een vergrootglas. De vier coalitiepartijen (PVV, VVD, NSC en BBB) spraken afgelopen zomer af dat de Nederlandse natuur moet bestaan uit „robuuste natuurgebieden”. „Geen ‘snippernatuur’”, staat er in het Hoofdlijnenakkoord specifiek bij.

Maar die gebieden schrappen kan niet zomaar: het gaat om Natura 2000-gebieden, die Europees beschermd zijn en niet zomaar opgeheven kunnen worden. Staatssecretaris Jean Rummenie (Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, BBB) houdt zich tot nu toe op de vlakte: hij schrijft in een Kamerbrief dat hij van plan is volgend jaar de “herindeling van natuurgebieden” met de Europese Commissie te bespreken.

Er wordt te veel gekeken naar de stippellijnen van Natura 2000, alsof daarbuiten geen natuur is

Allard van Leerdam
landschapsecoloog bij Staatsbosbeheer

In de tussentijd heeft het kabinet een ander plan: provincies worden gevraagd om in kaart te brengen „waar de natuurregels knellen”, specifiek voor kleine gebieden, schrijft een woordvoerder van het ministerie aan NRC. Provincies mogen gebieden aanwijzen waarvan de doelen, zoals het vergroten van een populatie van een bepaalde soort, mogelijk kunnen worden overgeheveld worden naar natuurgebieden waar dat „makkelijker” zou gaan.

De woordvoerder geeft een hypothetisch voorbeeld van een natuurgebied, waar de doelstelling is de populatie kamsalamanders met tien te vergroten. Als dat moeilijk blijkt, kunnen provincies bekijken of het doel van tien extra kamsalamanders misschien in een ander, nabijgelegen natuurgebied sneller gehaald kan worden. Het doel kan dan in het andere gebied worden geschrapt.

Een mogelijk gevolg is dat de kamsalamander in dat natuurgebied in gevaar komt: de populatie moest daar groeien om een goede kans te hebben om te overleven. Het ministerie benadrukt dat dit plan alleen kan worden uitgevoerd als het ook “beter voor de natuur” is. Provincies moeten dat goed onderbouwen.

‘Snippers’

NRC rekende uit hoeveel van dit soort ‘snippers’ natuur er zijn. Bij gebrek aan een duidelijke definitie – die heeft het ministerie ook niet – is een grens van 250 hectare gehanteerd (zie kader). Met die definitie zijn er in totaal 202 stukjes Natura 2000-gebied een ‘snipper’.

Soms gaat het om het complete natuurgebied, zoals bij De Bruuk in Gelderland, tegen de Duitse grens. Van de 202 ‘snippers’ zijn er 22 complete Natura 2000-gebieden. De rest bestaat uit stukjes die werden afgesneden van grotere natuurgebieden, door bijvoorbeeld een snelweg of bebouwing.

Bij elkaar opgeteld zijn die snippers ruim achtduizend hectare groot. Als al die stukjes samengevoegd zouden worden tot één natuurgebied, zou het gelijk tot de tien grootste Natura 2000-gebieden op land behoren – grofweg zo groot als het duingebied Kennemerland-Zuid, of zelfs vier keer zo groot als de Sallandse Heuvelrug.

Zouweboezem (zuid)

118 hectare

Coepelduynen

188 hectare

De Bruuk

99 hectare

NRC sprak acht beheerders van kleine natuurgebieden, verspreid gelegen over het hele land. Daaruit blijkt dat de grenzen van de Natura 2000-gebieden, die door de Nederlandse overheid werden vastgelegd, vaak wel erg krap werden getrokken. De natuurgebieden zijn meestal eigenlijk groter, zegt landschapsecoloog Allard van Leerdam van Staatsbosbeheer. „Vaak is alleen het stuk met de beste natuur aangewezen als Natura 2000-gebied”, aldus Van Leerdam. „Alsof daarbuiten geen natuur is.”

Soms ook moeten de natuurgebieden zelf worden aangepast om ze binnen de krappe grenzen te houden. Neem de Coepelduynen in Zuid-Holland. Dat natuurgebied stopt zo abrupt door bebouwing, dat noodgrepen moeten voorkomen dat de duinen de woonwijk inwaaien: de duinen worden beplant.

Een stuwtje in een sloot, dat voorkomt dat te veel water het gebied uitstroomt.

Haakveenmos (links) en glanzend veenmos.

