‘Heidi! Heidi! Pippi Langkous? Klum? Ik ga gewoon… Wil-hel-mus!’ Na zich vier afleveringen op rij staande te hebben gehouden in kennisquiz De Slimste Mens, moest omroepdirecteur en rapper Akwasi Anseh dinsdagavond toch het hoofd neerleggen. De acht seconden die hem restten, waren te kort om zijn toch al geringe kennis over het Zwitserse weesmeisje Heidi te etaleren. „Borst vooruit en strijdend ten onder”, sprak quizmaster Philip Freriks waarderend.
Akwasi is ook al een week lang trending op X (voorheen Twitter). Zijn deelname aan De Slimste Mens is voor X-gebruikers aanleiding om een barrage aan racistische haat over hem uit te storten. KRO-NCRV, de omroep die De Slimste uitzendt, besloot maandag zich hierom terug te trekken van het sociale medium. Akwasi zelf volgde dit voorbeeld dinsdag: „Ik kap er ook mee. Tisleukgeweest.” Zijn Omroep Zwart heeft een niet-actief account op het platform.
De omroepdirecteur was zelf niet bereikbaar voor commentaar, maar op Instagram deelde hij het volgende: „Jarenlang intense vurige haat ontvangen is eigenlijk best wel een ding, maar veerkracht is een belangrijke modus operandi. Als het leven mij zuur wordt gemaakt, probeer ik er altijd limonade van te maken.” Akwasi kreeg naast racistische uitingen ook veel blijken van steun, onder meer in een gezamenlijk statement van oud-winnaars van De Slimste. Akwasi: „Ik heb blijkbaar wel écht iets gewonnen. Ik voel mij ontzettend dankbaar voor de ontelbare harten onder riem die ik heb mogen ontvangen.”
Peter Kuipers, directeur van KRO-NCRV, zegt dat het plan om van X te vertrekken al langer leefde bij de omroep. Het account van de omroep en van haar programma’s zijn op non-actief gezet. Individuele werknemers kunnen wel op X blijven. De ongefilterde haat jegens Akwasi was de druppel: „Daar kwamen bij mij de oliebollen van naar boven.”
Kuipers erkent het journalistieke belang van X, mede doordat politici en andere machthebbers het als communicatiekanaal gebruiken, maar zegt dat zijn omroep er weinig aan heeft: „Wij willen niet meewerken aan een platform waarvan racisme, desinformatie, schelden en vloeken de basis vormen. Het is geen journalistieke voorziening, maar een verdienmodel dat drijft op extreme meningen.” Volgens hem probeerden de programma’s van KRO-NCRV daarom tegengas te geven door aandacht te vragen voor maatschappelijke problemen en daar een genuanceerde discussie over te voeren. Maar journalistieke uitingen op X wekken volgens hem alleen maar irritatie en wantrouwen op. „Journalistiek wordt op X louter gezien als een van de machten die omver moeten worden geworpen. Ik denk dat de journalistiek zich daartegen moet beschermen.”
De omroep zelf heeft op X slechts 5.800 volgers, kijkcijferhit De Slimste Mens heeft er 7.700. De andere kijkcijferhit van de omroep, Boer Zoekt Vrouw, zit niet op X. Het vertrek treft vooral journalistieke platforms als Pointer (100.000 volgers) en Brandpunt+ (70.000). Maar volgen Kuipers was ook voor die platforms de „attentiewaarde gering”.
Andere omroepen
„Ik hoop dat andere omroepen en mediabedrijven ook de stap zetten om X niet meer te gebruiken”, zei Kuipers in zijn verklaring. De meeste andere omroepen zeggen nog in beraad te zijn hierover. De NOS haast zich te zeggen dat het ANP-bericht waarin de omroep „overweegt te stoppen” onjuist en zeer voorbarig is. De VPRO en WNL laten weten wel op X te blijven, hoewel ze ook hun bedenkingen hebben. Willem van Zeeland, hoofdredacteur van de VPRO: „We hebben de aandacht gewoon nodig, bijvoorbeeld voor radioprogramma’s waar de twitteraars niet per se naar luisteren. En ik vind het ook belangrijk dat er andere geluiden op X te horen zijn. Als wij vertrekken, wordt het geluid nog eenzijdiger.”
Ook Bert Huisjes van WNL zegt X nodig te hebben: „Voor journalistieke programma’s is het een belangrijk medium. Door fragmenten uit onze programma’s te delen, worden ze beter opgepikt door andere media.”
Het sociale platform ligt vaker onder vuur sinds ondernemer Elon Musk het in 2022 kocht. Musk zegt te geloven in de vrije meningsuiting dus gaf hij vrij baan aan extreemrechtse gebruikers. Ook bezuinigde hij op de moderatie. Verder postte hij zelf ook onder meer antisemitische uitingen.
Eurocommissaris Breton riep Musk in oktober op iets te doen tegen de hoeveelheid nepnieuws op X over de Israëlische aanval op Hamas. Volgens Business Insider dreigt Elon Musk uit Europa te vertrekken als reactie op de nieuwe Europese wet over digitale diensten (DSA), die sociale media verplicht om voorzorgsmaatregelen te treffen tegen desinformatie en haat. De Europese Commissie kondigde in december een strafprocedure aan tegen X om dat het platform te weinig zou ondernemen tegen het verspreiden van nepnieuws en haatdragende taal.
Wilders
In Nederland lijkt de verkiezingsoverwinning van de radicaalrechtse PVV de racistische X-gebruiker steun in de rug te geven. Activist Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet schreef op X: „Twitter/X is de voorbode van wat NL gaat zijn als het volgende kabinet aantreedt. Moreel failliet met selectieve liefde voor de medemens’”. PVV-leider Geert Wilders reageerde dinsdag op de ophef met een X-bericht waarin hij zijn steun uitsprak voor het platform: „Stop criticizing X. X is freedom. X is interaction X is debate. X is fun. Compliments to @elonmusk.” Hierna volgt een duimpje.
De vrijheid van meningsuiting die Elon Musk aan extreemrechts gunt, onthoudt hij overigens critici van zijn beleid: X ontnam onlangs diverse journalisten en andere opiniemakers hun account, zo meldde dinsdag het Amerikaanse opinieblad The New Republic; allen waren X-gebruikers die kritiek hadden op Musk en zijn producten.
