In 2014 publiceerde de Deense feminist Emma Holten (1991) het online essay ‘Consent’, vergezeld door een tiental foto’s. Het essay ging over de online positie van vrouwen, het recht op internetprivacy en de nare gevolgen van wraakporno.
Op de smaakvolle, kunstig gemaakte portretten was Holten zelf te zien. De schrijfster poseert voor de spiegel terwijl ze gezichtscrème opsmeert, lezend in een raamkozijn, glimlachend naar de camera: allemaal topless. Samen vormden essay en fotoserie een statement vóór consent en tegen de misogynie die wraakporno mogelijk maakt.
Een krachtig werk, met een minder leuke aanleiding. Drie jaar eerder werd Holten zelf slachtoffer van wraakporno. Iemand, ze weet nog steeds niet wie, hackte haar e-mailaccount en verspreidde haar naaktfoto’s. Daarop volgde een stortvloed aan online haat en dreigementen. Ze kreeg te horen dat ze de foto’s nooit had moeten maken als ze niet wilde dat duizenden onbekenden haar intieme beelden zouden zien. Toen Holten een website benaderde die geld verdiende aan haar gestolen foto’s, met het dringende verzoek om ze te verwijderen, kreeg ze als antwoord „dat ze niet zo’n hoer had moeten zijn”.
De schuldige en het slachtoffer werden op grimmige wijze omgedraaid: in plaats van wat er daadwerkelijk was gebeurd – een online inbraak plus diefstal van persoonlijk bezit – werd er een verdraaide versie gepresenteerd waarin Holten verantwoordelijk werd gehouden voor de situatie. Waarom?
Holten ontving in die periode geen hulp of steun omdat mensen vonden dat ze dat niet verdiende. Sterker nog, veel mannen die online haar foto’s bekeken, kickten erop dat ze niet vrijwillig gepubliceerd waren. Dit zette Holten aan het denken over vrouwenhaat, en hoe dit op het internet tot uiting komt. Net als in de echte wereld, zo realiseerde ze zich, spelen consent en zelfbeschikking hierbij een cruciale rol. Drie jaar na de ongewenste publicatie nam ze het heft in eigen handen.
In een video voor de Britse krant The Guardian legt ze uit waarom: „Stilte zou impliceren dat ík me zou moeten schamen”, terwijl de mensen die van haar hadden gestolen en haar hadden bedreigd zich toch zeker zouden moeten schamen. De fotoserie die ze bij haar essay plaatste is geen porno, het is een reeks portretten van een vrijwillig poserend individu, een soms peinzende, soms vrolijk lachende vrouw die toevallig ook nog blote borsten heeft. Het project zette Holten op de kaart als een moedige en originele schrijver.
Schaduwgebied
Haar nieuwe boek, in het Nederlands vertaald als Tekort. Hoe een feministische economie ons leven rijker kan maken, gaat niet door op ‘Consent’ en staat op zichzelf, maar de vragen die Holten zich stelt, vertonen wel overeenkomsten met haar eerdere project. Hoe komt het dat vrouwen niet op waarde worden geschat in de maatschappij? Waar kun je dat aan zien? Wat kan er aan worden gedaan?
Net als Holten zelf om seksistische redenen tekort werd gedaan, laat een feministische blik op algemeen geaccepteerde economische ideeën zien dat vrouwen in de maatschappij massaal tekort worden gedaan. Dit zit hem volgens Holten vooral in de verdeling van onbetaald zorgwerk.
De mensen die voor onbetaald zorgwerk opdraaien zijn meestal vrouwen. Wereldwijd verrichten zij 75 procent van dit werk. Dit cijfer ligt in veel landen nog hoger, en er is geen enkel land ter wereld waar het gelijk is verdeeld tussen mannen en vrouwen. Deze gegevens maken de verdeling van zorgwerk tot een feministisch probleem.
Eén van Holtens belangrijkste punten is dat het verrichten van onbetaald zorgwerk door vrouwen een culturele norm is, die het reilen en zeilen van de huidige economie mogelijk maakt: „Geen mens leeft zonder de zorg van anderen en daarom is het zorgwerk dat al het andere werk mogelijk maakt.” Denk hierbij bijvoorbeeld aan een drukke voltijdsbaan die gewoon niet mogelijk is als je ook nog zelf alle zorgtaken voor je huis en familie op je moet nemen.
Lees ook
Nederland staat voor opgave van jewelste: steeds meer mensen hebben zorg nodig, maar het aantal mantelzorgers neemt af
Holtens hoofdpunt is samen te vatten als een drietrapsraket: 1) zorgtaken worden in de samenleving ondergewaardeerd, 2) door culturele normen komen zorgtaken vooral op vrouwen neer, 3) dientengevolge worden vrouwen, hun werk en hun tijd in de maatschappij structureel tekortgedaan. Het is een heldere redenering die goed aantoont dat de onderwaardering van zorg in de maatschappij een feministisch probleem is.
De kern van de zaak ligt volgens Holten in onze afhankelijkheid van economische modellen die onbetaald zorgwerk niet weerspiegelen. Ze beargumenteert dat de economische wetenschap vaak wordt gebruikt als een soort gids voor de samenleving, terwijl deze wetenschap alleen duidt wat in geld kan worden uitgedrukt. ‘De economie’ is geen synoniem voor ‘de samenleving’, maar wordt vaak wel zo gebruikt door politici en andere beleidsmakers.