Foto’s: Eric Brinkhorst

Boeren

De laarzen van ecoloog Termaat soppen in het hoge water van De Bruuk. Hij wijst. „Die heuvel daar is een stuwwal, ontstaan in de voorlaatste ijstijd.” Daarom is De Bruuk zo nat. Het water zakt van twee stuwwallen naar het laagste punt, waar De Bruuk ligt. Daar wordt het uit de grond omhooggestuwd, vol met mineralen zoals ijzer en calcium.

De stuwwallen, die zo belangrijk zijn voor het moeras, vormen geen onderdeel van het officiële Natura 2000-gebied. Sterker, tussen de wallen en het natuurgebied zitten aan alle kanten boeren. Die willen de waterstand graag zo laag mogelijk houden, zodat er met tractoren gereden kan worden en gewassen beter kunnen groeien. In de zomer, als het warm en droog is, pompen boeren grondwater op om gewassen nat te houden. „Aan alle kanten wordt hier aan het water getrokken”, stelt Termaat. „Er wordt óók drinkwater gewonnen.”

En dat merken ze in De Bruuk. Zeker in de droge zomers gaat de grondwaterstand flink omlaag, waardoor veenlagen afgebroken worden. Daarnaast kreeg regenwater meer invloed op het gebied – en dat water heeft een andere samenstelling dan grondwater. Daardoor kregen onder meer veenmossen de overhand, die andere soorten verdrongen.

Aan alle kanten wordt hier aan het water getrokken

Tim Termaat
ecoloog Staatsbosbeheer

Afgelopen jaren nam Staatsbosbeheer maatregelen om het gebied nat te houden, wat het soortenrijk maakt: sloten werden gedempt en stuwtjes geplaatst die het water in het gebied moeten houden. „Alles wat we binnen het gebied kunnen doen, is gedaan”, zegt Termaat. Er wordt nu onderzocht of dat de waterstanden hoog genoeg houdt om De Bruuk in stand te houden.

Termaat vreest van niet. „En dan moeten we gaan kijken naar maatregelen buiten het gebied.” Bijvoorbeeld met een ‘bufferzone’ van minder intensieve landbouw rond het gebied, waar de waterstanden hoger kunnen blijven.

NRC benaderde meerdere boeren rond De Bruuk. Eén wilde met zijn naam in de krant. „De natuur schuift steeds verder op. Het lijkt een beetje op een Rupsje Nooitgenoeg en daar heb ik wel moeite mee.”, zegt boer Martien Nillesen, die 180 melkkoeien heeft en akkerbouwer is. „We mogen al minder mest uitrijden in een strook van 250 meter rond het gebied.” Toch zou hij misschien wel willen meewerken aan zo’n bufferzone met hogere grondwaterstand. Al eerder ruilde hij grond, zodat een watergang kon worden verplaatst. „Daar ben ik niet slechter van geworden. Over alles valt te praten”, zegt hij.

Ook elders spelen boeren een cruciale rol. De Wilck (Zuid-Holland) is aangewezen als rust- en broedgebied voor vogels. Het officiële gebied bedraagt 116 hectare, maar het oorspronkelijke natuurgebied is zeker dubbel zo groot. „De andere helft is allemaal landbouwgebied”, vertelt landschapsecoloog Van Leerdam. „Daar proberen we met boeren samen te werken. Soms gaat dat heel goed, soms helemaal niet. Wij bewaren zo veel mogelijk rust in het voorjaar, tot 1 juni. Maar dan is het veld van een buurman bij wijze van spreken al drie keer gemaaid. Dat beïnvloedt het broedsucces van weidevogels in ons reservaat.”

De klimopwaterranonkel in De Bruuk.

Een van de natte velden van De Bruuk.

Foto’s: Eric Brinkhorst

Kraamkamers

Kleine gebieden bevatten vaak bijzondere natuur: heides, plantenrijk duinen, moerassen, bossen in natte en kalkrijke beekdalen. De biodiversiteit is hoog. De Zouweboezem (Zuid-Holland, doorsneden door een snelweg) kent de grootste populatie purperreigers van Noord-Europa; in het Bunder- en Elslooërbos (Limburg) komt de vuursalamander nog voor en in de Schaopedobbe (Friesland) groeit moeraswolfsklauw.

