Ook deze ondernemers werden ‘gillend rijk’ tijdens de mondkapjescrisis

Jarno van Wel, de toen 36-jarige directeur van een klein bedrijfje dat handelt in tweedehands smartphones, is verbaasd als hij zijn voormalige zakenpartner in september 2020 ineens in een Porsche ziet rijden.

Een halfjaar eerder heeft de bestuurder van de bolide, de dan dertigjarige Joshua Kappen, zich bij hem gemeld met de vraag of hij via Unit17 een handeltje in mondkapjes uit China mocht opzetten. Dat zou handig zijn, want het bedrijf beschikte over een speciale vergunning waardoor het over geïmporteerde producten niet meteen btw hoefde af te dragen. Ze hadden het bedrijfje in 2018 samen opgericht, maar Kappen was er al een tijdje niet meer bij betrokken.

Van Wel had met het verzoek ingestemd, bij de Rabobank een aparte rekening voor de mondkapjeshandel geopend en de administratie verder aan Kappen overgelaten. Volgens een later rechtbankvonnis was hij „slechts zeer globaal op de hoogte” van de handel die vervolgens ontstond.

Hij had niet de indruk dat er veel geld mee werd verdiend. Volgens het vonnis kreeg hij in mei 2020 te horen dat „de behaalde marges op de mondkapjes tegenvielen”. Voor het beschikbaar stellen van zijn vennootschap ontving hij een vergoeding van 50.000 euro.

Maar nu reed zijn zakenvriend ineens voorbij in een Porsche. Gealarmeerd dook Van Wel in de gegevens van de speciaal geopende bankrekening. Kappen bleek zichzelf en enkele partners in de maanden ervoor bijna 20 miljoen euro winst te hebben uitgekeerd, zo is te lezen in een andere gerechtelijke uitspraak.

Van Wel lijkt belazerd. Kappen en zijn partners zijn multimiljonair.

Chaos en paniek

Het verhaal van Sywert van Lienden is inmiddels welbekend. De toen 29-jarige gemeenteambtenaar, CDA-prominent en voormalig stamgast bij De Wereld Draait Door, hield in het voorjaar van 2020 samen met twee zakenpartners ruim 20 miljoen euro netto over aan de verkoop van 40 miljoen mondkapjes aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

In het geniep voerden ze die transactie uit met een eigen commerciële bv in plaats van met hun stichting Hulptroepen Alliantie, waardoor ze, in de woorden van Van Lienden zelf, „gillend rijk” werden. Zowel de overheid als de stichting eiste achteraf de gemaakte winst terug. De rechter oordeelde vorige maand dat het drietal de volledige winst moet terugbetalen aan de benadeelde stichting, al kunnen ze nog tegen die uitspraak in hoger beroep.

Wat de afgelopen jaren onderbelicht bleef, is dat er tijdens die eerste coronagolf nog meer ‘Sywerts’ opstonden. Ook andere ondernemers liepen binnen dankzij het plotselinge tekort aan beschermingsmiddelen in de zorg – en de paniek hierover bij VWS. Al verkondigde geen van die anderen publiekelijk dat ze „om niet” opereerden, zoals Van Lienden wel deed.

Het ministerie deed aanvankelijk laconiek over de gemaakte winsten. Het was crisis, na de eerste Nederlandse coronabesmetting op 27 februari 2020 ontstonden razendsnel grote tekorten. Ziekenhuizen schreeuwden om mondkapjes, isolatiejassen, handschoenen. Medewerkers in verpleeghuizen liepen noodgedwongen zonder mondkapje rond – levensgevaarlijk.

Het ministerie van Volksgezondheid deed aanvankelijk laconiek over de gemaakte winsten

In de hele wereld, met name in China, was intussen een wildwesthandel in beschermingsmiddelen ontstaan. Ladingen mondkapjes werden onder de neus van andere handelaren weggekocht. In die chaos moest ook VWS snel materialen naar Nederland zien te krijgen. Eind maart 2020 richtte het ministerie daarom het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) op, een in de bossen van Leusden gevestigd nationaal inkoopkanaal met steun van inkopers van academische ziekenhuizen en een paar grote zorgbedrijven.

„De opdracht is: kopen, kopen, kopen. We gaan die rekening nog wel zien dadelijk”, zei minister Martin van Rijn (Medische Zorg) in april 2020 in gesprek met NRC. Zijn collega Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) zei diezelfde maand in een Kamerdebat over het koortsachtige inkopen van beschermingsmiddelen: „Daar zijn natuurlijk spaanders. Dat kan niet anders. Er wordt in ieder geval gehakt. Dat is wel een goed teken.”

