Oekraïne smacht naar de F-16’s – zelfs verouderde westerse vliegtuigen kunnen zich meten met de Russische

In tal van landen wordt hij wegens zijn gevorderde leeftijd langzaam naar de uitgang gedirigeerd en vervangen door een nieuwer model: de F-16 Fighting Falcon is het oude, veelzijdige werkpaard van de luchtmacht. Tegelijkertijd kijkt Oekraïne al maanden reikhalzend uit naar de komst van de tientallen jachtvliegtuigen die Nederland, Denemarken, Noorwegen en België hebben toegezegd. Elk westers wapen is voor Oekraïne meer dan welkom in de strijd tegen de Russen. De afgelopen twee jaar is gebleken dat ook verouderde westerse wapensystemen zich gemakkelijk kunnen meten met het beste dat Moskou te bieden heeft.

Dat geldt ook voor de F-16 van Lockheed Martin, waarvan er sinds 1976 meer dan 4.600 zijn gebouwd. Het toestel is zelfs zo succesvol dat het na vijftig jaar nog altijd in productie is. Aan onderdelen – geleverd door ruim zeshonderd bedrijven wereldwijd – in elk geval geen gebrek. President Volodymyr Zelensky zei afgelopen weekeinde dat de toestellen „in de nabije toekomst” geleverd worden.

Oekraïne heeft er een tijd op moeten wachten, veel te lang naar de zin van Kyiv. Maar het belegerde land heeft de dertien maanden die zijn verstreken sinds president Joe Biden het groene licht gaf voor het opleiden van Oekraïense piloten keihard nodig gehad om zich voor te bereiden. Enkele tientallen Oekraïense gevechtspiloten moesten worden opgeleid in Denemarken, Roemenië en Arizona – en nog veel meer personeel kreeg training in het zeer gespecialiseerde onderhoud dat de vliegtuigen nodig hebben. En om te illustreren waarom zij niet in een paar maanden hun ‘F-16-diploma’ binnen hadden: alles begint met Engelse les.

Verzwakte Russische defensie

Ondertussen hebben de militaire strategen in Kyiv allerminst stilgezeten. In tegendeel: de Oekraïense luchtmacht verricht rond het slagveld en diep achter de linies dagelijks voorwerk met het oog op de komst van de F-16’s, zoals de Britse historicus Sir Lawrence Freedman onlangs opmerkte. Stelselmatige aanvallen op Russische radar- en luchtverdedigingssystemen op de Krim, in de Donbas en in Rusland zelf hebben Moskou zware klappen toegebracht. Die aanvallen stellen de Oekraïners straks in staat de vliegtuigen „dichter bij de frontlinies” te gebruiken, noteerde het Institute for the Study of War (ISW) eerder deze maand.

Dat lijkt de kern van de Oekraïense strategie van het afgelopen jaar: een systematische afbraak van de Russische defensie op de grond, in de lucht en op zee. In een oorlogsjaar dat voor Oekraïne vooral in het teken staat van het ‘tegenhouden’ van de Russen, en het stap voor stap opbouwen van een tegenoffensief dat volgend jaar plaats moet vinden, kan de F-16 de bewegingsvrijheid voor de Oekraïense strijdkrachten helpen vergroten. De verwachting is dat de Russische gevechtsvliegtuigen op grotere afstand zullen blijven van de frontlinie, uit angst neergehaald te worden door de F-16’s. Daardoor lopen Oekraïense eenheden op de grond minder gevaar.

Die Oekraïense aanvalspatronen zijn al meer dan een jaar zichtbaar, en over een veel breder uitgestrekt front. Het sluit volledig aan bij wat binnen de NAVO bekend staat als Suppression of Enemy Air Defenses (SEAD). Zo werden met Britse kruisvluchtwapens en Amerikaanse ATACMS tal van aanvallen uitgevoerd op Russische S400-luchtverdedigingssystemen. Oekraïense drones crashten in mei verrassend op twee vroeg waarschuwende radarsystemen, en in januari werden binnen zestig minuten twee peperdure Russische radar- en commandotoestellen uit de lucht geschoten. En deze maand claimde Kyiv dat het de modernste Russische straaljager, de Soe-57, had beschadigd bij een drone-aanval.

Dat alles volgde op ruim een jaar van systematische – en succesvolle – Oekraïense aanvallen op de Zwarte Zeevloot. Wat nog over is van de Russische marine waagt zich nauwelijks meer in de wateren zuidelijk of westelijk van de Krim. Hoewel dit soort ‘diepte-investeringen’ ver achter de frontlinies veel minder zichtbaar zijn dan de dagelijkse gevechten aan het front, hebben ze voor Kyiv minstens zoveel gewicht. Het dividend zal later worden uitgekeerd, is de gedachte.

