Als de 59-jarige Jacco G. op donderdagmiddag tegen half drie het woord krijgt in de grote zaal van de rechtbank in Breda zet de tanige en getekende Zeeuw zijn leesbril op. Hij pakt met trillende hand een handgeschreven brief. „Als u het goed vindt, lees ik die voor”, zegt de directeur-grootaandeelhouder van Bulk Terminal Zeeland (BTZ) in Vlissingen.
Hij zit al sinds mei van dit jaar vast en het Openbaar Ministerie heeft zojuist uit de doeken gedaan waarvan Jacco G. precies wordt verdacht. Hij is als eigenaar en directeur van bulkoverslagbedrijf BTZ vermoedelijk al sinds 2017 betrokken bij de geslaagde smokkel van duizenden kilo’s cocaïne. Daarnaast heeft hij volgens het OM de afgelopen jaren geholpen met het opzetten van een smokkellijn vanuit Gambia, crimineel geld witgewassen en valsheid in geschrifte gepleegd.
Samen met de twee andere directieleden van BTZ, zijn jongere broer René G. en Ko de K., heeft Jacco G. een criminele organisatie gevormd die cocaïnesmokkel faciliteerde via de terminal in de haven van Vlissingen.
Lees ook
Na de containers met bananen: de cocaïne komt ook via de bulkhavens het land in
Boos en teleurgesteld
„BTZ was een prachtig bedrijf”, leest Jacco G. voor uit zijn eigen brief. Maar daar is niks van over. „Ik ben boos én teleurgesteld”, zegt hij met een vlakke stem. Boos is hij op zijn broer René en collega Ko de K. die zijn bedrijf „buiten het zicht van hem en zijn personeel om” hebben gebruikt voor drugshandel „uit eigen belang”.
Teleurgesteld is hij in het Openbaar Ministerie en de gemeente Vlissingen. „Er is geen bewijs voor mijn betrokkenheid bij drugshandel of contact met criminelen. Dat heb ik uitgelegd in vijftien verhoren en toch houdt het OM vol dat ik van bepaalde zaken wel moet hebben geweten. Hang me maar aan een leugendetector: dit is mijn wereld niet.”
Ook voor de gemeente heeft Jacco G. geen goed woord over. „Er was een akkoord met banken, personeel en klanten om het bedrijf door te laten draaien, zonder de bestaande directie. Maar de gemeente heeft desastreus gehandeld door BTZ voor twaalf maanden te sluiten”, aldus Jacco G. Kort na dat besluit afgelopen juli werd het bedrijf failliet verklaard.
Het Openbaar Ministerie gelooft Jacco G. niet, zo blijkt uit de woorden van de officier van justitie. Hij is altijd verantwoordelijk geweest voor de administratie en de financiën van het bedrijf. De stelling dat zijn broer René en Ko de K. „een winkel in de winkel hadden” klopt volgens het OM dan ook niet. „Het onderzoek wijst uit dat de legale en illegale activiteiten van BTZ zo verweven waren dat Jacco G. wel geweten moet hebben wat er allemaal op het terrein van het overslagbedrijf gebeurde.” Dat blijkt volgens het OM bijvoorbeeld uit afhandeling van de deklading kolen waarin een partij van ruim 2.000 cocaïne was verstopt.
Infiltratie-actie met nepbedrijf
Het contact met criminelen lag bij René G. en Ko de K. Dat gebeurde via speciale toestellen van telecomaanbieders Sky en Exclu. Informatie die via hun netwerk is verstuurd vormt belangrijk bewijs nu de claim van die bedrijven dat de politie berichten niet kon lezen, onjuist is gebleken.
Om te bewijzen dat ook Jacco G. op de hoogte moet zijn geweest heeft het OM een infiltratie-operatie opgezet waarbij een nepbedrijf BTZ heeft benaderd. Alle contacten tussen de infiltrant en BTZ zijn opgenomen. Het gemak waarmee René G. en Ko de K. afspraken maakten over cocaïnesmokkel via BTZ is „schokkend”, aldus het OM. „In vier gesprekken was het geregeld. In ruil voor 10 procent van de waarde van de cocaïne geven René G. en Ko de K. gewoon advies over de beste manier om cocaïne het land in te smokkelen.”
In het geval van de infiltratie-actie ging het om een proefzending met een waarde van 1,8 miljoen euro en kregen de mannen van BTZ 180.000 euro plus de deklading. Verdachte Ko de K., net als René G. niet aanwezig in de rechtbank, heeft volgens het OM verklaard dat 90.000 euro voor René G. was. De andere helft zou worden verdeeld tussen Jacco G. en Ko. de K.