„In deze gebieden zitten soorten die vroeger in Nederland algemeen waren, maar nu op nog maar heel weinig plekken voorkomen”, zegt Termaat. „Dit soort natuurreservaatjes zijn de laatste strohalm voor bijvoorbeeld graslandvlinders, anders verdwijnen ze volledig. Het zijn kraamkamers van biodiversiteit.” Maar die bijzondere soorten zitten soms ook opgesloten in de natuurgebieden, die dan te ver liggen van andere gebieden. Zo heeft De Bruuk een populatie zilveren manen, een voor Nederland zeldzame vlindersoort. Maar de vlinders kunnen zich moeilijk verspreiden; het volgende gebied ligt kilometers verderop.

Dit soort natuurreservaatjes zijn de laatste strohalm voor bijvoorbeeld graslandvlinders, anders verdwijnen ze volledig

Tim Termaat
ecoloog Staatsbosbeheer

Andersom komen verdwenen soorten moeilijk terug. In de Coepelduynen verdween de aardbeivlinder, die nauwelijks meer in Nederland voorkomt. Inmiddels werden delen van het natuurgebied weer geschikt voor de vlinder, maar het ligt waarschijnlijk te afgezonderd om de oversteek te maken.

„Liever zou ik snippernatuur ook opheffen”, stelt Termaat. „Maar dan door die gebieden groter te maken.” Stel je voor, zegt Termaat, dat ze worden opgeheven. „Dan weet je helemaal zeker dat flink wat soorten uit Nederland verdwijnen.”

Lees ook

De snippers natuur waar het nieuwe kabinet over spreekt zijn eigenlijk parels

Wat valt op aan de populairste babynamen van 2024? Helemaal niets, volgens de expert. ‘Zelfs de Friezen worden homogener’

admin
January 6, 2025
0

Bij de jongens stond de naam Noah (afgeleid van Noach, betekenis: rust, troost) voor het zesde jaar op rij op één, gevolgd door Luca, met op de derde plaats Lucas. En ouders noemden hun pasgeboren meisje het vaakst Emma (betekenis: groot, geweldig) – de afgelopen jaren zeker niet voor het eerst.

Sinds 2022 wordt ook de meest gekozen ‘genderneutrale’ naam bijgehouden: een naam die even vaak wordt gekozen voor meisjes als voor jongens. Charlie werd in 2024 zowel 156 keer gekozen als naam voor een meisje als voor een jongen. Daarna kwamen Robin (68 meisjes en 64 jongens) en Sammy (11 meisjes en 10 jongens) in deze categorie.

Doorgaans blijven de populairste kindernamen jaren hangen in de kopgroep voordat ze uit zwang raken. Om toch sociaal-culturele ontwikkelingen te kunnen ontwaren uit de jaarlijkse lijsten van de Sociale Verzekeringsbank, is het nodig verder uit te zoomen, zegt Gerrit Bloothooft, die als gastonderzoeker verbonden is aan het Institute for Language Studies van de Universiteit Utrecht.

Het overgrote deel is tegenwoordig een modenaam: een die ouders mooi vinden en die daarna in vergetelheid raakt

Gerrit Bloothooft
onderzoeker

Bloothooft: „Vroeger zag je grote regionale verschillen in Nederland. De protestanten in het noorden noemden hun kinderen vaker Piet en Klaas. Katholieken in het zuiden gingen voor gelatiniseerde namen als Adrianus en Cornelius.”

Maar nu ogen de toplijsten van Groningen tot Limburg, van Zuid-Holland tot Overijssel, voor een groot deel hetzelfde. „Naamgeving wordt niet langer regionaal bepaald,” zegt Bloothooft, „maar sociaal-cultureel.” De vernoemingstraditie – tussen 1820 en 1920 konden opa, vader en zoon gerust alle drie Jan heten – is vanaf de jaren zeventig minder geëerbiedigd. „Inmiddels wordt minder dan 5 procent van de baby’s met de eerste voornaam naar een familielid vernoemd.” Vaker worden opa en oma met de tweede of derde voornaam in herinnering gehouden.

Baard

Oorsprong van die ontwikkeling ligt in de jaren zestig, zegt Bloothooft. Nederlanders verlieten massaal de kerk, familiebanden werden losser, individualiteit steeds belangrijker. Voornamen werden voor ouders steeds meer een middel voor zelfexpressie. Het resultaat? Bloothooft: „Het overgrote deel van de voornamen van baby’s is tegenwoordig een modenaam: een die ouders mooi vinden en die daarna in vergetelheid raakt.”

Wie kijkt naar de populairste babynamen van 2000, ziet dat Bloothooft gelijk heeft. De top-3 voor jongens bestond uit Thomas, Max en Tim. Voor meisjes waren dat Sanne, Lisa en Fleur. Geen van die zes namen haalde afgelopen jaar de top-20: de trend waaide over.

