Onrust in Peru dreigt te escaleren tot ruzie met buurland Bolivia

Ruim een maand nadat de president Pedro Castillo na een mislukte ‘zelfcoup’ in de cel belandde, blijft de val van de links-nationalistische leider voor onrust zorgen in Peru. Maandag beleefde het Zuid-Amerikaanse land zijn dodelijkste dag van protesten tot nu toe: bij confrontaties tussen Castillo-gezinde betogers en ordetroepen vielen achttien burgerdoden, onder wie twee tieners. Ondertussen lopen ook de spanningen met buurland Bolivia op, waar de socialistische ex-president Evo Morales zich heeft opgeworpen als steunpilaar van Castillo.

De politiek onervaren voormalige plattelandsleraar en vakbondsleider Castillo belandde in 2021 verrassend in het presidentieel paleis als kandidaat namens een marxistische splinterpartij. Hij kwam amper aan regeren toe en raakte op ramkoers met het zeer impopulaire en corrupte Congres. Castillo versleet in een hoog tempo bewindslieden en overleefde twee afzettingsprocedures, totdat hij begin december zijn hand overspeelde door plots het Congres te ontbinden. Dat zette hem af en aan het eind van de dag belandde hij in de gevangenis, waar hij nu in voorarrest zit op verdenking van rebellie en samenzwering.

Lees ook: Peruaanse president pleegt halfslachtige coup en zit binnen drie uur in de cel

Hoewel Castillo in de landelijke politiek al zijn krediet in anderhalf jaar verspeelde, bleek hij in het zuiden van het land en hoog in de Andes nog aanzienlijke steun te genieten. In zijn campagne haalde hij in deze regio’s veel stemmen door zich op te werpen als voorvechter van de vergeten hoogvlakte, waar veel inwoners van inheemse komaf zijn.

Castillo werd weliswaar opgevolgd door zijn vicepresident en partijgenote Dina Boluarte, maar zijn achterban zag zijn afzetting en daaropvolgende detentie als een politieke wraakactie. De wittere, grootstedelijke elites van de Peruaanse hoofdstad Lima zouden ‘hun’ president met zijn eenvoudige komaf en deels inheemse wortels nooit hebben willen accepteren, stellen zij.

Blokkades en bezettingen

De medestanders van de oud-president wierpen wegblokkades op en bezetten onder meer vliegvelden en spoorbanen. Nabij Peru’s belangrijkste trekpleister, de oude Inca-stad Machu Picchu, kwamen vlak voor de jaarwisseling honderden buitenlandse toeristen dagenlang vast te zitten.

Naast onmiddellijke vrijlating van Castillo eisen de betogers het aftreden van Boluarte, vervroegde verkiezingen, een grondwetgevende vergadering en sluiting van het Congres.

Boluarte haalde als concessie de verkiezingen, aanvankelijk gepland voor 2026, met twee jaar naar voren, maar verder wil ze niet ingaan op de eisen van de betogers. De nieuwe president entameerde een „grote nationale dialoog” tussen politici, gouverneurs en magistraten. Een Nationaal Akkoord zou een uitweg uit de politieke crisis moeten bieden.

Ondertussen traden ordetroepen hard op tegen de betogers, waarbij ook met scherp werd geschoten en traangasgranaten uit politiehelikopters werden geworpen. De autoriteiten rechtvaardigden dit harde optreden, omdat sommige betogers over zelfgefabriceerde vuurwapens beschikken. Bij de charges vielen de afgelopen weken zeker 28 doden. Met de achttien doden bij botsingen rond het vliegveld van Juliaca, in de regio Puno, steeg het totaal tot 46.

Boluarte reageerde maandag nogal kil op het nieuws over de jongste geweldsexplosie: „Waar protesteren de broeders in Puno voor? Ik begrijp niet wat ze willen. Ik heb ze toch al uitgelegd dat hun vier politieke eisen niet in mijn handen liggen?”

Boliviaanse bemoeienis

De regio Puno, waar de onrust nu het hoogst oplaait, grenst aan Bolivia, waar de linkse oud-president Evo Morales zich al weken openlijk mengt in de politieke crisis in zijn buurland. Morales was veertien jaar lang de eerste inheemse president van het land, tot hij in 2019 zelf werd afgezet te midden van een politieke crisis en beschuldigingen van kiesfraude. Morales’ partij MAS regeert inmiddels weer en Bolivia stelde vorige maand dat Castillo’s afzetting in strijd met de grondwet is. Een standpunt dat ook andere linkse regeringen in de regio innamen.

Ook Morales schaarde zich via Twitter achter Castillo. Hij wilde die steun kracht bijzetten door zelf naar Peru te reizen. Dat gaf hem en acht andere Bolivianen maandag echter een inreisverbod. De Peruaanse minister van Binnenlandse Zaken stelde dat de acht – niet bij naam genoemde – Bolivianen de afgelopen tijd de grens waren overgestoken om betogers op te stoken.

Morales was vorig jaar een van de gangmakers achter Runasur, een Latijns-Amerikaans platform van vakbonden, sociale en inheemse bewegingen met een anti-kapitalistische en anti-Amerikaanse inslag. In Peru stelden politici dat Morales via Runasur uit zou zijn op afscheiding en inlijving van de zuidelijke Peruaanse regio’s.

Morales verwierp die beschuldigingen zaterdag: „Het enige separatisme in Peru wordt veroorzaakt door racisme, uitsluiting en discriminatie. Diep van binnen heeft rechts nooit geaccepteerd dat inheemse mensen, die weggezet worden wegens hun huidskleur, achternaam en afkomst, aan de macht komen.” Maandag stelde Morales dat Boluarte hem alleen maar gebruikte als „afleiding van de grove mensenrechtenschendingen tegen onze Peruaanse broeders”.