Volgens G.’s advocaat is deze verklaring van Ko de K. „ongeloofwaardig”. „Er is geen concreet bewijs dat mijn cliënt koppelt aan drugscriminelen of drugssmokkel. Zijn verzoek om de voorlopige hechtenis van Jacco G. te schorsen is door de rechtbank afgewezen. Eind oktober oordeelt de rechtbank opnieuw over de vraag of de verdachten hangende de strafzaak vast moeten blijven zitten.
De Amerikaanse trans man Elliot Hefty (37), uit Kentucky, legt zijn telefoon op het houten keukentafeltje in het asielzoekerscentrum in Ter Apel. „Kijk”, zegt Hefty en toont een foto van een flyer ondertekend door de Ku Klux Klan. ‘Go away or get deported!’ staat er in dikke zwarte letters op de flyer die een aantal maanden geleden op de voordeur van Hefty werd geplakt. „We waren de enigen in onze straat die zo’n briefje kregen.”
Hefty zit met landgenoten en trans personen Jane Arc (47, software ontwikkelaar) en Veronica Clifford Carlos (28, beeldend kunstenaar) in een gehorig keukentje in het ‘pinkhouse’ in het azc van Ter Apel, het grootste asielzoekerscentrum van Nederland. Het pinkhouse is een gebouwtje achter op het terrein, bedoeld voor tientallen migranten die op grond van hun seksuele geaardheid en gender asiel aanvragen. Het keukenraam kijkt uit op een hek met prikkeldraad en een slootje. Daarachter begint het Groningse boerenland.
Elliot Hefty op het parkeerterrein van het azc bij Ter Apel. Foto Sake Elzinga
Arc en Clifford Carlos (allebei uit Californië) en Hefty hebben elkaar leren kennen in Ter Apel. Ze vroegen afzonderlijk van elkaar asiel aan, omdat ze zich in de Verenigde Staten niet meer veilig voelen. Sinds de beëdiging van president Trump begin dit jaar zijn er wetten ingevoerd waardoor de overheid nog maar twee seksen erkent: ‘X’ is geen categorie meer. De financiering van transgenderzorg is voor jongeren opgeschort. En transgender jongens en meisjes mogen niet meer meedoen aan sportwedstrijden in de categorie van het gender waarmee ze zich identificeren.
Er was gebeld dat er een man in de vrouwenkleedkamer rondliep
Ook eist de regering-Trump van onderzoeksinstituten dat zij termen als ‘transgender’, ‘gender’ ‘transseksueel’, ‘lhbti’ en ‘non-binair’ schrappen uit hun onderzoeken. Verschillende onderzoeksorganisaties haalden duizenden pagina’s offline en verwijderden de termen. Met deze woorden wordt, volgens Trump, geprobeerd „de biologische realiteit van sekse te ondermijnen”.
Asielaanvragen
De Nederlands belangenorganisatie LGBT Asylum Support staat sinds Trump is aangesteld circa twintig Amerikaanse trans personen bij die een asielaanvraag hebben lopen. In eerdere jaren kwam dit niet voor, volgens de organisatie. Arc en Hefty kwamen eenmaal in Nederland in contact met LGBT Asylum, Clifford Carlos al voor vertrek uit de VS.
Volgens de immigratiedienst IND hebben de eerste helft van dit jaar 33 Amerikanen een asielaanvraag ingediend. In de jaren ervoor schommelde het aantal tussen de vijf en achttien. Volgens de IND „valt niet met zekerheid te zeggen” dat de toename verband houdt met aangescherpte wetten in de VS. LGBT Asylum Support is na de inauguratie van Trump benaderd door vijftig trans personen uit de VS en dit kwam „overduidelijk” door de aangescherpte wetgeving, volgens de belangenorganisatie.
Al tijdens zijn verkiezingscampagne bleek dat Trump het voorzien had op transgender personen. Hij wilde de „transgendergekte uit onze scholen bannen en mannen uit de vrouwensport weren”. Want, uit peilingen bleek dat Amerikanen vonden dat rechten voor trans personen waren doorgeschoten.
Jane Michelle Arc met haar hondje Noah. Foto Sake Elzinga
Voor de tweede termijn van Trump was het ook al onveilig voor trans mensen, benadrukken Arc, Hefty en Clifford Carlos. Arc was een triatlonner en trainde tientallen uren per week; ze was dagelijks in de sportschool te vinden. Tot in 2022 in de kleedkamer van de sportschool een agent onverwachts haar ID-kaart vroeg. De politieman bleek te zijn getipt, zegt Arc. „Er was gebeld dat er een man in de vrouwenkleedkamer rondliep.” De agent sloeg Arc in de boeien, zegt ze. Hij liet haar uiteindelijk gaan toen ze haar paspoort toonde. „In mijn paspoort staat dat ik een vrouw ben.”
