Alcohol is bijna net zo oud als het heelal zelf. De consumptie door zoogdieren begon een stuk recenter – zo’n zestig miljoen jaar geleden, in de vorm van gistend fruit. Hoe werd de stap gezet van zulke ‘natuurlijke’ alcohol naar bier, wijn en whisky? Wat doet drank met je sociale skills en met je lijf? En kun je aangeschoten raken van alcoholvrij bier?
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].
Host:
Gemma Venhuizen
Gasten:
Bart Funnekotter, Martine Kamsma, Hendrik Spiering, en Sander Voormolen
Niet één minister die verantwoordelijk is voor een beleidsterrein, maar een team van ministers, om de samenwerking tussen departementen te bevorderen. Zo luidt een van de ingrijpende aanbevelingen uit het rapport Deskundige overheid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) dat dinsdag wordt gepresenteerd.
De belangrijkste beleidsthema’s, evenals de teams van ministers, zouden tijdens de formatie kunnen worden vastgesteld. Ambtenaren werken dan bijvoorbeeld niet alleen voor de minister van Volkshuisvesting, maar voor het team ‘Woningcrisis’. Hierdoor worden ministeries „aan elkaar vastgeklonken”, schrijft de WRR, een onafhankelijke adviesorgaan voor regering en parlement. „Duidelijk dient te zijn: samen uit, samen thuis, zo moet het ook echt werken.”
„Het besef dat ministeries losse eilanden zijn, is wel ingedaald binnen de Rijksoverheid”
Hoe de overheid functioneert, staat al jaren ter discussie – na onder meer de Toeslagenaffaire en het Groningse gasdossier. Terugkerende kritiek, bijvoorbeeld van NSC, is ook dat de ambtenarij over te weinig vakkennis zou beschikken. Eerdere pogingen om de overheid beter te organiseren, hebben amper effect gehad, schrijft de WRR. „Een rigoureuzere aanpak” is vereist, zegt raadslid Paul ’t Hart van de WRR.
Helemaal nieuw lijkt het idee niet. Er werden al pogingen gedaan om samenwerking tussen ministeries te stimuleren. Zo werd begin dit jaar onder leiding van demissionair premier Dick Schoof een stikstofcommissie opgezet, met negen ministers en twee staatssecretarissen. Vooralsnog heeft deze commissie alleen een ‘startpakket’ met oplossingsrichtingen gepresenteerd.
Is de stikstofcommissie een goed voorbeeld van die samenwerking tussen ministeries?
„Ik zie die juist als een typische hulpconstructie die weinig grote veranderingen teweegbrengt: de intentie is er om samen te werken, maar uiteindelijk werkt het zo goed en zo slecht als de houding van de bewindspersonen. De demissionair minister van Landbouw, Femke Wiersma (BBB, blijft verantwoordelijk voor de aanpak. Dus andere ministeries kunnen op elk moment besluiten een stap terug te zetten. Wiersma kan daarbij ook altijd de verantwoordelijkheid weer naar zich toetrekken en andere ministeries buitenspel zetten. Daar schiet je op lange termijn dus niets mee op.”
Paul ’t Hart. „Na veertig jaar bestuurskunde weet ik: de krachtigste sturingsinstrumenten zijn geld en politieke verantwoording.” Foto Studio Oostrum
Een ‘team-X’ van ministers valt en staat toch ook bij de bereidheid om samen te werken?
„Dat klopt, maar ik ben er na veertig jaar bestuurskunde wel achter: de twee krachtigste sturingsinstrumenten zijn geld en politieke verantwoording. De WRR stelt voor dat ministers gezamenlijk verantwoordelijk worden om grote opgaven als de energietransitie op te lossen en zich daarvoor eveneens samen verantwoorden in de Tweede Kamer. De ministers zorgen daarbij voor een gemeenschappelijk budget dat uit de individuele begrotingen wordt gehaald. Zo bouw je prikkels in om de samenwerking tussen bewindspersonen en ministeries te versterken, die ontbreken momenteel.”
