Ondanks een laag vertrouwen in de economie, geven Nederlanders meer uit: ‘Als ik iets leuks zie, koop ik dat’

De actieplan-printer in Brussel draait op volle toeren. Twee weken nadat de Europese Commissie een ‘strategisch plan’ voor de auto-industrie presenteerde, was daar woensdag een vergelijkbaar plan voor de staal- en metaalindustrie. En ook daarin ging het weer voor een groot deel om de grote economische angstgegner van de Europese industrie: China.

Staalmaken is altijd een kwestie van dunne marges, van goede jaren uitbalanceren met slechte jaren. Maar de laatste tijd zijn de zorgen binnen de sector in de Europese Unie flink toegenomen. Goedkoop staal uit China – dat kampt met overcapaciteit – drukt de prijzen, terwijl de vraag uit de auto-industrie juist afneemt. Ondertussen voerden de Verenigde Staten recent importheffingen in op Europees staal. Een escalerende handelsoorlog tussen de VS en China kan er juist voor zorgen dat die laatste nog meer staal richting Europa stuurt.

Plannen voor ontslagrondes

Meerdere bedrijven, waaronder ThyssenKrupp in Duitsland, hebben plannen om ontslagrondes door te voeren. Tata Steel in IJmuiden probeert op dit moment miljoenen te besparen – zomaar dienstreizen maken of koffie inkopen is er niet meer bij. Eind 2023 maakte het bedrijf al bekend dat 600 banen zouden verdwijnen, op een totaal van ongeveer 9.000. Tegelijkertijd moet de ultravervuilende sector, verantwoordelijk voor 6 à 7 procent van de Europese uitstoot, vergroenen. Dat is kostbaar: er zijn vaak hele nieuwe fabrieken voor nodig.

In het huidige Europa, waar concurrentiekracht en autonomie (staal is cruciaal voor defensie) hernieuwde aandacht geniet, heeft de Commissie een trits maatregelen bedacht voor de staalindustrie, na uitvoerig overleg. „Staal en metalen zijn de ruggegraat van de Europese industriële economie”, klinkt het in het document, dat erop wijst dat er direct en indirect ruim 2,6 miljoen mensen in de sector werken.

Voor een belangrijk deel draaien de plannen erom om staal van buiten de EU – lees: Chinees staal – niet de positie van Europese fabrikanten te laten ondermijnen. Maar het liefst zonder Trumpiaanse, algemene barrières op te werpen, die consumenten ook zouden hinderen. De Commissie probeert technisch te sleutelen en achterdeurtjes in het Europese handelsblok te dichten, terwijl „er een zekere mate van openheid in de EU-markt” moet blijven.

Een concreet voorbeeld: de staalindustrie vraagt al langer om een aanscherping van de zogenoemde CO₂-grensheffing. Dat mechanisme, het carbon border adjustment mechanism (CBAM) genaamd, zet een hogere prijs op ‘vieze’ producten van buiten de EU. Immers, fabrikanten binnen de EU betalen mee aan het emissiehandelsysteem en hebben daardoor een slechtere concurrentiepositie.

Een probleem hierbij is dat CBAM nog niet geldt voor ‘afgeleide’ producten: denk aan een koelkast die gemaakt is van Chinees staal. De Commissie wil dit oplossen door ook dit soort producten in het CBAM-systeem op te nemen.

Nog verstrekkender is een voorzet om Europese producten te subsidiëren op de wereldmarkt. Immers, ook daar heb je als staalproducent uit Europa een slechtere concurrentiepositie tegenover Chinees staal. Een dergelijk plan is tot dusver altijd geblokkeerd met het argument dat dit niet kan volgens regels van de Wereldhandelsorganisatie, maar nu ligt het toch weer op tafel.

‘Olifant in de kamer’

Hoe effectief de maatregelen uiteindelijk uitpakken, is nog zeer de vraag. Het actieplan bevat veel voorstellen, het ene concreter dan het andere. Een aanscherping van CBAM lijkt al ver. Dat geldt ook voor een aanscherping van bestaande heffingen op staal van buiten de Europese Unie, wanneer de importhoeveelheden boven „historische handelsniveaus” uitkomen en er een vermoeden van dumping is. Deze bestaande heffingen lopen eigenlijk in 2026 af, maar worden aangescherpt en doorgezet.

Erg vrijblijvend is juist de oproep aan lidstaten om alles in het werk te stellen om de energiekosten van staalfabrikanten te drukken – bijvoorbeeld door nettarieven te verlagen en energiebelastingen te schrappen. Op dit moment liggen de energieprijzen in Europa hoger dan in veel andere continenten.

Dit was woensdag de grootste kritiek uit de sector zelf, die verder gematigd positief reageerde. Branchevereniging Eurofer sprak in een statement van een „juiste diagnose” voor de „existentiële uitdagingen” van de sector. Het waarschuwde wel dat nu „concrete maatregelen” moeten volgen. Maar op het gebied van energieprijzen vond de club het plan ronduit zwak. Die blijven „de olifant in de kamer”, aldus Eurofer-directeur Henrik Adam.

„Wij zijn blij dat de Europese Commissie zegt dat de staalindustrie van groot belang is voor Europa”, zegt Hans van den Berg, directeur van Tata Steel in IJmuiden. Volgens hem zijn de energiekosten voor zijn fabriek het grootste probleem. Van den Berg ziet in de oproep van de Commissie hier iets aan te doen een duidelijke boodschap aan Den Haag. „Daar zijn ze nu aan zet.”