Maar Arcs paspoort verloopt over minder dan een jaar. Ze vreest dat ze in haar nieuwe paspoort wordt teruggezet naar haar geboortegeslacht – man. „Als ik dan weer gecontroleerd word in de kleedkamer ga ik de gevangenis in.”
Omslagpunt
Hefty merkte tijdens zijn werk, voor een organisatie die voedsel en medische hulp verstrekt aan arme gezinnen, dat de herverkiezing van Trump een omslagpunt was. Hij en collega trans personen werden voor hun gevoel gedegradeerd naar „niet zichtbare plekken” op het kantoor, zoals de klantenservice. En Clifford Carlos, die zich identificeert als vrouw, vluchtte toen de overheid haar in haar paspoort uiteindelijk toch als man registreerde, terwijl ze bij andere instellingen al langer als vrouw geregistreerd staat.
Op Schiphol vroegen ze alle drie politiek asiel aan. Veronica Clifford Carlos reisde met haar vader. Die ging na een paar dagen weer terug naar de Verenigde Staten, zegt ze. Jane Arc nam haar witte hondje Noa mee, die Arcs medicijnen tegen epilepsie om haar nekje meedraagt. Alle drie waren nog nooit in Nederland geweest, zeggen ze, maar lazen online dat de rechten van trans personen er goed beschermd worden.
Het leven in een asielzoekerscentrum valt mee, zeggen ze. Ze delen de bovenverdieping van het huisje met lhbti+-ers uit Colombia, Iran en Koeweit. Op de begane grond wonen Oegandezen, Nigerianen en Ghanezen, die wegens hun seksuele geaardheid asiel hebben aangevraagd in Nederland. Hun dagen slijten ze vooral op het terrein van het asielzoekerscentrum, en soms erbuiten.
Ik besef nu hoe slecht ik het had
Veronica Clifford Carlos: „Ik loop naar Ter Apel, ga met de bus naar Emmen, met de trein naar Groningen. Ik groet mensen en zeg ‘goedemorgen’. Ik besef nu hoe slecht ik het had.” Jane Arc gaat voor behandeling van haar migraine om de paar weken naar Hoogeveen. „Het is een bevrijding hier te zijn.” Samen roken Cliffford Carlos en Arc af en toe een joint.
Onveilig
Het COA-personeel is vaak vriendelijk en behulpzaam, en beveiligers en politieagenten zijn begripvol, zeggen ze. Clifford Carlos: „In de VS leer je bang te zijn voor de politie, hier hoeft dat niet.”
Toch is het asielzoekerscentrum soms ook onveilig. Als Hefty in het gras gaat zitten, vertelt hij, roepen moeders hun kinderen bij zich. En, voegt hij toe, staren mannen hem aan.
Clifford Carlos werd door een onbekende bewoner in de buurt van het washok bij haar borsten gegrepen. Opvangorganisatie COA kon hier weinig tegen doen, volgens haar, omdat het buiten het zicht van de camera’s gebeurde. Na aandringen door LGBT Asylum Support kreeg ze een plekje in het huis voor lhbti+-ers.
Veronica Clifford Carlos in Heerlen. Foto Chris Keulen
Er wordt gejoeld voor het pinkhouse. Clifford Carlos kijkt naar buiten. Lhbti+-asielzoekers uit Oeganda, Nigeria en Sierra Leone sprinten op een man op sandalen af. „Daar zul je Sandro hebben”, zegt Clifford Carlos. Sandro Kortekaas van LGBT Asylum Support is een bekendheid in de lhbti+-gemeenschap van asielzoekers, hij ondersteunt ze al jaren tijdens de asielprocedure.
De Afrikaanse queer asielzoekers maken om de beurt een selfie met Kortekaas. „De selfies zijn voor hun asieldossier”, legt Hefty uit: „Door op de foto te gaan met Sandro willen ze de IND laten zien dat ze actief zijn in de gay gemeenschap.”
Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken paste nadat Trump opnieuw president werd haar reisadvies naar de Verenigde Staten aan, speciaal voor de lhbti+ gemeenschap. Die moet, volgens het ministerie, in de VS rekening houden met wetten die afwijken van wat in Nederland geldt, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheidszorg.