Dat betekent allerminst dat de F-16 straks vrij baan heeft in het Oekraïense luchtruim – zeker niet in de buurt van de frontlijn. Dit westerse jachtvliegtuig „is geen wondermiddel”, onderstreepte de Oekraïense brigadegeneraal Serhi Holoebtsov onlangs. De chef luchtvaart van de Oekraïense luchtmacht is blij met de komst van de F-16’s, maar weigert „een roze bril” op te zetten. „Wij begrijpen volledig dat het moeilijk zal zijn om met één type vliegtuig superioriteit in de lucht te verwerven.”

Verbonden wapens

Tal van militaire experts hebben zich uitgelaten over de kansen die de F-16 biedt in de oorlog tegen Rusland, dat al vanaf de eerste dag het overwicht heeft in de lucht. Pas opgeleide Oekraïense piloten zijn nog lang niet klaar voor een klassiek westers offensief van ‘verbonden wapens’. Daarbij bieden gevechtsvliegtuigen en helikopters luchtsteun en werken ze georkestreerd samen met tanks, artillerie, infanterie – en tegenwoordig ook drones. Zulke manoeuvres worden binnen het NAVO-bondgenootschap jarenlang geoefend voordat ze kunnen worden uitgevoerd. En nog steeds zijn er maar weinig landen die deze kunst echt beheersen.

Ook brigadegeneraal Holoebtsov beseft dat de Oekraïense piloten een lange weg te gaan hebben. Hij onderscheidt drie fasen in hun leerproces: kruipen, lopen, rennen. „Wij hebben nog niet leren kruipen”, erkende hij. „We zullen ergens diep in het land leren kruipen, uitproberen wat deze vliegtuigen kunnen doen, we zullen leren, we zullen eraan wennen op plekken die relatief veilig zijn. Dan gaan we verder. Als we hebben leren lopen, laten we dan gaan rennen.” En pas dan zal Oekraïne kunnen proberen voordeel te halen uit de F-16’s.

Dat is in lijn met de verwachting die generaal James B. Hecker, commandant van de Amerikaanse luchtmacht in Europa, vorig najaar uitsprak: het zal „vier tot vijf jaar” duren voordat de Oekraïense piloten écht vakkundig met hun nieuwe toestellen kunnen omgaan. Maar zijn ontnuchterende uitspraken betekenen niet dat Oekraïne voorlopig niets heeft aan de F-16’s. Het toestel is volgens Hecker van waarde naast de bestaande luchtverdedigingssystemen en kan helpen Oekraïense troepen, de bevolking en de infrastructuur van het land te beschermen.

En Kyiv smacht naar extra luchtverdediging. Ondanks de levering van steeds meer westerse luchtafweersystemen, zoals de Patriot, blijft Oekraïne uiterst kwetsbaar voor Russische luchtaanvallen. Mede door het maandenlange oponthoud bij de Amerikaanse munitieleveranties is de Oekraïense elektriciteitsvoorziening dit jaar zó hard geraakt dat het land zich eigenlijk geen nieuwe Russische aanvallen meer kan permitteren.

Het Center for Strategic & International Studies (CSIS) oordeelde vorige week dat de F-16 voor Oekraïne „eerder langetermijnvoordelen” heeft dan „onmiddellijke tactische winst”. Zij denken vooral aan de verdere integratie van Oekraïne in het Amerikaanse en Europese „economische en defensie-ecosysteem”, wat het land op den duur versterkt.

Ondanks de levering van westerse luchtafweersystemen blijft Oekraïne uiterst kwetsbaar voor Russische luchtaanvallen.

De defensie-experts van CSIS verwachten wel dat de entree van de „iconische” westerse straaljager in het Oekraïense luchtruim indruk zal maken op de Russen. „Tegenstanders van de vrije wereld vrezen de kracht in de lucht van de Verenigde Staten en hun bondgenoten”, op basis van de „technologische superioriteit” waarmee zij al decennia kunnen schermen. De F-16 moet Oekraïne op den duur helpen luchtoverwicht te krijgen. En dat is volgens CSIS al meer dan honderd jaar „essentieel” voor succes in een conventionele grondoorlog.

F-16 tegenover de Russen

Dat de F-16 in Nederland en een aantal andere NAVO-landen is afgeschreven en vervangen door de F-35 betekent allerminst dat Oekraïne een stuk schroot krijgt opgestuurd. Volgens experts kan de F-16 zich veel beter meten met de beste Russische toestellen dan de huidige Oekraïense vliegtuigen. Die Russische vliegtuigen beschikken over superieure radar en vuren van grotere afstanden raketten af dan de militaire relikwieën uit het Sovjettijdperk die Oekraïne nu gebruikt.

De F-16 zal het de Russen veel lastiger maken. Die detecteert vijandelijke toestellen op veel grotere afstand dan de oude Oekraïense jagers en kan Russische vliegtuigen op meer dan honderd kilometer afstand aanvallen. De voormalige Amerikaanse gevechtspiloot David Kern omschreef de F-16 onlangs als een „zeer flexibel artilleriesysteem voor de lange afstand”.

