NSC staakt de formatiegesprekken met PVV, VVD en BBB en wil geen meerderheidsregering vormen met die partijen. Dat was dinsdagavond de uitkomst van een urenlang beraad van de twintigkoppig tellende Tweede Kamerfractie.
In een brief aan zijn leden schrijft NSC „zeer geschrokken” te zijn van een uitvraag bij ministeries over te verwachten „reële financiële tegenvallers en risico’s.” Het zou gaan om zo’n twintig brieven van ministeries „met (deels vertrouwelijke) informatie over de staat van de overheidsfinanciën” die pas maandagmidag verzonden zijn aan de formerende partijen.
De partij schrijft dat er sprake is van „andere financiële verwachtingen voor de komende jaren” en dat het „onder geen enkel beding beloftes wil maken aan Nederlanders, waarvan zij van tevoren weet dat dit loze beloftes zijn die de komende kabinetsperiode niet waargemaakt kunnen worden.” Daarmee lijkt Omtzigt de andere partijen te verwijten onbetaalbare plannen te hebben ingebracht.
Grondwet en grondrechten
Het is opmerkelijk dat de reden voor NSC om geen gesprekken meer te voeren van financiële aard is. Al sinds het begin van de formatie bestaan er grote twijfels in de fractie over samenwerking met de PVV. Leidend daarin, en ook in de communicatie van Omtzigt na de verkiezingen, was de vraag of de Grondwet en grondrechten bij de PVV in goede handen zijn. Omtzigt had in de campagne meermaals gewezen op plannen uit het verkiezingsprogramma die in strijd zijn met de vrijheid van godsdienst.
Om überhaupt deel te nemen aan de huidige formatieronde, stelde NSC als voorwaarde dat de vier partijen die met elkaar aan tafel gingen éérst zouden onderzoeken of „een gezamenlijke basislijn” voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de rechtsstaat kan worden gevonden. Pas daarna zou verder gesproken kunnen worden over andere thema’s. Al vrij snel liet NSC die voorwaarde varen. En nu blijkt het ook niet de reden te zijn om de gesprekken te staken.
Uit de brief van NSC wordt ook duidelijk dat de fractie niet te spreken is over de informatievoorziening door informateur Ronald Plasterk. „Na aandringen heeft NSC pas gisteren aan het eind van de middag van de informateur een overzicht gekregen van de brieven van de ministeries, die bij hem per mail zijn binnengekomen.” De brieven zouden al eerder („tussen 23 en 31 januari”) door de ministeries bij Plasterk aangeleverd zijn. Volgens NSC heeft Plasterk die dus niet meteen met de formerende partijen gedeeld. En dat terwijl de partijen „de afgelopen weken juist onder andere de financiële situatie bespraken.”
Dat verwijt „klopt echt niet”, zei informateur Ronald Plasterk dinsdag later op de avond. „Een beetje onzin”, noemde hij het. Al zei hij ook dat hij de informatie vorige week binnen had gekregen en „binnen een paar dagen” met de partijen had gedeeld.
Plasterk, die zichtbaar geïrriteerd was, zei dat hij „een beetje verbaasd” was over het besluit van NSC. Hij sprak van „een wat ik tot dusver gehoord heb warrig verhaal” van de partij. Hij wist geen antwoord te geven op de vraag of de formatie nu geklapt is. „Ik denk het eigenlijk niet. Tenminste, dat is niet de woordkeus van de heer Omtzigt”. In de ledenbrief schrijft NSC dat ook niet zo direct, de partij stelt alleen dat het het eindverslag van Plasterk „afwacht”.
‘Diep in de ogen kijken’
Eerder op de dag had Plasterk NSC-leider Pieter Omtzigt, Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (NSC) nog gevraagd om met z’n vieren bij elkaar te zitten en elkaar „diep in de ogen te kijken” om te besluiten „of er perspectief is om te komen tot een coalitie”. Op dinsdagochtend had Omtzigt nog gezegd dat de gesprekken „gewoon liepen”. De partijen kwamen samen op het ministerie van Justitie en Veiligheid om te praten zonder aanwezigheid van de informateur. Omtzigt heeft dat gesprek op een gegeven moment verlaten om te praten met zijn fractie. Uren later kwam de brief aan de leden. Informateur Plasterk moest het besluit, zei hij dinsdagavond, via een appbericht vernemen.
Uiterlijk volgende week maandag presenteert Plasterk zijn eindverslag, en later in de week gaat de Tweede Kamer er in zijn aanwezigheid over in debat. En dan, zei Plasterk, zal hij „alle antwoorden op alle vragen” geven.
De partijen waarmee Omtzigt tot dinsdag in gesprek was, reageerden verrast op X. PVV-leider Geert Wilders schreef: „Ongelooflijk wat teleurstellend. Nederland wil dit kabinet en nu gooit Pieter Omtzigt de handdoek in de ring terwijl we tot vandaag nog in gesprek waren. Ik begrijp er helemaal niets van.”
Andere formulering
„Verbijsterend dit”, schreef BBB-leider Caroline van der Plas. Zij noemt het „een totale verrassing”. „Dit terwijl we tot en met vandaag constructief spraken in een goede sfeer.” Ook VVD’er Yesilgöz schreef „zeer verbaasd” te zijn. „Hoop dat we snel om tafel kunnen om te horen wat hier precies aan de hand is.”
Of het echt tot een gesprek tussen de partijen komt is onduidelijk. Plasterk hoopt van wel, hij wil het woensdag graag over het terugtrekken van NSC hebben – „in ieder geval, als ze allemaal komen”. Dat hij daar niet zeker van is, bleek toen het Bureau Woordvoering Kabinetsformatie de planning rondstuurde. Daarin staat normaal dat de informateur de volgende dag de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB zou „ontvangen”. Dit keer werd een andere formulering gekozen: hij had ze „uitgenodigd”.