De eerste asielaanvragen zijn afgewezen omdat de VS, volgens het ministerie en immigratiedienst IND, nog steeds veilig is
De eerste asielaanvragen van Clifford Carlos en Hefty zijn inmiddels afgewezen omdat de Verenigde Staten, volgens het ministerie en immigratiedienst IND, nog steeds veilig is. De IND baseert zich hiervoor op het ‘ambtsbericht over de VS’ van Buitenlandse Zaken. Hefty is inmiddels verplaatst naar de ‘uitzetlocatie’ op het terrein en Clifford Carlos verhuist deze week naar het opvangcentrum in Heerlen. Hefty en Clifford Carlos zijn in beroep tegen het besluit van de immigratiedienst.
Oude informatie
Het IND-oordeel is gebaseerd op oude informatie, vinden Hefty, Clifford Carlos en Kortekaas, die inmiddels ook in het keukentje staat. „Die informatie stamt nog uit de tijd voor Trumps’ eerste termijn uit 2016”, volgens Kortekaas. Hij heeft daarom deze maand een brief geschreven aan demissionair minister David van Weel (Asiel en Migratie, VVD) waarin hij stelt dat Nederland het „inhumane en discriminerende beleid” van Trump negeert. In een reactie op de brief schrijft de directeur Migratiebeleid van het ministerie van Justitie weliswaar dat de „ontwikkelingen” in de VS „zorgwekkend” zijn voor trans personen, maar dat er „geen gegronde vrees” is voor „vervolging. Voor een „herbeoordeling” van de VS „als veilig land van herkomst”, is volgens het ministerie nu geen aanleiding.
Maar dat klopt volgens Arc, Clifford Carlos en Hefty niet. Clifford Carlos: „Ik vrees het moment dat de persoon die me fagot [mietje] noemt een pistool trekt en me neerschiet.” Haar advocaat vindt dat ze een goede zaak heeft, zegt Clifford Carlos. Kortekaas knikt.
Arc wacht ondertussen op een uitnodiging met de immigratiedienst, voor haar eerste gesprek. Medewerkers van Vluchtelingenwerk Nederland zeggen dat ze haar medische dossier op orde moet maken, maar wat ze daarmee bedoelen blijft vaag, zegt ze. „Trans personen zijn medisch goed gedocumenteerd: elk stapje wordt bijgehouden.” Maar haar dossier beslaat „tienduizenden pagina’s”, zegt Arc. „Ik heb geen idee welke documenten relevant zijn voor de IND.”
Arc, Hefty en Clifford Carlos maken mogelijk ook als ‘hoogopgeleide migrant’ of ondernemer kans op papieren in Nederland zonder politiek asiel aan te vragen, maar dat vinden ze nu niet de juiste route. „Ik word achtervolgd door mijn buren en door de overheid en loop gevaar in mijn eigen land”, zegt Jane Arc. „Dat is een goede reden voor politiek asiel.”
Terug naar de Verenigde Staten willen ze alle drie niet. Hefty: „In Amerika heb ik geen huis, geen werk en geen gezondheidszorg – de publieke gezondheidszorg voor trans personen is onbetaalbaar geworden.” Eind 2024 betaalde Hefty nog 16 dollar voor zijn pillen, zegt hij, een paar maanden later was dat gestegen naar 180 dollar.
„Hé”, zegt Sandro Kortekaas „dat is een goed voorbeeld voor mijn speech op de pride, lekker concreet.”
Als Clifford Carlos uiteindelijk niet meer in beroep kan, zal ze Nederland verlaten, zegt ze. Een leven onder de radar, zonder papieren, wil ze niet. Ze verhuist dan misschien naar de Filipijnen. Daar woont familie van haar.
Lees ook
Amerikaanse transgenders vrezen nieuwe regels: ‘We worden uitgewist’
Stap voor stap schuifelt de tachtigjarige Sien Sukhraj aan de arm van haar man vooruit. Heel vlot gaat het niet, maar het gáát. „We hoeven niet te rennen, hoor.” De twee lopen al tien jaar lang regelmatig een rondje van één à twee uur met de wandelgroep van Frank Kanhai (62), want „goed voor de gezondheid en je komt onder de mensen”, zegt Sukhraj. Haar man heeft dementie, wat de sociale activiteiten soms beperkt.
Haar man was „zijn volwassen leven lang” diabeet, vertelt Sukhraj. Toen ze tien jaar geleden begonnen met wandelen, ging het al snel veel beter met hem: meer energie, minder pijn in de gewrichten. „We gingen samen bloed laten prikken en de dokter zei: de diabetes is verdwenen”, vertelt ze. „Ik hoorde het in Keulen donderen. Toen begon ik te begrijpen hoe belangrijk lopen is. Ook al loop je achteraan.”