Want net zo belangrijk voor de Oekraïners is dat zij met de F-16 ook een flinke sprong voorwaarts maken als het gaat om vuurkracht en precisie in het luchtruim. Met het westerse toestel kunnen betere raketten worden afgevuurd. De AIM120 AMRAAM-raket (Advanced Medium Range Air-to-Air) bijvoorbeeld, die zelfstandig zijn doel zoekt en volgt, ook wanneer het beweegt.

Daarnaast kan de Oekraïense luchtmacht de westerse wapens die zij al heeft effectiever inzetten. De afgelopen jaren moest Oekraïne tal van wijzigingen aanbrengen aan zijn eigen vliegtuigen om moderne westerse raketten te kunnen afvuren. Die zijn veelal gemaakt voor F-16’s. Zo kunnen westerse kruisvluchtwapens en antiradarraketten tijdens de vlucht onder een F-16 worden geprogrammeerd en worden afgestemd op het doelwit. Onder een van de huidige Oekraïense toestellen moeten die raketten vóór de vlucht worden geprogrammeerd. Onderweg kunnen ze niet meer worden aangepast.

Het zijn details, maar van groot belang in een dynamische oorlog met een tegenstander die numeriek zwaar in het voordeel is.

Schone startbanen

Oekraïne heeft de afgelopen tijd niet alleen vliegers en onderhoudspersoneel opgeleid voor de F-16, de komst van het toestel vereist ook stevige aanpassingen aan de militaire infrastructuur. De F-16 staat bekend om zijn onderhoudsgevoeligheid – denk aan twintig uur onderhoud na één vlucht. De militaire bases waar de F-16’s worden gestationeerd worden een belangrijk doelwit voor Moskou; ze zullen dus goed moeten worden beschermd.

Verder hebben de toestellen voor het opstijgen en landen schone, vlakke banen nodig. Dit in tegenstelling tot veel vliegtuigen van Sovjetmakelij, wier motoren zodanig zijn ontworpen dat zij beschermd zijn tegen steentjes en andere troep die omhoog komt bij start of landing. Bij een F-16 heeft het opzuigen van zulke debris funeste gevolgen. De Russen zullen er alles aan doen om te voorkomen dat Oekraïne zijn landingsbanen voor de F-16 intact houdt.

Dat geldt uiteraard ook voor de F-16’s zelf. Om ze te beschermen tegen Russische luchtaanvallen zal Oekraïne de jachtvliegtuigen parkeren in ondergrondse hangars of bunkers, zei luchtmachtwoordvoerder Ilja Jevlasj vorige maand tegen het militaire blog The Aviationist. In de meeste landen staan de toestellen verspreid gestald in versterkte hangars van beton. Om begrijpelijke redenen geeft Jevlasj geen details, maar hoogstwaarschijnlijk zal Oekraïne de vliegtuigen in het westen van het land stationeren, zo ver mogelijk van de Russische grens.

Stationering buiten Oekraïne

Pikant is dat brigadegeneraal Serhi Holoebtsov van de Oekraïense luchtmacht begin deze maand aangaf dat een aantal F-16’s die het land nog niet kan inzetten – bijvoorbeeld omdat er nog onvoldoende piloten zijn opgeleid – voorlopig buiten Oekraïne worden gestationeerd. „Zodat ze hier [in Oekraïne] geen doelwit zijn”, verduidelijkte Holoebtsov. „Dit zullen onze reserves zijn, voor het geval defecte vliegtuigen moeten worden vervangen, of niet inzetbaar zijn vanwege routine-onderhoud.”

Oekraïne zal de F-16’s dus niet vanuit een derde land laten opstijgen om aanvallen uit te voeren op Russische doelen. Moskou zou dat ongetwijfeld bestempelen als oorlogsdaad.

Tot slot zal voor Oekraïne veel afhangen van wat de NAVO-donoren precies van plan zijn met hun gevechtsvliegtuigen. Tot nu toe hebben Nederland, Denemarken, Noorwegen, België en Griekenland volgens denktank CSIS zo’n 65 toestellen toegezegd.En dat is bij lange na niet genoeg om echte impact op de oorlog uit te oefenen. Tegelijkertijd zal Oekraïne het aantal F-16’s langzaam moeten opbouwen. Er zijn op dit moment simpelweg niet genoeg Oekraïense piloten om meer toestellen dan maximaal enkele tientallen in de lucht te houden. Dat is een kwestie van de lange adem, want zowel het aantal Oekraïense gevechtsvliegers als de opleidingscapaciteit in de NAVO-landen is beperkt.

Volgens de analisten van CSIS zou Oekraïne idealiter uiteindelijk twaalf squadrons F-16’s tot zijn beschikking krijgen, in totaal 216 stuks. Pas dan zal de Oekraïense luchtmacht de waarde van de toestellen volledig kunnen benutten. Van de verdediging van het eigen luchtruim tot het verzwakken van vijandelijke radar- en luchtverdedigingssystemen. En uiteindelijk het verkrijgen van een luchtoverwicht.

Delen





Mail de redactie