Het WRR-rapport verwijst naar een ander verstrekkend advies uit 1993 van de toenmalige adviescommissie-Wiegel (naar VVD-leider Hans Wiegel). De overheid kampte toen, wellicht nog meer dan nu, met ‘verkokering’, waardoor ambtenaren andere ministeries zagen als concurrenten. De commissie-Wiegel stelde voor terug te gaan naar acht kleinere kerndepartementen, die vervolgens eenheden konden samenstellen die dan zouden werken aan specifieke beleidsterreinen, het zogenoemde ‘blokkendozenmodel’.
Voor het ‘blokkendozenmodel’ ontbrak het aan politiek draagvlak. Dat kan nu ook weer gebeuren. Maar u stelt dat dit voorstel minder radicaal zou zijn. Waarom?
„Het besef dat ministeries opereren als losse eilanden, dat is door de jaren heen wel ingedaald bij de Rijksoverheid. Daardoor is nu de ruimte ontstaan om weer eens goed te kijken naar de vraag: hebben wij onszelf goed georganiseerd? Tegelijkertijd huiveren de politiek en topambtenarij voor grote reorganisaties, dat is ook begrijpelijk. Het pad dat wij in het rapport bewandelen, is een middenweg. Zo blijven de afzonderlijke ministeries in het voorstel wel gewoon bestaan.”
„Je wil niet dat de Rijksdienst de speelbal blijft bij iedere kabinetsformatie”
Een ander voorstel is een ‘Commissaris voor de Rijksdienst’. Wat voor bevoegdheden zou die krijgen?
„We keken naar de Deltacommissaris, die in 2009 door het kabinet-Balkenende IV is ingesteld om het hoogwaterbeleid in Nederland te coördineren. Zo’n Rijkscommissaris voert niet direct opdrachten uit van de minister, maar fungeert als een regisseur die partijen bij elkaar brengt. De Deltacommissaris kreeg jaarlijks een budget van 1 miljard euro, een soort smeerolie: hij kan eisen stellen aan partijen, maar die ook binden met financiering. Zijn of haar benoemingstermijn moet langer zijn dan een kabinetsperiode, het liefst zeven jaar. Zo creëer je enige afstand tot de politiek, wat hard nodig is. Je wil niet dat de Rijksdienst de speelbal blijft bij kabinetsformaties, waardoor bijvoorbeeld opeens wordt besloten het ministerie van Volkshuisvesting op te heffen. Je breekt ambtelijke expertise af die je een paar jaar later dan toch hard nodig blijkt te hebben. Zie die maar weer eens op te bouwen.”
Hoe moet die verhouding tussen de Rijkscommissaris, ambtenarij en politiek dan wel eruitzien?
„Dat hebben wij niet tot drie cijfers achter de komma uitgedacht. Ik denk wel dat in die verhouding het primaat van de politiek is doorgeslagen. En dat het, gegeven de enorme instabiliteit in de politiek, dringend gewenst is dat de ambtelijke dienst wat meer een positie krijgt.”
Lees ook
Regeringscommissaris hekelt bureaucratische overheid: ‘Ambtenaren moeten zoveel nodeloze handelingen verrichten dat het wel fout móét gaan’
Wat het het zoveelste politieke statement van de rechtsconservatieven of een serieuze oppositiepoging om de macht van Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen te ondermijnen? Het was de vraag die Brussel en Straatsburg maandag bezighield, nadat er voor het eerst in ruim tien jaar een motie van wantrouwen werd ingediend tegen het boegbeeld van de Commissie.
Maandagavond werd de plenaire vergadering van het Europarlement in Straatsburg geopend met een debat over de precaire politieke kwestie, donderdag wordt gestemd over het aanblijven van Von der Leyen in haar tweede termijn.