De twee zijn Hindostaans-Surinaams, net als de andere wandelaars deze vrijdag in Den Haag. In die gemeenschap komt diabetes type 2 veel vaker voor dan onder autochtone Nederlanders. Voor mensen boven de vijftig jaar oud is het risico zo’n vijf keer groter, voor mensen onder de vijftig zelfs tot tien keer groter. Ook in de Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse gemeenschappen komt diabetes vaker voor. Dat heeft te maken met zowel leefstijl als erfelijkheid.
De medailles die bij iedere wandeling uitgereikt worden, hangen de Sukhrajs thuis aan de deurklink. „Dan horen we de inbrekers aankomen.” Wandelaar Asha Boejharat-Soekhoe (61) heeft thuis een mand „met wel honderd medailles van Frank” liggen.
Ze is vandaag alleen gekomen, maar vaak neemt ze een kind of kleinkind mee. Geen van hen heeft diabetes, en zijzelf ook niet, maar het zit wel in de familie. „Dus moeten we goed in beweging blijven en probeer ik mijn kinderen en kleinkinderen vanaf jonge leeftijd te stimuleren, door te wandelen met nana [opa] Frank.”
Genetische aanleg
Bij mensen met een Hindostaanse afkomst – nazaten van contractarbeiders uit India – hangt de erfelijkheid mogelijk samen met het koloniale verleden. Volgens de thrifty gene-hypothese hebben afstammelingen van mensen die te maken hadden met hongersnoden een hoger risico op diabetes. Hun lichamen zouden efficiënter vet zijn gaan opslaan om beter om te kunnen gaan met schaarste – maar daar in tijden van overvloed juist nadeel van ondervinden. In India woedden van de achttiende tot en met de twintigste eeuw grote hongersnoden, grotendeels veroorzaakt of verergerd door het beleid van de toenmalige Britse heersers.
Dat kan invloed hebben gehad op de genetische aanleg, maar ook op de epigenetica: een soort aan/uit-knoppen van de genen, legt Mary Nicolaou uit. Zij is onderzoeker aan het Amsterdam UMC en een van de projectleiders van de grootste Europese studie naar etnische diversiteit in gezondheid en gezondheidszorg (Helius). Ze doet in dat kader veel onderzoek naar diabetes.
„Verandering in de genetische aanleg is minder waarschijnlijk, omdat zoiets doorgaans duizenden jaren duurt”, zegt Nicolaou. Veranderingen in epigenetica gaan sneller. „Als je moeder tijdens de zwangerschap bijvoorbeeld ondervoed is, heeft dat dan al invloed op jouw eitjes die later bevrucht worden. En dus niet alleen op jou, maar ook op je kinderen.”
fOTO oLIVIER mIDDENDORP
Witte wandelgroepen
De leefstijlfactor bij type 2 maakt dat er een stigma op rust: type 2? Dan moet je gewoon gezonder eten. Zo simpel is het dus niet. Bovendien, zegt Nicolaou: „Leefstijl is vaak het gevolg van de omstandigheden waarin mensen leven. Wij zien in ons onderzoek dat factoren als discriminatie, armoede en chronische stress daar veel invloed op hebben.”
„Uit onderzoek blijkt dat tot 25 procent van de etnische verschillen in depressie is toe te schrijven aan ervaren discriminatie. Uit ander onderzoek blijkt dat chronische stress, bijvoorbeeld door discriminatie en levensomstandigheden, iets doet met je leefstijl én je lichaam.”
De Bas van de Goor Foundation – een stichting van voormalig professioneel volleyballer Bas van de Goor, zelf diabeet – richt zich al jaren op diabetespreventie en verbetering van de kwaliteit van leven voor diabetespatiënten, onder meer met wandelgroepen. Dat doet de stichting in samenwerking met farmaceut Novo Nordisk, bekend van diabetesmedicijn Ozempic. Maar mensen met het hoogste risico op diabetes (bepaalde groepen met een migratieachtergrond) wisten ze niet te bereiken. „Kort gezegd: we waren witte wandelgroepen”, zegt Van de Goor, die deze vrijdag meeloopt in Den Haag.
Dus gingen Sophie Rijntjes en Younes Bouadi, projectleiders van de wandelgroepen bij Novo Nordisk, op zoek naar manieren om die groepen wél te bereiken. Bij de Turkse welzijnsorganisatie DSB zagen zij hoe sleutelfiguren uit bepaalde gemeenschappen mensen veel beter op de been krijgen dan reguliere instanties zoals de gemeente of de huisarts. Zij gingen op zoek naar bekende personen binnen gemeenschappen – zoals Frank Kanhai.
