Ook de lange celstraffen aan het einde van de ‘rechtszaak van de eeuw’ helen niet alle Belgische wonden

Het Belgische ‘proces van de eeuw’ is na negen maanden eindelijk afgerond. Meer dan zeven jaar na de terroristische aanslagen op de luchthaven van Zaventem en het Brusselse metrostation Maalbeek, waarbij 35 mensen het leven lieten, hoorden de acht overgebleven verdachten vrijdagavond in een voormalig NAVO-gebouw even buiten Brussel hun straf.

Twaalf juryleden van het hof van assisen, een volksjury, worstelden zich de voorbije maanden door vele uren van het schokkendste bewijsmateriaal. Voor de zomervakantie debatteerden ze achttien dagen lang in afzondering over meer dan driehonderd schuldvragen. Toen werd al duidelijk dat acht van de tien verdachten schuldig of deels schuldig werden bevonden. Daarna kreeg de jury vijf weken vrijaf, om sinds begin deze week in samenspraak met professionele rechters een strafmaat te bepalen en een eindoordeel te vellen over de aanslagen die België op 22 maart 2016 op de grondvesten deden trillen.

Het hof van assisen kwam tot straffen die uiteenlopen van levenslang voor (een poging tot) terroristische moord, tot tien jaar cel voor bewezen deelname aan een terroristische organisatie. Salah Abdeslam, in de loop der jaren uitgegroeid tot het gezicht van de aanslagen in Parijs en Brussel, kreeg geen extra straf opgelegd omdat hij vorig jaar in Frankrijk al tot een levenslange gevangenisstraf was veroordeeld, zonder mogelijkheid om vervroegd vrij te komen. Eerder had hij in België ook al twintig jaar celstraf gekregen voor een schietpartij, toen zijn schuilplaats door de politie werd ontdekt. Nog eens levenslang, een straf die de aanklagers hadden gevraagd, vond het hof disproportioneel. Abdeslam zei „opgelucht” te zijn en reageerde „emotioneel” op het verdict. Een verzoek om zijn straf in Frankrijk uit te mogen zitten, werd vorige week afgewezen.

Bekijk ook: Het peilloze verdriet van de Belgische terreurslachtoffers vastgelegd in foto’s

Mohamed Abrini, de man die op het laatste moment weigerde op Zaventem een bom te laten ontploffen en vluchtte, kreeg dertig jaar celstraf plus vijf jaar terbeschikkingstelling van de regering, nadat hij in Parijs al tot levenslang werd veroordeeld. Osama Krayem, de Zweedse jihadist, kreeg levenslang. In Frankrijk moet hij ook dertig jaar celstraf uitzitten.

Kronkel in de wet

De Tunesiër Sofien Ayari kreeg net als Abdeslam geen bijkomende straf. Zijn strafmaat was een heikel punt tijdens het proces. Voor zijn lidmaatschap aan een terreurorganisatie kon hij maximaal tien jaar cel krijgen, maar voor de eerder genoemde schietpartij was hij al veroordeeld tot twintig jaar. Door een inmiddels aangepaste kronkel in de Belgische wet zou de assisenstraf de eerdere straf, voor een correctionele rechtbank, tenietdoen, en daardoor zou hij alsnog eerder vrij kunnen komen, maar dat is met deze uitspraak voorkomen.

Ali El Haddad Asufi kreeg twintig jaar celstraf en verliest zijn politieke en burgerrechten in België. Hij werkte ten tijde van de aanslagen bij een cateringbedrijf op de luchthaven en is veroordeeld voor terroristische moord op 35 mensen. Bilal El Makhoukhi, wiens dna in verschillende safehouses van de terroristen werd gevonden, moet levenslang de cel in. Ook Oussama Atar, het brein achter de aanslagen, kreeg bij verstek die straf. Hij kwam al in 2017 om bij een luchtaanval in Syrië.

De Rwandees Hervé Bayingana Muhirwa, die terroristen naar safehouses bracht en in zijn appartement liet verblijven, kreeg tien jaar cel. Hij is de enige van de veroordeelden die snel vrijkomt, aangezien hij al meer dan zeven jaar vastzit. De broers-Farisi werden vrijgesproken. Zij verhuurden een appartement aan de aanslagplegers, maar het is niet vast komen te staan dat ze van hun plannen op de hoogte waren. Geen van de terroristen werd de Belgische nationaliteit ontnomen, omdat zij hun sociale banden in België hebben.

Langste assisenzaak in België

Met dit oordeel komt er een voorlopig einde aan de langste assisenzaak ooit in België. De veroordeelden kunnen nog in cassatie gaan, waarbij een speciaal hof kijkt of de wet goed is toegepast en of er geen procedurele fouten zijn gemaakt, maar die kans lijkt met deze uiterst zorgvuldig tot stand gekomen uitspraak klein.

