„Volgens mij heb ik als enige van de hele school een smartvape. Best cool eigenlijk,” zegt de vijftienjarige Jairo. Hij en zijn vriend Destin (15) staan buiten het hek van een middelbare school in Lelystad te roken. Op het hek prijkt een blauw-wit bord met de tekst ‘Dit terrein is rookvrij. Op weg naar een rookvrije generatie.’
Eén op de vijf jongeren heeft het afgelopen jaar een e-sigaret gebruikt. De nieuwste gadget maakt het nog aantrekkelijker. Met de smartvape kun je namelijk niet alleen vapen, maar ook berichten versturen, bellen en gamen. Kinderartsen zien deze smartvapes steeds vaker voorbijkomen in hun spreekkamer en waarschuwen voor de gevolgen. „Het is slim ontworpen: als je een spelletje speelt, moet je af en toe een trekje nemen om verder te kunnen. Het is gericht op het verleiden van het kinderbrein,” vertelt Lissy de Ridder, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK).
Nicotine verstoort de aanleg van verbindingen in de hersenen, wat onder meer kan leiden tot permanente problemen met impulsbeheersing
Destin zou ook wel een smartvape willen, want „het is best wel grappig”. „Je kunt spelletjes spelen tijdens het vapen. In de les mag je dan niet vapen, maar je kunt hem wel gebruiken om te gamen.”
Esther Croes, als tabaksexpert verbonden aan het Trimbos-instituut, noemt de smartvapes verschrikkelijke dingen. „Ze houden niet één, maar twee verslavingen in stand: gamen en roken.” Een kinderbrein is vatbaarder voor verslavingen, omdat het beloningscentrum eerder rijpt dan de prefrontale cortex, het deel waarmee mensen verstandige beslissingen nemen. „Ik vind het moreel verwerpelijk om kinderen verslaafd te maken,” vertelt Croes.
Gevaren
Om e-sigaretten minder aantrekkelijk te maken voor jongeren, zijn vapes met smaakjes sinds januari verboden. Ook smartvapes bevatten vaak smaakjes en meer vloeistof dan de toegestane hoeveelheid. Op de vraag hoe Jairo aan de smartvape komt antwoordt hij: „Via vrienden”. Destin laat op zijn telefoon een screenshot van een Snapchat zien met een lijstje beschikbare producten en prijzen. „Je kan de vapes in allerlei smaken krijgen.”
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit laat aan NRC weten dat de smartvapes nu een aantal weken in omloop zijn in Nederland, maar dat de inspecteurs ze nog niet vaak tegenkomen. „We zien dat jongeren alternatieve manieren zoeken om aan vapes te komen, bijvoorbeeld op het schoolplein of door ze online te bestellen. We weten ook dat jongeren ze onderling verkopen. De handel speelt zich daardoor steeds meer af buiten ons blikveld.”
Uit Kamervragen bleek dat de NVWA sinds januari ‘ruim 1.000 advertenties en posts voor vapes met smaakjes van social media en platformen laten verwijderen.’ Staatssecretaris Vincent Karremans (Jeugd, Preventie en Sport) wil de handel in illegale vapes verder aanpakken, bijvoorbeeld door de Autoriteit extra handhavingsbevoegdheden te geven.
Acuut
Als jongeren vapen is de kans dat ze later ook gaan roken drie keer zo groot, zegt De Ridder. Uit een rondgang onder middelbare scholieren in Lelystad blijkt dat de meesten vapen en dat daarna combineren met sigaretten, of zelfs shag. „Twee jaar geleden begon ik met vapen, nu rook ik ook sigaretten. Weet je wat het is? Als je een peuk hebt, wil je vapen en als je een vape hebt, wil je een peuk. Vapes hebben lekkere smaakjes, maar soms wil je ook afwisseling”, zegt de zestienjarige Cennet.
Een smartvape moet ze niet aan denken. „Daar vragen ze 30 euro voor. Als ik daar aan begin, word ik nog blutter.” En die spelletjes vindt ze ook maar dom. Maar online kan ze niet meer om de smartvapes heen: „Op TikTok en Instagram zie ik veel filmpjes van mensen die smartvapes gebruiken.”
De gevaren van vapen beperken zich niet alleen tot het ontwikkelen van verslavingen. Volgens Esther Croes speelt ook een acuut gevaar: „Omdat een vape vaak meer nicotine bevat dan een sigaret, kunnen kinderen een nicotinevergiftiging krijgen. Dat kan gepaard gaan met misselijkheid, braken en soms zelfs met een epileptische aanval.” Nicotine heeft ook invloed op het kinderbrein. Croes: „Hersenen blijven zich ontwikkelen tot je 24 bent. Nicotine verstoort de aanleg van verbindingen in de hersenen, wat blijvende schade kan veroorzaken, zoals angstklachten en problemen met impulsbeheersing en concentratie.”
Lees ook
Verbod op e-sigaret met zoete smaakjes? ‘Dan gaan we wel naar de dealer’
Weet je wat het is? Als je een peuk hebt, wil je vapen en als je een vape hebt, wil je een peuk
Naast een goede aanpak vanuit de overheid is het belangrijk jongeren te informeren over de gevaren, vindt NKV-voorzitter De Ridder. „We moeten ervoor zorgen dat we onze kinderen hier niet aan blootstellen. Ik snap niet waarom mensen zulke producten verkopen aan kinderen. Denk even na bij wat je doet. Dit is geen eerlijke strijd meer.”
Cennet en haar vrienden delen de vapes onderling – maar alleen onder bepaalde voorwaarden. Wanneer iemand een trekje van een ander wil, moet diegene een dansje doen. „Ik deel wel vaak uit aan vrienden die niet zoveel geld hebben.” Cennet is zich wel bewust van de gevaren van roken: „Ik ben weleens gestopt, maar dat duurde niet lang. Mijn longen zijn toch al verpest.” Ze vertelt over haar vader die rookt. Cennet denkt dat roken iets is wat je vanuit huis meekrijgt. Haar vrienden knikken instemmend.
Lees ook
Vapen slecht voor je? ‘Die klachten komen later wel’, zeggen de jongeren in het park
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124665664-94d586.jpg|https://images.nrc.nl/NNbbi60CoHbapxMX7CnrMWah_s4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124665664-94d586.jpg|https://images.nrc.nl/edHRgpPnPSgIyAbUD0zO4IweqoI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124665664-94d586.jpg)