Ziehier het probleem met zorg: hoeveel geld onbetaald zorgwerk de samenleving precies oplevert is nu eenmaal moeilijk te bepalen. Hoeveel we er financieel op vooruit gaan als kinderen worden opgevoed, ouderen worden geholpen, en huizen schoon en netjes zijn, weet niemand precies. Qua financieel gewin is al het werk wat ons, in Holtens woorden, „gezond, gelukkig en in leven houdt” uitermate ondoorgrondelijk. Het staat buiten kijf dat het wel nodig is: kleine kinderen zijn geheel afhankelijk van zorg. Hoe is het dan zo gekomen dat deze zorg zich grotendeels in een schaduwgebied buiten ‘de economie’ bevindt?
Eén pot nat
Holten gaat uitgebreid in op de achtergrond van de huidige economische wetenschap en hoe het zo is gekomen dat zorgtaken buiten de rekenmodellen vallen. Ze betoogt dat de onmogelijkheid om zorgwerk in cijfers te vatten ertoe heeft geleid dat het wordt ondergewaardeerd. Door die onderwaardering worden zorgtaken gezien als een minder waardevolle tijdsbesteding dan ander werk. „Als alles een prijs krijgt, ontstaat er een hiërarchie. Helemaal onderaan staat hetgeen waarvan de waarde het lastigst te bepalen is.” Onbetaalbaar of gratis: voor economen is het volgens Holten één pot nat.
Waar Holten wat te snel overheen fietst is de rol die onwil al dan niet speelt bij het negeren van zorgwerk. Ze wijt de economische onzichtbaarheid van zorg vooral aan het idee dat de economische waarde van dit type werk niet te meten zou zijn. Er zijn echter een aantal pogingen gedaan om de financiële waarde van onbetaalde zorg uit te rekenen en economische modellen erop aan te passen, en dit lijkt minder onmogelijk dan Holten beweert. Denk bijvoorbeeld aan de Wages for housework-beweging uit de jaren zeventig, die Holten kort noemt, maar niet op doorgaat.
Ook recenter onderzoek wijst echter uit dat onbetaald zorgwerk prima in bestaande meetmodellen kan worden opgenomen. De International Labour Association zet zich bijvoorbeeld in voor het meenemen van onbetaald werk in beleidsoverwegingen. In Nederland wordt het begrip ‘brede welvaart’ (welvaart gedefinieerd op basis van kwaliteit van leven en toekomstbestendigheid) binnen overheidsinstanties gebruikt.
Nieuw is Holtens betoog voor meer waardering van zorgwerk ook niet. Eerder pleitten bijvoorbeeld journalist Lynn Berger van De Correspondent en econoom Alessandra Mezzadri daarvoor. Wat Holtens betoog fris en inspirerend houdt, is de oproep tot een mindere mate van afhankelijkheid van economische modellen.
Verbondenheid
Rest de vraag: wie is er gebaat bij deze zorgontwijkende economische doctrine? Volgens Holten is dit maar een klein groepje rijken, die winst maken met het werk van anderen. Denk aan grootaandeelhouders of topmanagers uit het bedrijfsleven.
Het is dus niet zo dat alleen vrouwen tekort worden gedaan, ook veel mannen hebben last van deze dynamiek, stelt Holten. Eenmaal in de rol van kostwinner staan zij vaak ‘aan de zijlijn’ van wat er in hun gezin gebeurt. Je niet kunnen ontplooien op carrièregebied is misschien tragisch, het mislopen van verbondenheid met de mensen in je omgeving is dat volgens Holten misschien nog wel meer. Grote groepen mensen, mannen en vrouwen, wordt juist het recht om onbetaalde zorg aan hun familie te verlenen ontzegd, doordat zij zonder lange uren betaald werk niet rondkomen. Dit geldt bijvoorbeeld voor mensen die ver moeten reizen voor hun werk, of die bij iemand anders aan huis in de schoonmaak of kinderzorg werken.
Holten legt de vinger op wat decennialang de norm is geweest binnen het feminisme: „Bij het gevecht voor een zorgzamere samenleving moeten we afstand nemen van een feminisme dat de positie van mannen als het doel voor emancipatie idealiseert.” Pas maar op, voor je het weet werken we ons allemaal gewoon het schompes voor een baas. En dan zijn we nog geen stap verder, laat staan gelukkiger.
Uiteindelijk draait het in Holtens boek om consent en zelfbeschikking. De schrijfster kwam tien jaar geleden in verzet tegen de benarde positie van vrouwen online, en richt zich nu op de culturele normen die vrouwen in de rol van verzorger blijven drukken. Tekort is een sterk betoog voor de herwaardering van onbetaald zorgwerk, een bevraging van de maatschappelijke obsessie met geld, en een visie voor een toekomstige samenleving waarin zowel mannen als vrouwen meer te kiezen hebben.
Emma Holten wordt woensdag 14 mei geïnterviewd bij Brainwash Book Club XL in Amsterdam. Meer info: brainwashfestival.nl/book-club
