N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Alzheimer Bij muizen met chronisch slaapgebrek stapelt het eiwit bèta-amyloïd zich op in de hersenen door een verstoorde ‘afvalverwerking’
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99935338-3c156a.jpg)
Foto Getty images
Bij muizen die langdurig te weinig slapen is de werking van speciale immuuncellen in het brein verstoord, de zogenoemde microglia. Hierdoor ruimen die cellen afval minder goed op en klontert het eiwit bèta-amyloïd samen tussen hersencellen, iets wat ook bij de ziekte van Alzheimer gebeurt. Dat wijst Amerikaans onderzoek uit dat woensdag in Science Translational Medicine verscheen. Of dit ook bij mensen zo werkt moet nog worden uitgezocht.
Ontstekingsreacties
Het onderzoek laat zien hoe slaaptekort ontstekingsreacties en de stofwisseling beïnvloedt, en hoe dat samenhangt met bèta-amyloïd ophopingen. En het ondersteunt de vermoedens dat het verbeteren van de slaap, of van de functie van micro-glia, mogelijke aangrijpingspunten zijn voor behandeling van die ziekte.
Aanhoudend slaaptekort vanaf de middelbare leeftijd hangt samen met een hoger risico op dementie op latere leeftijd, constateerden wetenschappers in 2021. Voor mensen die in de jaren tussen 50 en 60 jaar zes uur of minder per nacht sliepen, was het risico op dementie 30 procent hoger dan voor mensen die altijd minstens zeven uur per nacht sliepen. Maar tegelijkertijd komen slaapproblemen ook vaak voor bij mensen die dementie hebben. Tot nu toe is nog niet duidelijk of die veranderde slaap nu alleen een symptoom is van de ziekte, of ook een oorzaak.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/12/data79809166-5f28b6.jpg)
Lees ook: Hoe slaapgebrek effect heeft op je brein
Wel is bekend dat bij slaaptekort het geheugen minder goed werkt, dat er ontstekingsreacties ontstaan, en dat afvalstoffen minder goed worden weggespoeld. Zo bleek uit eerdere studies dat er na slaaptekort al binnen een paar uur hogere concentraties ontstaan van twee schadelijke eiwitten in het hersenvocht, bij zowel muizen als mensen. Dat zijn de eiwitten bèta-amyloïd en tau, die allebei kenmerkend zijn bij de ziekte van Alzheimer.
Voor het opruimen van zulke eiwitophopingen en andere schade zijn microglia cruciaal. Mensen met een mutatie in een belangrijk gen in die cellen (het zogeheten TREM2) hebben een verhoogd risico op de ziekte van Alzheimer. Die mutatie zorgt ervoor dat microglia niet meer goed naar beschadigde plekken in het brein reizen om bèta-amyloïdplaques op te ruimen.
Of dit ook geldt bij mensen moet worden uitgezocht
In het nieuwste onderzoek wilden de Amerikanen ontrafelen welke effecten chronisch slaaptekort nu precies heeft op die immuuncellen in de hersenen. Ze bestudeerden microglia in gewone labmuizen, en in aangepaste muizen die bèta-amyloïd plaques maken, een model voor alzheimer. De helft van de muizen werd uit hun slaap gehouden door een bewegende staaf die zes uur per dag elke dertig seconden over de gehele bodem van hun kooi bewoog, in de periode dat muizen slapen. Dat gebeurde zes weken lang – in een periode die in duur ruwweg vergelijkbaar is met twintig jaar bij mensen.
In de hersenen van muizen met slaapgebrek ontstonden veel meer bèta-amyloide plaques dan bij uitgeslapen muizen, en hierdoor ook veel reactieve microglia. Maar de onderzoekers zagen ook dat een deel van die verhoogde activiteit van die microglia onafhankelijk was van de bèta-amyloïde plaques. Het slaaptekort heeft dus ook een direct effect op de ontstekingsactiviteit van die cellen.
Ook allerlei stofwisselingsprocessen waren verstoord bij de slapeloze muizen, waarschijnlijk vanwege de verhoogde hoeveelheid energie die nodig is om langer wakker te blijven. En niet alleen de afvoer van opgehoopte eiwitten door microglia was verstoord. Onder de microscoop zagen de onderzoekers dat slaaptekort ook leidde tot een verslechterde afvalverwerking in zenuwcellen en microglia.
„Deze degelijke studie onderstreept het idee dat nachtrust een functie heeft, en dat een gebrek eraan effecten heeft op ontstekings- en stofwisselingsprocessen die mogelijk tot alzheimer kunnen leiden”, zegt Marcel Olde Rikkert, hoogleraar geriatrie van het Radboudumc Alzheimer Centrum in Nijmegen. „Of dit ook geldt bij mensen moet worden uitgezocht. Maar het is bekend dat allerlei ‘stressoren’ op middelbare leeftijd, zoals hoge bloeddruk, obesitas, en slaaptekort, het risico op hart- en vaatziekten en dementie op latere leeftijd verhoogt.”
