N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Recensie
Boeken
Lees-, kijk-, en luistertips Een Britse journalist ontdekt al vroeg dat achter de mooie winsten van Wirecard fraude schuilgaat. Het Duitse techbedrijf weet echter dankzij intimidatietechnieken nog jarenlang overeind te blijven.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98341572-de0aa5.jpg)
Een Libanese meesterspion, Dr. Rami, die activistische beleggers laat schaduwen en intimideren. Een oude Engelse miljonair, bijnaam ‘de kleerhangerkoning’, die journalisten in de val probeert te lokken. Een in het zwart geklede man met een skimasker die een Amerikaanse journaliste op klaarlichte dag een klap tegen de slaap geeft – precies uit het zicht van camera’s. En een gepensioneerde zeeman op de Filippijnen wiens huis, zonder dat hij het lijkt te weten, wordt gebruikt als dekmantel voor een miljardenoplichting.
Als Money Men een fictieboek was geweest, had een redacteur waarschijnlijk tegen schrijver Dan McCrum gezegd: iets minder dubieuze personages asjeblieft. Maar Money Men is geen fictie. Het is het relaas van een financieel journalist van de Financial Times die jarenlang gaten probeert te schieten in de façade van het Duitse techbedrijf Wirecard. Uiteindelijk slaagt hij daarin, maar wel nadat hij en anderen die Wirecard doorhebben zijn achtervolgd, aangeklaagd en fysiek bedreigd door schimmige personen – aangestuurd door bestuurders van Wirecard.
Wirecard leek jarenlang een wonder: anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse concurrent Adyen boekte het bedrijf een enorme winstmarge op het afwikkelen van betalingen voor hun klanten. Wirecard was op zijn hoogtepunt meer dan 24 miljard euro waard en was opgenomen in de DAX, de belangrijkste Duitse beursindex, met de dertig grootste fondsen die in Frankfurt genoteerd zijn. Het bedrijf was daarmee meer waard dan een van grootste Duitse banken, Commerzbank. Het bestuur van Wirecard speelde zelfs met plannen die bank over te nemen. Adviesbureau McKinsey had al voorgerekend hoeveel extra winst dat zou opleveren.
McCrum kwam er door een tip achter dat Wirecard niet ‘zomaar’ veel geld verdiende, maar dat deed door fraude via ingewikkelde constructies met zogenaamde betaalbedrijven in Azië. Die bestonden vrijwel alleen op papier en dienden als ‘winstmachine’.
Frustrerend onderzoek
Die tip is het begin van langdurig en frustrerend journalistiek onderzoek, beschrijft McCrum. Zijn boek verhaalt over een boekhoudfraude zoals die vaker is voorgekomen in de economische historie. Denk aan Enron. Denk, nog maar kort geleden, aan cryptohandelsplatform FTX – dat boek wordt waarschijnlijk nu geschreven. Maar Money Men biedt ook een fascinerende blik in de keuken van de onderzoeksjournalistiek. McCrum geeft inzicht in de werking van het journalistieke instituut dat de FT is. Zo is op de krant een offline bunker ingericht, zodat door hackers belaagde journalisten als McCrum hun onderzoek onbespied kunnen doen. Maar lezers beleven ook hoe twijfels bij McCrum en zijn collega’s toeslaan, als Wirecard ondanks alle bewijs jarenlang niet door de mand valt en succesvol terugslaat met rechtszaken wegens smaad en medeplichtigheid aan marktmanipulatie. De FT begint uiteindelijk zelfs een intern onderzoek dat kijkt of de intenties van het team dat Wirecard onderzoekt wel zuiver zijn. Daar komt niks uit, maar Wirecard maakt van het feit dát er onderzoek wordt gedaan wel een tijd handig gebruik als de FT met nieuwe bevindingen komt.
Dat is het ontluisterende aan het Wirecard-verhaal: McCrum en een aantal activistische beleggers die short zitten op het aandeel Wirecard – waarmee ze speculeren op een koersdaling van het aandeel – komen met behoorlijk overtuigende bewijzen van fraude. McCrum beschikt op een gegeven moment over een intern rapport dat de fraude bij een Wirecard-dochter in Singapore beschrijft. Maar toch valt Wirecard niet. Sterker: de Duitse financiële toezichthouder BaFin schiet Wirecard te hulp met onderzoek naar McCrum en de shortsellers. Zij zouden samenspannen om de koers van Wirecard omlaag te krijgen, waardoor de shortsellers dikke winsten zouden maken. Het is zelfs even verboden om short te gaan in Wirecard. Veel shortsellers haken af en nemen hun verlies.
Er zijn meer medeplichtigen in het overeind houden van het Duitse ‘techwonder’: accountant EY negeert jarenlang de fraudeaanwijzingen en tekent jaarrekeningen gewoon af, waarmee telkens het beleggersvertrouwen wordt teruggewonnen. De Duitse evenknie van de FT, Handelsblatt, gaat mee in de spin van Wirecard dat de FT-journalisten de markten manipuleren.
Strafzaak
In Duitsland dient nu de strafzaak tegen drie hoofdrolspelers van de fraude, onder wie topman Markus Braun. Die ontkende tegenover de rechters dat hij van de fraude wist. McCrum portretteert hem als een man die graag op Steve Jobs van Apple wil lijken en vooral geïnteresseerd lijkt in het imago van Wirecard. Of hij precies wist hoe de fraude werkte, blijft in het midden, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat hij van niks wist.
Operationeel directeur Jan Marsalek ontbreekt in de rechtbank. Vlak voor de implosie van het kaartenhuis dat hij zorgvuldig bouwde is hij gevlucht. Naar verluidt zit hij in Rusland. Voor de instanties is Marsalek ongrijpbaar, maar McCrum kruipt in het boek dicht op zijn huid. In een scène omschrijft hij hoe een dronken Marsalek tijdens een barbecue opeens snikkend ineenzakt, in paniek over een lopend onderzoek door een tweede accountantsbureau, KPMG. Dat onderzoek, dat Marsalek nog lang weet te frustreren, brengt Wirecard uiteindelijk ten val.
Het snikmoment is een van de weinige momenten dat Marsaleks masker afvalt. Hij pocht dat hij aan het radioactieve novitsjok kan komen, heeft contacten bij verschillende veiligheidsdiensten en zet knokploegen in om onwillige partijen te laten meewerken. Hij probeert meermaals de FT-journalisten in de val te lokken met valse bronnen die in ruil voor hun informatie een wederdienst vragen.
Waarom Handelsblatt meeging in de spin van Wirecard blijft onduidelijk. Maar wellicht is die beschermende houding ten opzichte van het vermeende ‘wonderbedrijf’ – Wirecard werd gezien als hét Duitse antwoord op het geweld van de Amerikaanse techbedrijven – ook wel een aparte studie waard.