In totaal zou VWS in het eerste halfjaar van 2020 voor 1,3 miljard euro aan beschermingsproducten inkopen, bij meer dan honderd leveranciers. „Of de aanbieder wel of geen winst maakte en zo ja hoeveel, speelde geen rol in de overweging”, schreef zorgminister Tamara van Ark (VVD, de opvolger van Van Rijn) in juni 2021, nadat de miljoenenwinst van Van Lienden aan het licht was gekomen. „Het enige dat namelijk telde was om de zorg in Nederland zo snel mogelijk te voorzien van voldoende, kwalitatief goede mondmaskers.” Van Ark gaf toen wel opdracht aan de adviesbureaus Deloitte en Ebben om forensisch onderzoek te doen naar de gesloten coronadeals, waaronder die met Sywert van Lienden.

Vijf jaar na de mondkapjescrisis is het standpunt van VWS 180 graden gedraaid, mede als gevolg van de forensische onderzoeken. Het ministerie probeert op dit moment bij meerdere betrokken leveranciers tientallen miljoenen euro’s terug te halen, omdat de kwaliteit van de materialen gebrekkig was of er „onwenselijk” hoge winsten werden genoteerd. Met één leverancier – Unit17 – trof het ministerie afgelopen jaar een schikking.

Failliete Vitesse-sponsor

Voor de ondernemerscarrière van Joshua Kappen en diens latere compagnon Joris Busch komt het coronavirus als geroepen. In de jaren vóór corona hebben ze zich gestort op de handel in tweedehands smartphones, zonder al te veel succes. De dan 27-jarige Busch is directeur-aandeelhouder van een importbedrijf uit Zwanenburg dat in 2019 ruim 2,5 miljoen euro verlies heeft gedraaid, met miljoenenschulden kampt en uiteindelijk failliet zal gaan. In zijn privé-bv staat eind 2019 meer dan een half miljoen euro schuld.

Kappen heeft op zijn beurt in 2015 het bedrijf Swoop opgericht, waarmee hij twee jaar later hoofdsponsor van voetbalclub Vitesse is geworden. Maar in 2018 is Swoop failliet gegaan. Volgens dagblad De Gelderlander bleef de Arnhemse club achter met een openstaande rekening van 400.000 euro.

De ondernemers melden zich begin april 2020 bij het LCH met een aanbod voor het leveren van mondkapjes, zo tekenen de forensisch experts van Deloitte op in hun rapport uit juni 2023. Samen met twee anderen zijn ze in maart een samenwerking aangegaan in de verkoop van beschermingsmiddelen, ze hebben al materialen aan twee ziekenhuizen geleverd. „Wij bleken in staat op zeer korte termijn grote partijen medisch goedgekeurde en betaalbare mondkapjes in te kopen en te leveren”, stellen Kappen en Busch in een reactie. „Door de positieve ervaringen van ziekenhuizen zijn wij via hen geïntroduceerd bij het LCH.”

Op 21 april krijgt Unit17 van het LCH de opdracht om 13 miljoen mondkapjes met het KN95-keurmerk aan de overheid te leveren, voor een bedrag van bijna 30 miljoen euro. Daarbij speelt volgens Deloitte een rol dat het LCH op hetzelfde moment met Sywert van Lienden en diens compagnons onderhandelt over een grote levering, maar tijdens die gesprekken zijn er „problemen” ontstaan.

Onderzoek naar de achtergronden van Unit17 doet het LCH nauwelijks: zo heeft niemand gezien dat Kappen en Busch op papier helemaal geen functie hebben bij het bedrijf. Een snelle kredietcheck door het LCH leert dat Unit17 een eigen vermogen van 14.500 euro heeft en dus geen enkel risico kan dragen, maar dat ziet het ministerie door de vingers. Het LCH betaalt gewoon de helft vooraf, en de andere helft wanneer de kapjes in Shanghai worden ingeladen. Vragen over hun inkoopprijzen in China worden niet gesteld.

Op 12 mei 2020 volgt een tweede bestelling. Deze keer koopt de overheid 80 miljoen chirurgische mondkapjes (de blauwe exemplaren die veel mensen in het ov droegen), voor een bedrag van 32 miljoen euro.