Dat dat wél werkt, heeft alles te maken met vertrouwen en vertrouwdheid, volgens Kanhai. „Omdat ik op de mensen lijk. Ze noemen me neef, oom, nana.”
Na de wandeling is er altijd een samenzijn in het Nationaal Archief, waar Kanhai vijf dagen in de week werkt. Het Nationaal Archief was bereid hem één dag in de week te detacheren bij de stichting, zodat hij de wandelgroepen die dag – betaald door de stichting – kan organiseren. Bij dat samenzijn is er ook iets te eten en te drinken.
Dat maakt zijn wandelingen zo’n succes, denkt Kanhai. „Veel mensen komen in eerste instantie voor het sociale aspect, de gezondheid is bijzaak.” Ja, zegt Van de Goor, daarom lukte het ons niet: „Wij legden de nadruk op de gezondheid, via formele zorginstanties.” En in formele instanties, zegt Kanhai, hebben veel mensen met een migratieachtergrond nou eenmaal minder vertrouwen. „Niet zonder reden.”
In Kanhai, daarentegen, is volop vertrouwen. Omdat hij de mensen ként, zeggen hij en de deelnemers, en weet wie hij op welke manier kan bereiken. Het echtpaar Sukhraj, bijvoorbeeld, stuurt hij spraakberichten via WhatsApp. Die beginnen steevast met: „Tante, pakt u even pen en papier…”, gevolgd door een opsomming van aanstaande wandelingen, heel rustig verteld, zodat ‘tante’ (ze zijn geen familie) mee kan schrijven. Anderen bereikt hij via Facebookgroepen of door ze te bellen.
Ook onderzoeker Nicolaou zegt dat het in preventieprojecten essentieel is „kennis te hebben van verschillende culturen, eetpatronen en leefomstandigheden”. „Veel standaardadviezen zijn gericht op gemiddelde Nederlandse voedingspatronen. Het is belangrijk dat het advies aansluit bij wat mensen kennen. Als gezondheidswetenschapper spoor ik mensen aan mee te doen met leefstijlprogramma’s vanuit gezondheidsoverwegingen. Maar als iemand meedoet omdat het gezellig is, is dat net zo goed geslaagd.”
De wandelingen van Kanhai laten volgens haar zien dat je als organisatie „gewoon beter je best moet doen om sommige groepen te bereiken” en dat het dan best lukt. Er zijn de laatste jaren talloze projecten opgezet waaruit dat blijkt, volgens haar. Het probleem is alleen dat die tijdelijk zijn. „Dan is het project klaar, het geld op en raakt het in de vergetelheid.” Zo heeft ze zelf tien jaar geleden samen met Hindostaanse Nederlanders een receptenboek gemaakt met gezonde Hindostaanse gerechten. „Die waren een succes, maar worden niet meer verspreid.”
Ambassadeurs
Zorgverzekeraars vinden het al moeilijk te investeren in structurele preventie, zegt Nicolaou, laat staan zulke gerichte preventie. Ook de financiering van de wandelgroepen is tijdelijk. Het project kreeg in 2022 een vierjarige subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dus nog één jaar te gaan. „De voortzetting van veel wandelgroepen is onzeker, helemaal in het huidige politieke klimaat”, zegt projectleider Rijntjes.
Kanhai heeft verschillende ‘wandel-ambassadeurs’, zoals de 19-jarige Brighton Manniesing, die in een kleurig bloesje en met een petje en zonnebril tegen de zon meeloopt. Via sociale media probeert hij mensen over te halen mee te doen – op TikTok worden sommige van zijn video’s ruim 40.000 keer bekeken, laat hij op zijn telefoon zien – en tijdens de wandelingen maakt hij praatjes met de mensen. „Ik sluit vriendschappen met jong en oud, dat motiveert de mensen te blijven komen.” Manniesing heeft een verstandelijke beperking, maar dat betekent niet dat hij niet kan bijdragen aan de maatschappij, zegt hij. „Hiermee laat ik zien dat deze jongen ook belangrijk is voor de samenleving.”
De vriendschappen zijn ook reden voor Kamla Bandhoe (69), op zwarte Crocs, om mee te lopen. Én de gezondheid natuurlijk. „Als je niet genoeg beweegt, ga je uitdijen.” Ze heeft diabetes en loopt daarom met zoveel mogelijk wandelingen mee. „Ik houd het via Facebook goed in de gaten. Iedereen kent Frank op het internet.”