Heten over tien jaar alle jongens met de baard in de keel dan Noah? Zo ver is het nog niet. Een kleine uitzondering op de regel van homogenisering is bijvoorbeeld Friesland, dat volgens Bloothooft altijd een „zeer eigenzinnige traditie van naamgeving” heeft gehad, geheel in lijn met de sterke culturele identiteit van de provincie. Die afwijking is ook dit jaar terug te zien. Hidde en Lieke, twee typisch Friese namen, voeren in Friesland de lijsten met populaire jongens- en meisjesnamen aan, maar komen in de Nederlandse top-10 niet voor.

Media

Toch is ook die traditie op z’n retour. Waar in de jaren vijftig ongeveer de helft van de in Friesland geboren baby’s een Friese voornaam kreeg, geldt dat volgens Bloothooft nu nog maar voor 20 procent.

Wie anno 2025 een geïnformeerde gok wil doen over de persoon die zich zojuist voorstelde, kan beter iets zeggen over het opleidingsniveau of het inkomen van de ouders. Introduceert iemand zichzelf als Floris, Pepijn of Alexander? Dan is de kans groot dat hij uit een villawijk komt. Heeft hij een Engelse naam, zoals de dit jaar populaire jongensnaam James? Dan komt hij waarschijnlijk uit een minder welgestelde wijk, want lageropgeleiden experimenteren volgens Bloothooft meer en blijken gevoeliger voor invloeden vanuit de media.

Lees ook

Noah en Julia populairste babynamen in 2023

Als verzetsstrijder geëerd, in het Nationaal Archief aangemerkt als verdachte van collaboratie

admin
January 6, 2025
0

In Gorcum twijfelt niemand aan de verzetsdaden van Richard Navest. ‘De Baviaan’, zo luidde in verzetskringen zijn bijnaam, heeft onder meer de bevrijding van Maarten Willem Schakel op z’n conto staan. Schakel, toen verzetsstrijder en later spraakmakend ARP-Tweede Kamerlid, was gevangengenomen en zou worden geëxecuteerd. Ware het niet voor Navest, dus. Gorcum eert de verzetsstrijder dan ook met een straatnaam. Zijn graf is een gemeentelijk monument.

Maar sinds begin januari prijkt de naam van Navest op de index van het Nationaal Archief van Nederlanders die na de bevrijding werden verdacht van collaboratie met de Duitsers. Navest komt voor in de meer dan 420.000 strafdossiers uit die tijd, die vanaf begin dit jaar werden geopenbaard, de zogeheten CABR-archieven. Al die dossiers werden gerubriceerd op naam van toenmalige verdachten. Wie de dossiers wil inzien, kan inzage vragen in het strafdossier zelf. Maar op die ‘verdachtenindex’ prijken nu onbedoeld ook de namen van mensen die wel in het dossier voorkwamen, maar niet als hoofdverdachte. Bijvoorbeeld mensen die verklaringen hebben afgelegd, maar ook Joodse slachtoffers van collaboratie en verraad.

Het Nationaal Archief waarschuwt inmiddels voor mogelijke fouten in de archivering van die index. Online is die echter een eigen leven gaan leiden als de ‘verdachtenlijst’ van foute Nederlanders.

Drie vragen over die index en de potentiële gevolgen van die fouten.

De index is geen ‘collaboratielijst’, zo benadrukt de woordvoerder van het Nationaal Archief

1
Wat is het precies voor archief en waarom staat alleen die verdachtenindex online?

Dit is het zogeheten Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), het archief van een speciale rechtsgang die na de bevrijding is opgetuigd om collaborateurs op te sporen en te berechten. Meer dan 420.000 mensen werden onderzocht, 66.000 moesten zich voor de rechter verantwoorden, voor speciaal opgerichte tribunalen en bijzondere gerechtshoven. De tribunalen deden uitspraak over 50.000 personen. Zo’n 35.000 mensen kregen een gevangenisstraf van maximaal tien jaar. De bijzondere gerechtshoven deden uitspraak over zo’n 16.000 personen.

Goed of fout in de oorlog is nog steeds een maatschappelijk thema, zo blijkt uit de massaal bezochte site waarop die index is gepubliceerd. Eén op de vijf Nederlanders ziet kinderen van ouders met een ‘fout’ oorlogsverleden liever niet in publieke functies als het onderwijs, de politiek of de journalistiek. Dat bleek in september uit het onderzoek Geluiden uit de stilte van ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid.