Voor de betrokken ondernemers is meteen duidelijk dat ze lucratieve deals hebben gesloten. Op 9 juni 2020 richten ze een nieuwe vennootschap op, J&J Management, waarin aan het einde van het jaar een geldbedrag van 5 miljoen euro geparkeerd staat, zo blijkt uit het jaarverslag dat gedeponeerd is bij de Kamer van Koophandel. Op naam van de vrouw van Kappen is op 27 mei een holding opgericht, waarin eind 2020 ruim 6 miljoen euro aan vermogen zit. De privé-bv van Busch beschikt eind 2020 ook over een vermogen van 5 miljoen.

En daar komt het vastgoed nog bij. Zowel Busch als Kappen koopt volgens gegevens van het Kadaster in de tweede helft van 2020 een riant nieuw woonhuis, waarvoor ze inclusief bijbehorende garages en erf beiden meer dan 2 miljoen euro neerleggen. Een hypotheek hebben ze niet nodig.

35 miljoen winst

„De manier waarop sommige leveranciers en hierbij betrokken personen hebben gehandeld, vind ik niet passen bij de omstandigheden van dat moment”, schreef minister Conny Helder (Langdurige Zorg, VVD) bij de publicatie van het tweede Deloitte-rapport in juni 2023. Alle eerdere nonchalance bij VWS was verdwenen. „Juist ook grote leveranciers”, schreef Helder, hadden „aanzienlijke marges” behaald. „Het is de vraag of dergelijke marges in crisistijd ethisch verantwoord zijn.”

Ze doelde daarbij onder andere op de groothandel Lasaulec uit Heerenveen, een bedrijf van Ferrari-dealer Frits Kroymans, wiens vermogen door zakenblad Quote wordt geschat op 320 miljoen euro. Lasaulec had via contacten bij het ministerie van Defensie 20 miljoen isolatiejassen aan het LCH geleverd, voor ruim 149 miljoen euro – waarmee het de grootste leverancier aan het LCH was. De jassen werden tussen mei en oktober 2020 geleverd. Maar Lasaulec vertelde het ministerie niet dat de inkoopprijs bij de Turkse toeleverancier van de jassen in de tussentijd flink omlaagging, waardoor de winstmarge voor Lasaulec fors was toegenomen.

Groothandel Lasaulec hield een winst van meer dan 35 miljoen euro aan de levering van isolatiejassen

Uiteindelijk hield Lasaulec een winst van meer dan 35 miljoen euro over aan de deal. Een winstmarge van 29 procent, volgens het onderzoek van Deloitte. Minister Helder noemde dat „onwenselijk”. Volgens VWS was het ook een hogere winstmarge dan met het ministerie was afgesproken, schreef Het Financieele Dagblad. VWS ging met Lasaulec in gesprek over terugbetaling van een deel van de miljoenen, maar zonder succes. Volgens Lasaulec was altijd duidelijk geweest dat er winst kon overblijven en was er dus niets onrechtmatigs gebeurd. Afgelopen december stuurde het ministerie van VWS Lasaulec een dagvaarding, in een poging om het geld via de rechter terug te halen. Wanneer de zaak voorkomt is nog niet bekend.

Een andere partij die een opvallende winst maakte, is het Britse zorgbedrijf Bunzl. Dat leverde kosteloos enkele medewerkers aan het LCH, om mee te helpen bij het inkopen van materialen. Elke deelnemer aan het LCH beloofde zonder winstoogmerk te handelen. Maar via het dochterbedrijf Majestic leverde Bunzl voor 105 miljoen euro mondkapjes, isolatiejassen en handschoenen aan hetzelfde LCH, waarmee Bunzl volgens forensisch onderzoek van Ebben 23,4 miljoen euro winst maakte. Volgens Bunzl was dat logisch te verklaren: dat er enkele medewerkers „om niet” meehielpen bij het LCH, betekende niet dat het zorgconcern alle „reguliere” bedrijfsactiviteiten moest opschorten. „Dat zou geen enkel bedrijf doen.”

VWS maakte er achteraf ook geen punt van, maar een andere kwestie was volgens het ministerie wel problematisch: de medewerkers van Bunzl die binnen het LCH werkten, lieten zich heimelijk 2 miljoen euro aan commissies uitbetalen door de Chinese leveranciers die mondkapjes, jassen en brillen aan de Nederlandse overheid leverden. Dat was in strijd met alle afspraken, dus kondigde het ministerie eind 2021 aan naar de rechter te stappen om het geld terug te vorderen. Tot een zitting kwam het echter nooit. VWS probeert volgens een woordvoerder op dit moment buiten de rechter om met Bunzl „tot een gezamenlijke oplossing te komen”.