FOTO oLIVIER mIDDENDORP
Vandaag – een vroege vrijdagmiddag – zijn er 65 mensen aanwezig. „Geen gekke opkomst”, zegt Kanhai, maar in het weekend komen er soms wel 150. Naar de speciale themawandelingen die hij regelmatig organiseert, zoals recent de Anton de Kom-wandeling of de Nelson Mandela-wandeling, komen tot wel 300 mensen. Tijdens die wandelingen gaat de groep bijvoorbeeld langs standbeelden of relevante plekken in de stad, en wordt over de geschiedenis verteld. „Die wandelingen vind ik het leukst”, zegt Maltie Bhawanie (53), die sinds ze meedoet ondanks haar diabetes is afgevallen, minder spierpijn heeft en meer energie. „Het maakt het leven leuker.”
Bij de nazit in het Nationaal Archief wordt koolhydraat- en suikerarm brood geserveerd. Op Moederdag was er koolhydraat- en suikerarme roti. „Hoe smaakte dat?”, vraagt projectleider Bouadi. Héérlijk, krijgt hij te horen. Van de zomer organiseert hij met Kanhai een kookworkshop voor de wandelaars waarin ze de gezondere roti zelf leren maken. „Want roti afpakken van Hindostanen, dat gaat je niet lukken”, zegt Kanhai.
Lekkernijen laten staan is zo makkelijk nog niet, zegt de tachtigjarige Sukhraj. „We snoepen hoor, vreselijk. Rijstebrij met suiker, rozijnen en kaneel, héérlijk. Maar het moet niet alledaags worden. En als je maar genoeg loopt, kun je dat lekker blijven eten.” Het echtpaar is inmiddels dusdanig achteropgeraakt dat de groep uit zicht is. Maar niet voor lang: daar komt Kanhai alweer aangelopen, om de twee de goede kant op te leiden. „Zie je wel, Frank wacht op iedereen.”
Lees ook
Diabetes type 2 is om te keren, maar het is lastig om dit vol te houden
Het klinkt vintage VVD. Een fors kleinere overheid, vol inzetten op economische groei, wat minder aandacht voor klimaat. En zorg en sociale zekerheid? Daar wil de partij „stevig” op ingrijpen.
Vrijdagavond laat publiceerde de VVD als eerste politieke partij haar concept-verkiezingsprogramma voor de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober dit jaar. Titel: Sterker uit de storm. Een programma dat moet worden gezien in de context van de „storm” in de „wereld”, schreef partijleider Dilan Yesilgöz eerder deze week in een blogpost. De boodschap: alles draait om veiligheid. Dáárin wil de partij investeren, om zo „onze manier van leven” te beschermen.
De boodschap is daarmee ook dat voor ándere zaken minder geld is. De VVD heeft zich namelijk met een Kamermeerderheid aan partijen gecommitteerd aan de hogere NAVO-norm van 3,5 procent. Dat betekent jaarlijkse investeringen van miljarden euro’s in defensie.
De vraag wat die andere zaken dan zijn waar minder geld voor is, moet de komende maanden worden beantwoord. Het verkiezingsprogramma van 81 pagina’s geeft een eerste indruk waar de liberalen het geld willen vinden: bezuinigen op ambtenaren, (nog) minder geld naar ontwikkelingssamenwerking.
Ook wil de partij de stijgende kosten in de zorg en sociale zekerheid aanpakken. Zo wil de VVD een kleiner basispakket, een hoger eigen risico en wil ze uitkeringen niet meer laten meestijgen met het minimumloon. Nederlanders moeten bovendien later met pensioen. Nu stijgt de pensioenleeftijd met acht maanden voor elk jaar dat we langer leven, maar wat de VVD betreft, wordt dat één-op-één.
De publicatie van het programma is niet ingeleid met een presentatie van de partijleider. Zaterdag in het Amsterdamse hotel Jakarta beantwoordt Yesilgöz wel vragen van journalisten. „De kaarten op de wereld zijn opnieuw geschud”, zegt ze. „We moeten daarom keuzes maken. Wíj investeren in defensie en nationale veiligheid.”
Zondagssluiting
Daarbij legt de partij, in elk geval in het vrijdag gepubliceerde boekwerk, weer nadruk op thema’s die kiezers bij de partij vinden passen: economie en veiligheid. De eerste drie hoofdstukken gaan over investeren in „radicale” economische groei, werken dat meer moet lonen en investeringen in veiligheid. Zo wil de VVD lagere belastingen voor ondernemers, wil ze de zondagssluiting uit de wet halen en voor kleine werkgevers het tweede jaar loondoorbetaling bij ziekte afschaffen.
