Op het eerste gezicht lijkt de laatste ronde van ‘vredesonderhandelingen’ tussen de Verenigde Staten en Rusland een succesje te hebben opgeleverd in de Russische oorlog tegen Oekraïne: de oorlogshandelingen op de Zwarte Zee worden onderbroken, zo maakten Washington en Moskou bekend.
Maar net als bij de vorige overlegrondes volgden in de uren erna pas de kleine lettertjes – vooral in het Russisch: Moskou blijkt voorwaarden te hebben gesteld aan een maritiem staakt-het-vuren te stellen, zoals opheffing van de zwaarste economische sancties. Het Witte Huis ging daarmee akkoord.
De Europese Unie niet. Brussel verklaarde woensdagmiddag dat de sancties blijven gelden tot de „onvoorwaardelijke terugtrekking” van Moskous troepen uit Oekraïne.
Deze Europese verwerping van het Amerikaans-Russische akkoord moet een opluchting zijn voor Oekraïne. Kyiv was al eerder akkoord met Washington over een onvoorwaardelijke gevechtspauze op zee; zo werd Oekraïne ineens opgescheept met een ‘deal’ die voor Moskou uitpakt als een geschenk, en niet alleen omdat het Poetin een uitgelezen kans geeft reparatiewerkzaamheden uit te voeren aan zijn noodlijdende economie én aan zijn gehavende krijgsmacht.
De onverwachte Russische nabrander brengt tegelijkertijd Oekraïne diplomatiek in de problemen: als Kyiv het akkoord afwijst is de kans groot dat Zelensky wordt afgeschilderd als de spelbreker die geen vrede wil – niet alleen door Moskou, maar óók door het pro-Russische contingent van de Amerikaanse regering.
Verraad, klinkt het daarom uit verschillende hoeken. Waaronder van de Oekraïense parlementariër Oleksandra Oestinova, van oppositiepartij Holos. „De Russen blijven doen wat ze de afgelopen drie jaar ook deden, maar krijgen een bonus.”
Sancties
In ruil voor een tijdelijk staakt-het-vuren in (het oostelijke deel van) de Zwarte Zee eist Rusland het opheffen van sancties tegen Russische banken en bedrijven. Daaronder de Russische agrarische staatsbank Rosselchozbank, die in 2014 en 2022 door Amerikaanse sancties werd getroffen, en enkele Russische voedsel- en kunstmestproducenten.
Daarnaast eist Rusland in ruil voor een bestand de heraansluiting van enkele banken die betrokken zijn bij de voedselexport, op het internationale betalingssysteem SWIFT. Daarvan werd Rusland kort na de invasie in 2022 afgesloten, waarna het een alternatief systeem ontwikkelde en ging werken met Chinese betalingssystemen.
Voor een heraansluiting op SWIFT is echter toestemming nodig van de Europese Unie. Enkele Russische media brachten de Russische eis dinsdag als een reeds voldongen feit, waarna de aandelen van kunstmestbedrijven en landbouwproducten stegen op de Moskouse beurs.
Ook wil het Kremlin af van beperkingen op de levering van landbouwmachines en -goederen voor de productie van voedsel en meststoffen en van de sancties tegen Russische schepen, die deze zaken vervoeren. Op die manier zou Rusland de export van landbouwproducten en kunstmest, maar ook van olie en gas, via de Zwarte Zee kunnen hervatten en tegelijkertijd minder afhankelijk worden van zijn zogenoemde ‘schaduwvloot’: illegale en vaak onveilige tankers die Russische olie vervoeren over de Zwarte Zee.
Flinke eisen
Het zijn flinke eisen die Moskou stelt. En dat voor een gedeeltelijk staakt-het-vuren waarvan de voorwaarden nog niet precies bekend zijn – geldend op een front waar Rusland juist zelf in de klem zit. Sinds 2022 wist Oekraïne een belangrijk deel van de Zwarte Zeevloot met gerichte explosieve zeedrones uit te schakelen.
Hoe dichter bij de kust die nog onder controle staat van Oekraïne, hoe groter het risico voor de Russische schepen. Zo zo slaagde Kyiv er de afgelopen jaren in het enorme overwicht van de Russische Zwarte Zeevloot te neutraliseren. Nadat enkele tientallen schepen waren geraakt ontvluchtte de Russische vloot zijn thuishaven, Sevastopol op de bezette Krim naar Novorossisk. In een aanzienlijk deel van de Zwarte Zee laat de Russische marine zich sindsdien niet meer zien.
De voordelen van een Zwarte Zee-deal voor Oekraïne zijn op dit moment nog niet duidelijk. Oekraïne slaagde er zelf in de eigen graanexport weer op te starten; het lukte Rusland niet meer om die te bedreigen dankzij effectieve defensie in het oosten van de Zwarte Zee.
Europese Unie
De Europese weigering om mee te werken aan het Amerikaans-Russische plan voorkomt misschien dat nog voor een écht einde van de oorlog alle drukmiddelen tegen Rusland worden opgegeven. Maar voor Moskou is hiermee alsnog geopolitieke winst behaald: een verdere wig drijven tussen de VS en de EU.
De meeste analisten zijn het erover eens dat Rusland de onderhandelingen gebruikt om tijd te winnen en verdeeldheid te zaaien – binnen Oekraïne, maar ook tussen de bondgenoten. „De tijd werkt in ons voordeel en we zullen proberen er het beste van te maken”, stelde een Russische diplomaat deze week in The Moscow Times.
Het is geen toeval dat sommige analisten spreken van ‘The Russian Art of the Deal’, een verwijzing naar de titel van het boek dat de zakenman Trump ooit liet schrijven. Al sinds hij is teruggekeerd in het Witte Huis probeert Poetin om via onderhandelingen met Trump méér binnen te slepen dan hem in elf jaar oorlog met Oekraïne is gelukt.
Zo eist het Kremlin nog steeds controle over Oekraïense gebieden die het niet bezet houdt, de regio’s Donetsk, Zaporizja en Cherson, naast tal van andere voorwaarden die de facto het einde van een soeverein Oekraïne betekenen.
Zo komt Poetin al na een paar gespreksronden onder auspiciën van ‘dealmaker’ Trump als grote winnaar uit de bus: Rusland, dat de oorlog tegen Oekraïne begon, krijgt sanctieverlichting, terwijl Oekraïne een reeks concessies moet doen voor hetzelfde staakt-het-vuren. Zelensky bood enkele weken geleden zelfs aan af te treden als president, als dat zou leiden tot een rechtvaardig en duurzaam einde van de oorlog met Rusland.
M.m.v. Eva Cukier