En dan waren er nog andere onervaren ondernemers die grote opdrachten kregen. Het bedrijf O2 Health uit Heerhugowaard, dat zich normaal gesproken bezighield met het repareren van luchtverversingssystemen, stortte zich vanaf half maart 2020 op de mondkapjeshandel. Omdat eigenaar Rutger Brest van Kempen zei binnen drie tot vijf dagen „grote aantallen rechtstreeks uit China” te kunnen leveren, werden zijn aanbiedingen door VWS direct geaccepteerd.

Hij kreeg in totaal ruim 45 miljoen euro voor het leveren van 18 miljoen mondkapjes. Maar omdat de kapjes kwalitatief niet goed genoeg waren – volgens Deloitte werd 93 procent ervan afgekeurd door het RIVM – staakte VWS de samenwerking en eiste het 43 miljoen euro terug wegens contractbreuk.

Het ministerie won die zaak in eerste instantie, het Gerechtshof doet eind april uitspraak in het hoger beroep. Een belangrijke vraag is óf er bij O2 Health nog geld terug te halen valt: volgens Brest van Kempen zijn de miljoenen immers overgemaakt aan de Chinese leveranciers van de mondkapjes. Maar volgens VWS maakte de eigenaar van O2 Health tussen maart 2020 en het voorjaar van 2021 zeker 3,5 miljoen euro over aan eigen bv’s, in de vorm van langlopende leningen. (Brest van Kempen reageerde niet op een contactverzoek van NRC.)

Ook de Amsterdamse ondernemer Sjoerd Fauser verdiende veel geld én kwam in de problemen met VWS. Met zijn bedrijf Arch & Hook handelde hij in duurzame kledinghangers, vanaf maart 2020 kwam daar de import van beschermingsmiddelen bij. Fauser kwam volgens Deloitte bij het LCH binnen via zijn vader en zijn stiefmoeder Guusje ter Horst, voormalig PvdA-minister. Hij leverde voor 17,5 miljoen euro aan mondkapjes en ontving van het LCH ook 29 miljoen euro voor het leveren van beademingsmachines, maar de machines kwamen nooit en de maskers werden in eerste instantie grotendeels afgekeurd. Het leidde tot een maandenlang conflict, dat in het najaar van 2020 werd opgelost. Van de eerder ontvangen bedragen mocht Arch & Hook 8,7 miljoen euro houden.

Hoeveel winst Fauser precies aan de transacties overhield, is niet duidelijk. Tegen de Volkskrant zeiden oud-werknemers later dat de Arch & Hook-oprichter zich na het mondkapjesavontuur anders ging gedragen: hij nam een auto met chauffeur, ging uit eten in dure restaurants, vloog voortaan eerste klas. Al bleek het succes tijdelijk: in het najaar van 2023 ging Arch & Hook failliet.

Miljoenenclaim

Ook voor Joshua Kappen en Joris Busch, de ondernemers die aan hun deals via Unit17 miljoenen overhielden, verliep het leven na de mondkapjeshandel niet rimpelloos. De Belastingdienst begon in het najaar van 2020 aan een boekenonderzoek bij Unit17, en het ministerie van VWS besloot een claim van 3,9 miljoen euro bij de ondernemers neer te leggen. Van de 13 miljoen bestelde KN95-maskers werden er 4 miljoen door het RIVM afgekeurd wegens gebrek aan kwaliteit. Ook zouden de ondernemers 87.000 kapjes minder hebben geleverd dan afgesproken (de ondernemers ontkenden dit).

Bij het LCH hielden sommigen een nare smaak aan de deal over. Een betrokken inkoper noemde Unit17 tijdens het onderzoek door Deloitte „een opportunistische partij”, die „mazzel” heeft gehad.

De bestuurder die niet wist dat er via zijn bedrijf miljoenen werden verdiend aan deals met de overheid, begon een reeks rechtszaken tegen de betrokkenen. Maar dit conflict is inmiddels volgens beide partijen „naar ieders tevredenheid opgelost”. Kappen en Busch namen in maart 2023 het bestuur van Unit17 over, dat toen bij VWS onder vuur lag.

Tot een rechtszaak met de overheid is het ook niet gekomen: de kwestie tussen VWS en Unit17 is vorig jaar voor een onbekend bedrag geschikt. „Al met al hebben wij in tijden van crisis meer dan 90 miljoen mondkapjes op tijd en met de juiste kwaliteit geleverd, en uiteindelijk is daar ook aan verdiend”, stellen Kappen en Busch in hun reactie. „Wat ons betreft is het een succesverhaal geweest.”

Delen





Mail de redactie