Hoe de keuzes financieel gezien uitpakken, zal begin oktober blijken, als het verkiezingsprogramma van de VVD is doorgerekend door het Centraal Planbureau.
Het programma voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 begon nog met een uitgebreid hoofdstuk over migratie. Die verkiezingen verloor de VVD tien zetels. Dat was nadat het kabinet-Rutte IV in juli dat jaar op aanstichten van de VVD was gevallen, omdat de liberalen strengere migratieregels wilden. En nadat de toen nieuwe partijleider Yesilgöz samenwerking met de PVV niet meer uitsloot, anders dan Mark Rutte.
Migratie komt pas in de tweede helft van het programma aan de orde, in het hoofdstuk „orde op zaken voor een vrij en veilig Nederland”. Minder hard van toon is het hoofdstuk in 2025 overigens niet. „De asielopvang voor kansarme, overlastgevende en criminele asielzoekers wordt maximaal versoberd”, staat erin. Ook worden delen van de asielwetsvoorstellen van voormalig PVV-minister Marjolein Faber in het programma herhaald, zoals afschaffen van een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd.
Wel lijkt de partij impliciet vóór de spreidingswet te zijn, waar het rond het vorige programma nog tegen pleitte. „Zolang de instroom nog niet voldoende is teruggedrongen […] is een eerlijke verdeling van asielzoekers over het land nodig”, staat in het verkiezingsprogramma van 2025.
Klimaat moet volgens de VVD in een context van onafhankelijkheid in de energievoorziening worden gezien. De partij wil de bouw van kerncentrales versnellen, maar pleit ook voor meer „realisme” op het gebied van klimaatbeleid. ‘Sterker uit de Storm’ maakt niet duidelijk wat dat betekent, maar meestal houdt zo’n oproep geen versnelling van klimaatbeleid in.
‘PVV-light’
Yesilgöz en de VVD zitten sinds de val van het kabinet-Schoof in een ingewikkeld parket. Een deel van haar achterban wil dat ze de PVV uitsluit, een deel niet. Ze koos voor uitsluiten, tot teleurstelling van de conservatieve vleugel. En kort voor het zomerreces begon, bleek in de andere vleugel van de partij juist ongenoegen over de ‘PVV-light’-koers van Yesilgöz te groeien in de partij.
Ze slaat een te harde toon aan, vindt een deel van de VVD’ers. Ze zou zich niet premierwaardig gedragen en kiezers van zich vervreemden – vooral om PVV-kiezers te paaien, is de vrees van bezorgde VVD’ers.
Daaraan gingen scherpe uitspraken van Yesilgöz vooraf. Ze beschuldigde zanger Douwe Bob van „Jodenhaat”. Ook haalde ze op het partijcongres in juni hard uit naar een mogelijke coalitiepartner: GroenLinks-PvdA. PvdA zou zijn uitgeleverd aan het „extreme links-radicale, activistische deel van de achterban van GroenLinks”.
VVD, vinden die VVD’ers, moet het hebben over thema’s waar de kiezers hen op vertrouwt. Defensie, economie, veiligheid. Dát lijkt de partij, in ieder geval met dit verkiezingsprogramma, te proberen. En is Yesilgöz na een korte vakantie ook minder fel? „Dat hangt ervan af”, zegt ze zaterdagmiddag. „Als politieke partijen standpunten innemen waarvan ik denk dat ze schadelijk zijn voor ons land, dan zult u mij horen.”
Mochten leden nog mogelijkheden zien om het programma te verbeteren, dan kunnen ze tot half augustus aanpassingen voorstellen. Op 6 september houdt de partij verkiezingscongres en wordt het programma vastgesteld.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482525-80d08c.jpg|https://images.nrc.nl/vb0PlQlzbfJjmmYkRp5LlOToD9E=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482525-80d08c.jpg|https://images.nrc.nl/gsImllw7RKqZiTn2O7k4C-2m_aY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482525-80d08c.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482546-9cca67.jpg|https://images.nrc.nl/buPYYZM3a_LpIHi_ezOx7tyAdTI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482546-9cca67.jpg|https://images.nrc.nl/cVgGOHbpf8c0GftRFZ2uph0nV58=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482546-9cca67.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482612-51c051.jpg|https://images.nrc.nl/iUlBer4E_3xib5lBrL68zlu4LwQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482612-51c051.jpg|https://images.nrc.nl/lYRZfoNODfsxZSsYdJ_MCClH4s0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135482612-51c051.jpg)