De motie werd ingediend door de Roemeense Europarlementariër Gheorghe Piperea, lid van de fractie Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), waar nationale en rechtsconservatieve partijen toebehoren – onder meer de Italiaanse regeringspartij Fratelli d’Italia, de Poolse PiS-partij, en de SGP. Aanleiding voor de vertrouwensbreuk – zoals onderschreven door 72 parlementariërs, zo’n 10 procent van het parlement – was onder meer de weinig transparante werkwijze van Von der Leyen ten tijde van de coronapandemie.
Sms’jes
VDL – zoals de Commissievoorzitter in de Brusselse wandelgangen wordt genoemd – stond centraal in „Pfizergate”. Een Europees schandaal rondom niet-vrijgegeven sms’jes van Von der Leyen en de topman van de Amerikaanse farmaceuticagigant Pfizer bij een omstreden miljardendeal over coronavaccins. Het Europees Hof oordeelde in mei dat voorzitter Von der Leyen niet juist had gehandeld en inzage in de berichten had moeten geven.
Naast „geschonden principes zoals het gebrek aan transparantie en respect voor de rechtspraak”, speelt er méér, betoogde Piperea bij de opening van het debat maandagavond. „Onder leiding van Von der Leyen heeft de Commissie op oneigenlijke wijze bevoegdheden van de lidstaten afgenomen en het Europees Parlement genegeerd bij haar belangrijkste besluiten.”
Kritiek op het eigengereid handelen van Von der Leyen klinkt al langer in Brussel. Ze wordt beticht van bestuurlijke dominantie, door Eurocommissarissen weinig ruimte te geven en soms deals te maken zonder dat ze daarvoor de democratische meerderheid achter zich schaart. Ondanks deze kanttekeningen is er breed gedragen erkenning voor haar daadkracht en eenduidig leiderschap in geopolitiek turbulente tijden.
Europarlementariër Piperea besloot zijn betoog, in de nagenoeg volle zaal in Straatsburg, met venijn: „Zoals Churchill zei: dit is het begin van een einde”.
Dit komt rechtstreeks uit het handboek van extremisten, met als doel de samenleving te polariseren
‘Handboek van extremisten’
Von der Leyen – die met haar voltallige college in de zaal zat, een unicum – beet terug. Ze omschreef haar criticasters als „complotdenkers”, „antivaxers” en „Poetin-apologeten”. Fel, maar beheerst, stelde ze: „Dit komt rechtstreeks uit het handboek van extremisten, met als doel de samenleving te polariseren en de geschiedenis van hoe Europa succesvol en samen de pandemie heeft overwonnen te herschrijven”. Gejoel én geklap klonken.
Bijval volgde. Manfred Weber, partijgenoot en groepsleider van de centrumrechtse fractie EVP (de grootste in het Parlement), zei tegen de motie te zullen stemmen. De „onwaarschijnlijke val” van de Commissie brengt volgens hem de complexe handelsonderhandelingen met Trump in gevaar.
Bas Eickhout, medefractievoorzitter van De Groenen, was onomwonden: „Dit is een grote politieke show van extreemrechts om onze democratie te ondermijnen. Deze motie zou over vermeende corruptie gaan, maar de meeste corruptiezaken spelen zich af binnen hun gelederen. Juist dáár worden de initiatieven die we hebben genomen om transparantie in dit huis te bevorderen, geblokkeerd.”
‘Politiek theater’
Als de motie wordt aangenomen, waarvoor een tweederdemeerderheid vereist is, moet de hele Commissie opstappen. Dat is nooit eerder gebeurd. Ook dit keer is de verwachting dat het niet zover zal komen. Von der Leyen kan rekenen op een ruime meerderheid binnen het parlement.
Maar ook als de motie wordt verworpen en Von der Leyen aan kan blijven, moet de kwestie gevolgen voor haar hebben, klonk het.
