Het is onrustig op de Amsterdamse Zuidas sinds de lange arm van Donald Trump afgelopen vrijdag ook de Nederlandse advocatuur bereikte. Die dag werd een deal beklonken die al langer in de lucht hing: vier grote Amerikaanse advocatenkantoren zullen de regering-Trump komende jaren voor honderden miljoenen euro’s gratis bijstand verlenen in zaken die Trump belangrijk acht. Ook zegden ze toe hun personeelsbeleid louter op „verdiensten” te baseren en geen rekening te houden met kenmerken als ras, geslacht of geaardheid. Daarmee gooiden de kantoren in feite hun diversiteitsbeginselen overboord. Het gaat om Latham & Watkins, Simpson Thacher, Kirkland & Ellis en A&O Shearman.
Het Brits-Amerikaanse A&O Shearman houdt ook kantoor op de Amsterdamse Zuidas. Maandag berichtte het Financieel Dagblad al over de „onvrede” op dat kantoor over de overeenkomst, waarbij voor 125 miljoen dollar aan pro-bonobudget werd toegezegd aan Trump. Afgelopen weken zouden al meerdere personeelsbijeenkomsten gehouden zijn over de kwestie, waar „de emoties hoog opliepen”, aldus het FD. De deal brengt het Amsterdamse kantoor – dat op zijn website diversiteit voorstaat en sponsor is van Pride Amsterdam – niet alleen in verlegenheid naar de buitenwereld toe. Het legt ook de frictie met het moederbedrijf bloot.
Het nieuws zingt rond in de rest van de Nederlandse advocatuur en de zorgen zijn groot. Maken deze kantoren nu een knieval voor Trump om sancties van het Witte Huis te ontlopen, iets wat indruist tegen alles waar de advocatuur voor staat? En wordt dat straks ook van Nederlandse advocaten verwacht?
Weinigen op de Zuidas willen met naam en toenaam over de kwestie praten, vanwege veel onzekerheid over de gevolgen dit soort deals. Voor de onafhankelijkheid en veiligheid van de beroepsgroep, maar óók voor de baanzekerheid van degenen die zich uitspreken, of zelfs voor hun kansen om de VS nog in te komen.
„Je wilt je collega-advocaten niet afvallen én je wilt geen boos bestuur in Amerika”, zegt een advocaat bij een Zuidas-kantoor die anoniem wil blijven. „Onder mijn Nederlandse collega’s klinkt ongeloof”, zegt hij telefonisch. „Deze deal is bizar, een intens slechte stap.” De advocaat noemt het „ondenkbaar dat je je als kantoor laat chanteren door de regering-Trump, die zegt: als je niet met ons werkt, heb je geen toegang meer tot federale klussen”.
Korrel
De bewogen deal kwam tot stand onder hoge druk, en niet zonder dreigementen. De vier kantoren waren eerder al onderdeel van een groep van twintig kantoren die een brief ontvingen van de regering-Trump waarin stond dat hun diversiteits- en inclusiebeleid „illegaal” zou zijn. Ook zou een aantal kantoren middels een decreet de toegang tot federale cliënten en gebouwen zijn ontzegd, waaronder Paul Weiss. Dat kantoor stond de procureur-generaal van Washington D.C. bij die procedeerde tegen de Capitoolbestormers van 6 januari 2021.
Het past allemaal in een jacht van Trump op advocatenkantoren die cliënten bijstaan die de president niet bevallen. Dat principe, waarbij advocaten worden vereenzelvigd met hun cliënten (zoals autoritaire leiders die de advocaten van hun opponenten laten opsluiten) is rechtstatelijk onjuist en verhindert dat advocaten hun werk naar behoren kunnen uitvoeren, stellen de Verenigde Naties en de Raad van Europa. Ook de vier kantoren die vrijdag de deal tekenden, werden op de korrel genomen omdat ze tegenstanders van Trump bijstonden, van Joe Biden tot pro-Palestinademonstranten en migranten aan de grens met Mexico.
Paul Weiss was in maart het eerste kantoor dat de keuze kreeg tussen vechten in de rechtbank, of zwichten. Het ging overstag en beloofde voor 40 miljoen dollar aan pro-bonozaken voor de regering te doen.
‘Omkoping’
„Ik kan me voorstellen dat partners van de Nederlandse tak van A&O Shearman hebben gedacht: wat overkomt me nu”, zegt Paul Tjiam, partner-advocaat bij Simmons & Simmons LLP. „Als Nederlandse vestiging van een groot internationaal kantoor ben je niet altijd betrokken bij de beslissingen die op het hoofdkantoor in de VS worden genomen.” Volgens hem is het „koffiedik kijken” of ook advocaten in Nederland straks direct pro-bonowerk voor Trump moeten doen. „Maar gelet op de handelsrelatie met de VS en de handelsoorlog, is dat niet ondenkbaar.”
Een andere Zuidas-advocaat die anoniem wil blijven, spreekt van „omkoping door de knevelarij van Trump”. Hij maakt zich zorgen dat de deal de geloofwaardigheid van de advocatuur aantast, ook in Nederland. „De advocatuur moet in beginsel onafhankelijk zijn, maar deze kantoren buigen mee met een machthebber. Zij hebben nu hun onafhankelijkheid laten vallen. Ze kozen voor hun eigen portemonnee.”
Op zijn sociale medium Truth Social deed Trump uit de doeken wat die pro-bonozaken inhouden: onder meer rechtsbijstand voor veteranen, militairen en hun nabestaanden en de strijd tegen antisemitisme, allemaal zaken die in zijn eigen woorden „de eerlijkheid van het rechtssysteem bevorderen”.
In een opiniestuk in advocatenblad Advocatie wijst jurist en rechtsfilosoof Christ’l Dullaert op de dubbele boodschap daarvan. „Het gaat er natuurlijk vooral om wat je niet meer kunt doen.” Ze doelt onder meer op rechtsbijstand voor mensen die worden uitgezet naar El Salvador, studenten die protesteren tegen Israël en transgender personen.
Afhankelijk
„Als de angst om opdrachten te verliezen zo groot is, heb je je als kantoor te afhankelijk gemaakt van een klein aantal cliënten”, zegt Marq Wijngaarden, mensenrechtenadvocaat bij Prakken d’Oliveira. Iets soortgelijks gebeurde volgens hem toen Rusland Oekraïne binnenviel en sommige advocatenkantoren ineens een groot deel van de zaken voor Russische oliegarchen verloor. „Dat is het risico van ondernemen.”
Wijngaarden sluit niet uit dat de gevolgen ook voor advocaten in Nederland tastbaar worden. „Niemand weet precies waartoe Trump in staat is, maar als straks bijvoorbeeld tegen een Nederlands kantoor wordt gezegd: hier mogen geen trans personen worden aangenomen, dan botst dat rechtstreeks met de mensenrechten en de Nederlandse wet. Dat zou weleens interessante procedures tegen advocatenkantoren kunnen opleveren.”
De Orde van Advocaten laat aan NRC weten zich momenteel „actief te laten informeren over wat in de VS gebeurt en de mogelijke effecten daarvan op de Nederlandse advocatuur”.