Delen

Mail de redactie

Amerikanen beleggen en investeren, Europeanen sparen. Dat is geen antropologische observatie, maar een essentieel deel van de probleemdiagnose die economen en politici stellen over de Europese economie. Deze week krijgt een nieuwe poging om dat te veranderen vorm.

Woensdag presenteert de Europese Commissie een strategie om het geld in de Europese Unie meer te laten rollen. Bedrijven die willen groeien en innoveren moeten makkelijker toegang krijgen tot financiering. „De economie van de EU is al jaren structureel aan het onderpresteren”, schrijft de Commissie in een conceptversie van de plannen, in handen van NRC. „En dat is deels een gevolg van problemen met financiële bemiddeling.”

Anders gezegd: het geld is er wel, maar het landt niet op de juiste plek. Op dit moment laten de meeste Europese burgers hun geld – een duizelingwekkende som van 10 duizend miljard euro – sudderen op een spaarrekening, ook al levert dat weinig winst op en verdampt de waarde jaarlijks een beetje verder door inflatie. Banken zijn er volop, maar die zijn veelal gericht op leningen aan bedrijven van korte duur en met weinig risico.

Ondertussen blijven bedrijven die willen groeien, verstoken van het benodigde kapitaal om dat te doen. Als gevolg daarvan kunnen start-ups op enig moment niet doorgroeien – tenzij ze naar de VS verhuizen, waar de kapitaalmarkt dankzij durfinvesteerders en gewone beleggers beter functioneert. En het Europese geld volgt hen. Jaarlijks wordt 300 miljard euro aan spaargeld van huishoudens in de EU elders geïnvesteerd, zo schreef de Italiaanse oud-premier Enrico Letta vorig jaar in een advies.

Deze „groeiende mismatch”, zoals de Commissie het verwoordt, moet aangepakt worden door de losse Europese kapitaalmarkten beter te integreren. „We gaan spaargeld inzetten voor broodnodige investeringen”, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen eerder deze maand. Doel: één hechte kapitaalmarktunie, inmiddels omgedoopt tot de Spaar- en Investeringsunie.

Grote oorlogskas

Complotdenkers grepen die aankondiging al aan om te speculeren over een Brusselse veelvraat die de spaarrekeningen van zijn burgers plundert. De werkelijkheid van de plannen is prozaïscher: de Commissie wil met name regelen dat investeren en beleggen aantrekkelijker wordt. Dat zou er ook toe moeten leiden dat burgers zelf profiteren, als hun geïnvesteerde geld beter rendeert.

Geld gaat in de EU niet snel de grens over, beleggers opereren vooral binnen hun landsgrenzen

Nu bestaan de kapitaalmarkten van de 27 EU-landen los van elkaar: geld gaat niet snel de grens over, beleggers opereren vooral binnen hun landsgrenzen. Door deze kleine en gefragmenteerde markt, vol kleine financiers, is het risicovol om geld in een jong bedrijf met grootse plannen maar een ongewisse toekomst te steken. In de Verenigde Staten, waar een aantal partijen met een grote oorlogskas veel geld te verdelen heeft, is zo’n risico sneller behapbaar.

Het samenbrengen van de kapitaalmarkten is een logische oplossing – en het is dan ook geen nieuw idee. Al in 2015, 2020 en 2024 deden de voorgangers van de huidige Europese Commissie ronkende aankondigingen. Toch liep het steeds weer spaak. Zo is het kleine Luxemburg, met veel financiële instellingen binnen zijn landgrenzen, bang dat het toezicht dat vereist is voor een goedlopende gezamenlijke kapitaalmarkt leidt tot meer en centraal toezicht. Ook andere, vaak kleine landen willen hun eigen toezicht niet graag opgeven.

De huidige Commissie zet in de strategie vooral wat aarzelende eerste stappen. Zo is er enthousiasme over de rol die pensioenfondsen, zoals in Nederland, kunnen spelen als grote geldverstrekkers voor het bedrijfsleven, maar vooralsnog weinig concrete actie. De strategie pleit voor één sterke toezichthouder, maar pas volgend jaar komt er wetgeving voor „beter geïntegreerd en geharmoniseerd toezicht”. Dat zal niet eenvoudig worden: de bestaande overkoepelende Europese toezichthouder, de ESMA, hengelt openlijk naar een grotere rol naar het voorbeeld van de Amerikaanse SEC, maar stuit nu al op veel weerstand.

Nederland probeert alvast een pioniersrol te nemen in de discussie die de komende maanden opnieuw zal oplaaien onder de EU-landen. Deze week nam minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) een voorschot op het Commissievoorstel door met eigen plannen te komen. In een brief aan de Tweede Kamer bepleit hij onder meer het standaardiseren van faillissementsrecht in de EU. Dat was tot nu toe een heet hangijzer, omdat landen het liefst niets aan hun eigen wetgeving veranderen. Ook wil Heinen dat het fiscaal aantrekkelijker wordt om binnen de EU te beleggen.

De hoop van de Commissie is dat het debat over concurrentiekracht en de wispelturigheid van de wereldeconomie sinds het aantreden van de Amerikaanse president Trump helpen om de kapitaalmarkt nu wel op gang te krijgen. Misschien helpt een blik op de beurzen ook: daar presteren Europese aandelen sinds enkele maanden veel beter dan Amerikaanse aandelen.

Delen

Mail de redactie