N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Giftig In het stof op de luchtfilters van het internationale ruimtestation ISS zijn verschillende chemische verontreinigingen gemeten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103837011-68d6f2.jpg)
In het internationale ruimtestation ISS zijn hoge concentraties van PFAS en andere chemische verontreinigingen gemeten. Amerikaanse onderzoekers kregen toegang tot stof op de luchtfilters in het ruimtestation, en deden voor het eerste metingen van een breed scala aan haast onafbreekbare chemische stoffen. Hun onderzoek verscheen onlangs in wetenschappelijk tijdschrift Environmental Science & Technology Letters.
PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) is een verzamelnaam voor duizenden verschillende chemicaliën. Ze bevatten bindingen tussen koolstof- en fluoratomen. Dat geeft ze unieke maar ook extreme eigenschappen. Ze zijn onafbreekbaar, stroomgeleidend en zowel water- als vetafstotend, waardoor ze nuttig zijn in toepassingen van pannen en regenjassen tot skiwax.
Sinds de jaren vijftig zijn PFAS zo grootschalig geproduceerd dat iedereen ter wereld nu potentieel schadelijke hoeveelheden binnenkrijgt via voedsel en drinkwater. Een deel van de stoffen is schadelijk voor het immuunsysteem, kan de bloeddruk verhogen bij vrouwen en is in hogere concentraties kankerverwekkend. De laatste jaren wordt duidelijker hoe wijdverspreid de stoffen zijn: ook op Antarctica zitten hoge concentraties in het regenwater.
Bacteriën
Ook in de ruimtevaart hebben PFAS hun intrede gedaan, waar de stoffen vanwege hun eigenschappen een nuttig bouwmateriaal zijn: bacteriën nestelen zich er niet op, ander vuil glijdt er zo vanaf. „Waarschijnlijk zijn de PFAS aan boord gebruikt om spullen waterproof te maken of om bacteriële groei te remmen”, zegt Stuart Harrad. Hij is hoogleraar milieuchemie aan de Universiteit van Birmingham en auteur van de studie. „Ik verwacht dat daar alternatieven voor bestaan. Bij toekomstige ruimtemissies kan daarmee rekening gehouden worden.”
Ook blijkt een aanzienlijk deel van de vervuilingen aan boord niet direct afkomstig te zijn van ruimtevaartmateriaal, maar van persoonlijke spullen die astronauten aan boord meenemen. Daarop zijn verschillende soorten vlamvertragers gespoten, die de onderzoekers veel terugzien in de metingen. Ze vermoeden dat die tijdens stofzuigen in het ruimtestation losgeweekt worden, en door de continue hercirculatie van de lucht weer gaan rondzweven.
In de metingen springt één specifieke soort PFAS er nadrukkelijk uit. Dat is PFOA, een van de oudste, meest gebruikte en beruchtste PFAS. De concentratie is ruim vijftig procent hoger dan het hoogst gemeten PFOA-gehalte in Amerikaanse huishoudens.
Geruststellend
Vooraanstaand PFAS-expert en milieuchemicus Martin Scheringer is niet verbaasd van de concentraties. „Het ISS is een zeer artificiële omgeving, vol materialen die zijn gemaakt voor extreme omstandigheden. Het kleine aantal mensen dat hieraan is blootgesteld accepteert bovendien al een totaalpakket aan risico’s. Waarschijnlijk is hun blootstelling aan straling een veel groter gevaar dan de chemicaliën.”
Over het algemeen komen de gemeten concentraties van verontreinigingen aan boord overeen met wat je zou meten in binnenruimtes op aarde, schrijven de onderzoekers. En in de tijdsduur dat astronauten in het ISS aanwezig zijn, hoeft ook het PFOA-gehalte niet gevaarlijk te zijn, zegt Harrad: „Dat is geruststellend.”