Zo zei Europarlementariër Reinier van Lanschot dat Volt Von der Leyen blijft steunen. „Dit is geen moment voor politiek theater. Maar Von der Leyen moet beseffen dat onze vraag om stabiel leiderschap niet betekent dat ze stil kan zitten. We verwachten dat ze haar koers corrigeert.”
Eigenrichting, dat is de spaanplaat voor ingegooide ramen. Eigenrichting, dat zijn geblakerde straatstenen, een verkoold verkeersbord en schroeilucht die je dagen later nog kunt ruiken. Eigenrichting – burgers die het recht in eigen hand nemen – loont. In elk geval in Coevorden.
Die gemeente zag vrijdag af van het plan om veertien minderjarige vrouwen met een vluchtelingenstatus in de wijk Tuindorp te huisvesten. Volgens burgemeester Renze Bergsma kon hij na een week van „brandstichting en intimidatie”, ondanks een noodverordening, de veiligheid van de jonge vrouwen in de leeftijd van vijftien tot achttien jaar „niet garanderen”.
Coevorden past in een trend: in zeker vijftien gemeentes werden plannen voor asielopvang tijdelijk of definitief geschrapt na protesten. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers komt daardoor duizenden opvangplekken tekort voor het aantal van 101.000 dat volgens de spreidingswet voor 1 juli bereikt had moeten worden. Maar geweld als in Coevorden was tot nu toe niet vertoond.
Zal ‘Coevorden’ school maken? Wel als het aan Jan Huzen ligt, de activist die werd gearresteerd nadat hij in juni op eigen houtje grenscontroles had georganiseerd „om asielzoekers tegen te houden”. Op zijn Facebook-pagina feliciteerde hij vrijdag de Tuindorp-bewoners „met dit ongekende resultaat” en sprak de verwachting uit dat anderen dit voorbeeld zullen volgen. „Nu weet de rest van Nederland hoe dit werkt”, aldus Huzen bij een foto van de brandstichtingen en een protestbord.
Een protest tegen de komst van een azc in Zwolle op de zijkant van een bushokje. Foto Eric Brinkhorst
Wilders
Meteen deze maandagavond al was er een volgende testcase, in Zwolle. Daar besluit de gemeenteraad over de komst van een azc met „tot vierhonderd plaatsen” in De Tippe, een nog braakliggend terrein tussen het spoor, een rijksweg en een stadswijk in aanbouw. Om tegemoet te komen aan de belangstelling was de vergadering verplaatst naar de grote zaal van het Provinciehuis Overijssel. Maar azc-tegenstanders die van zich wilden laten horen op de publieke tribune moesten al naar binnen voor de komst van PVV-leider Geert Wilders, die, zo liet hij weten, „de inwoners van Zwolle [wilde] steunen”.
Vlak daarvoor hielden voorstanders van het azc een demonstratie („Zwolle, open je harten en je deuren”), door een rijtje agenten met wapenstok gescheiden van de tegenstanders, onder toeziend oog van een drone, maar echt grimmig wilde het niet worden.
[De azc-plannen] maken Nederland onveiliger voor jullie vrouwen en dochters
Daarna verscheen Wilders door een opening in de heg op het plein voor het Provinciehuis, beklom een grijs plastic trapje dat een medewerker had neergezet, en zei door een megafoon dat „heel Nederland een azc” aan het worden was en dat de azc-plannen „Nederland onveiliger maken voor jullie vrouwen en dochters”.
Met het bezoek aan Zwolle lijkt Wilders na Helmond met hetzelfde thema zijn campagne volop te richten tegen de opvang van erkende asielzoekers, de facto dus tegen de spreidingswet. Dat het azc er komt, leek overigens vast te staan, omdat de Zwolse raad in meerderheid voor is, zo bleek uit een rondgang van krant De Stentor. En die avond gaf de raad zoals verwacht groen licht.
Maar in Wilders’ speech van krap twee minuten echode ook ‘Coevorden’ en Jan Huzen na toen hij zei dat „de tijd dat we zo’n besluit accepteren wat mij betreft voorbij is”. Binnen twintig minuten was hij weer vertrokken.