Hoe sereen het proces uiteindelijk ook verliep, de start was ronduit chaotisch. Het had al in september vorig jaar moeten beginnen, maar liep weken vertraging op toen de glazen boxen waarin de verdachten het proces volgden, moesten worden verbouwd zodat ze konden overleggen met hun advocaten. Daarna werd het proces getraineerd omdat zeven verdachten klaagden dat ze bij hun verplaatsing van de gevangenis naar de rechtbank „vernederende naaktfouilleringen” moesten ondergaan. Die moesten vervolgens van de kortgedingrechter op systematische schaal stoppen.

Begin januari kon de inhoudelijk behandeling van de zaak beginnen. Alleen al het oplezen van de akte van beschuldiging nam dagen in beslag, omdat alles in een assisenprocedure mondeling gebeurt. Logistiek viel er wel het nodige op de rechtszaak af te dingen. Het proces werd in het Frans afgehandeld. Nabestaanden en slachtoffers die naar de rechtszaal kwamen, konden vanwege de soms slecht verstaanbare tolken niet altijd tot in detail volgen wat er werd gezegd.

Vooraf werd gevreesd dat het proces op een fiasco uit zou lopen vanwege de complexiteit en de lange duur ervan, maar de volksjury heeft zijn taak serieus genomen en met veel toewijding uitgevoerd, zei ook justitieminister Vincent Van Quickenborne in een reactie.

Wetswijziging

Om de continuïteit van een assisenzaak te waarborgen worden in België altijd twaalf reserve-juryleden aangewezen naast het standaardpanel van twaalf mensen. Dit om ziekten en uitval om andere redenen op te kunnen vangen. Speciaal voor dit proces werd een wetswijziging doorgevoerd die het mogelijk maakte om 24 juryleden aan te wijzen. Die voorzorgsmaatregel bleek uiteindelijk niet nodig.

Veel vooraanstaande juristen waren sceptisch. Zij dachten dat procedurele fouten in zo’n ingewikkelde zaak niet te voorkomen waren en zagen dit proces als het failliet van het assisenhof. Men vond ook dat de hoge kosten van het proces, die tot vele miljoenen zijn opgelopen, in het Brusselse politiewezen beter hadden kunnen worden besteed. Maar voor rechtbankjournalist Gust Verwerft, die verslag deed van duizenden assisenzaken, is het proces juist een triomf voor de juryrechtspraak geworden. „De jury heeft goed onderscheid gemaakt tussen de verschillende verdachten. Het is een zeer evenwichtige uitspraak geworden. Al het bewijsmateriaal is in het openbaar behandeld. Daardoor heeft het Belgische volk ook loutering gekregen.”

Lees ook: Ze verloren hun kinderen bij de aanslag op Zaventem. Nu vragen ze de verdachten: hebben jullie je familie trots gemaakt?

Mathilde Reumaux (35) is het daarmee eens. Toen bij metrostation Maalbeek een bom ontplofte, had zij het geluk in een andere wagon te zitten. Ze hield niets over aan de aanslagen, maar was „erg nieuwsgierig” naar het proces en kwam meerdere keren naar de rechtbank om de daders in de ogen te kunnen kijken. „Ik wilde dat er gerechtigheid zou plaatsvinden”, zegt ze aan de telefoon. „En volgens mij is die er gekomen. De jury heeft de tijd genomen om te oordelen op basis van alle bewijs dat ze hebben gezien. Dit zijn ongelooflijk toegewijde mensen.”

Mentale gevolgen

Katrijn Janssens (47) heeft het proces juist als pijnlijk ervaren. Zij was die 22ste maart op de luchthaven van Zaventem met haar echtgenoot onderweg naar de VS toen twee zelfmoordterroristen zichzelf opbliezen en twaalf mensen van het leven beroofden. Nog eens honderden raakten gewond. Janssens en haar man overkwam niets, maar ze worstelen nog steeds met de mentale gevolgen van de aanslagen. „Ik dacht dat dit proces een mijlplaal voor mijn herstel zou worden”, vertelt ze. „Maar ik ben erdoor achteruitgegaan. Er zijn twee mannen vrijgesproken en een komt binnen afzienbare tijd vrij. Daardoor voel ik me onveilig.”

Slachtoffercollectief Life4Brussels, dat zeshonderd slachtoffers verenigt, kwam vrijdagavond met bedrukte truien met de tekst ‘Victims are classified waste’ naar de rechtszaal. Woordvoerder Jamila Adda maakte zich kwaad over het feit dat veel slachtoffers zeven jaar na de aanslagen nog altijd niet als zodanig erkend zijn door België. Honderden van hen zijn verwikkeld in een gevecht met verzekeraars dat langer blijkt te duren dan de strafzaak. „De Belgische staat heeft hen in de steek gelaten”, zei Adda. „Hun wonden zijn diep en helen niet door levenslange gevangenisstraffen.”