Het was de bedoeling dat al die strafdossiers vanaf januari online raadpleegbaar zouden zijn. Maar vorig jaar december – vlak voor de deadline – stak minister Eppo Bruins (Onderwijs, NSC) daar een stokje voor, nadat hij was gewaarschuwd dor de Autoriteit Persoonsgegevens. Die toezichthouder stelde dat de privacy van nog levende personen onaanvaardbaar geschonden zou worden. Zolang levenden voorkomen in een dossier, is dat beperkt toegankelijk.

Digitaal onderzoek is weliswaar bij het Nationaal Archief mogelijk, maar beperkt. Er is inmiddels een wachtlijst.

Lees ook

De oorlogsarchieven gaan open: is goed of fout achteraf vast te stellen?

2
Wat betekent die beperking in de praktijk?

Nabestaanden kunnen erachter komen of familieleden op die index staan, maar krijgen niet – of beperkt – inzage in de bijbehorende dossiers. Een woordvoerder van het Nationaal Archief vertelt „enkele tientallen telefoontjes” te hebben gekregen van mensen die zich zorgen maken over de persoonsvermelding. Volgens de woordvoerder gaat het om fouten die bij het opstellen van die dossiers gemaakt kunnen zijn. Die worden nu, met het toegankelijk maken van dat CABR-archief, zichtbaar.

Ook is de index geen ‘collaboratielijst’, zo benadrukt de woordvoerder, maar een lijst van mensen naar wie na de Tweede Wereldoorlog een onderzoek is gestart, met de vraag of ze gecollaboreerd hadden: „Het kwam regelmatig voor dat een onderzoek snel werd gesloten, omdat de aanleiding geen standhield.”

Intussen is de studiezaal van het Nationaal Archief tot eind februari volgeboekt, want daar is offline inzage mogelijk. Later dit jaar kunnen de dossiers digitaal worden doorzocht. Daarvoor is voorlopig één terminal beschikbaar. Er wordt onderzocht of dat aantal kan worden uitgebreid.

3
Speelt de Autoriteit Persoonsgegevens nog een rol? En heeft dit consequenties voor andere oorlogsarchieven?

De voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens, Aleid Wolfsen, noemde het in december een „morele plicht” voor het ministerie en het Nationaal Archief om het mogelijk te maken voor iedereen – die daar recht op heeft – om de dossiers in te kunnen zien. „Daar moet massaal in geïnvesteerd worden”, zei hij in NRC.

Met een aantal andere oorlogsarchieven is online inzage al mogelijk. Zo kunnen de dossiers van de Amsterdamse politie ten tijde van de Tweede Wereldoorlog worden bekeken. Die kunnen worden doorzocht, naar namen van burgers die verdacht werden of die aangifte hadden gedaan. Volgens een woordvoerder van Wolfsen werden andere oorlogsarchieven niet onder de loep genomen. Daarvoor heeft de AP ook de capaciteit niet.

Wel biedt de eind vorig jaar verstuurde waarschuwing aan de minister en het Nationaal Archief volgens de woordvoerder „handvaten en normuitleg om de privacy van nog levende betrokkenen in archiefstukken te kunnen beschermen”.

Lees ook

Waarom oorlogsdossiers toch niet online komen? ‘Je kunt niet zeggen: u bent negentig jaar oud, privacy doet er minder toe’

Knip

Grondbroeders

Scholeksters

Buks

Related Posts

Het kabinet wil ‘robuuste’ en geen ‘versnipperde’ natuur, maar: ‘Dit zijn kraamkamers van biodiversiteit’

‘Snippers’

Zouweboezem (zuid)

Coepelduynen

De Bruuk

Boeren

Kraamkamers

Wat valt op aan de populairste babynamen van 2024? Helemaal niets, volgens de expert. ‘Zelfs de Friezen worden homogener’

Baard

Media

Als verzetsstrijder geëerd, in het Nationaal Archief aangemerkt als verdachte van collaboratie

1 Wat is het precies voor archief en waarom staat alleen die verdachtenindex online?

2 Wat betekent die beperking in de praktijk?

3 Speelt de Autoriteit Persoonsgegevens nog een rol? En heeft dit consequenties voor andere oorlogsarchieven?

1
Wat is het precies voor archief en waarom staat alleen die verdachtenindex online?

2
Wat betekent die beperking in de praktijk?

3
Speelt de Autoriteit Persoonsgegevens nog een rol? En heeft dit consequenties voor andere oorlogsarchieven?