Vanwege onrust in Coevorden, waar veertien minderjarige statushouders zouden worden opgevangen, vaardigde burgemeester Renze Bergsma een noodverordening uit. Foto ANP / HH / NoorderNieuws BV
Brand
Tegenstanders van vluchtelingenopvang in hun buurt hanteren nagenoeg identieke argumenten: Nederland is „vol”, ze zijn bang voor overlast of misdaden door met name jonge, mannelijke vluchtelingen, en ze vinden het oneerlijk om vluchtelingen onderdak te geven terwijl er woningnood heerst. De Tuindorpbewoners in Coevorden zeiden te vermoeden dat er behalve jonge vrouwen ook „getraumatiseerde jongens” zouden komen wonen, hoewel dit wordt ontkend door de gemeente en de organisatie die de voogdij over de vluchtelingen heeft. „Wie garandeert dan de veiligheid van onze meisjes?”, aldus een wijkbewoner tegen de NOS.
Voor de veertien zogeheten alleenstaande minderjarige vluchtelingen (amv’s) waren vijf geschakelde huizen beschikbaar aan een woonerf. In die huizen woonden eerst gehandicapten. „Daar hebben wij nooit last van gehad”, zegt Dientje Bakker (63), die haar huis een grote beurt geeft. Ze noemt het „heel erg voor de kinderen” [de vluchtelingen], dat zij geen onderdak krijgen, maar „ik moet ook eerlijk zeggen dat het voor ons beter is als ze niet komen”. Ook Bakker vreest de komst van jonge mannen in de wijk en haalt de schouders op bij de ontkenning door de gemeente.
Ik dacht zelf: laat ze maar komen
„Ik dacht zelf: laat ze maar komen”, zegt een overbuurman van de vijf huizen voor de beoogde opvang, een 66-jarige sociaal werker die niet met naam in de krant wil. Maar toen hij donderdag zag dat ruiten werden ingeslagen, dacht hij dat het „voor die mensen misschien wel goed is als ze niet komen, zodat het niet verder uit de hand loopt.”
Die week werden bij een ingang van de wijk auto’s in brand gestoken en brandde een aanhanger gevuld met hout midden op straat uit, waarna de mobiele eenheid in actie kwam. om de rust te herstellen.
Overigens is het aantal amv’s dat in Nederland asiel vraagt het afgelopen jaar met bijna een derde gedaald, blijkt uit het rapport De Staat van Migratie, vrijdag gepubliceerd door het ministerie van Asiel en Migratie. Als zij een verblijfsvergunning krijgen voordat ze achttien jaar zijn, moeten ze doorstromen naar een zogeheten kleinschalige opvanglocatie, omdat ze nog niet zelfstandig kunnen wonen. In praktijk kan dit niet altijd en worden ze ondergebracht in locaties voor volwassenen.
Lees ook
Geen vluchtelingenopvang voor minderjarige meisjes in Coevorden na gewelddadige protesten
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655703-dfd678.jpg|https://images.nrc.nl/5xKR_5XxXLSiMcQuGuqz8da_jtk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655703-dfd678.jpg|https://images.nrc.nl/0vfM6pqMCcqdqt9WytvsgrxuakM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655703-dfd678.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134667141-ad68c0.jpg|https://images.nrc.nl/tfdbahTb6-AIDFu7yF2vr3xvqT8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134667141-ad68c0.jpg|https://images.nrc.nl/0NvfxPm9JwFXimBOJLVZMUyZIhw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134667141-ad68c0.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134656218-5731ff.jpg|https://images.nrc.nl/hjgU5RAFKhEmz7JUxwiKP0zV3xo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134656218-5731ff.jpg|https://images.nrc.nl/NDkscnFod26QLKTBQ6AXYfXdhu8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134656218-5731ff.jpg)
