Oekraïne bij de NAVO? Lidstaten zoeken dringend een antwoord

Wat doen we met Oekraïne? De NAVO-landen hebben nog vier weken om een antwoord te verzinnen op het al vele malen herhaalde, dringende Oekraïense verzoek snel lid te worden van de alliantie. Er wordt al maanden over gesproken en op een NAVO-top in Litouwen begin juli moet er een antwoord liggen.

Vooralsnog is er, zeggen diplomaten, geen consensus. Intussen wordt het debat venijniger. Voormalig NAVO-baas Anders Fogh Rasmussen, nu adviseur van Oekraïne, suggereerde zelfs dat Oost-Europese landen bereid zouden zijn desnoods zelf te gaan vechten in Oekraïne als het bondgenootschap Kyiv geen serieus aanbod doet. Die NAVO-landen zullen die dreiging niet snel uitvoeren, maar het is illustratief voor de druk achter de schermen.

Toen Oekraïne kort na de Russische inval over lidmaatschap begon was de eerste reflex op het hoofdkwartier: praten we niet over. Het kan niet, we agenderen het niet, de onenigheid is te groot en verdeeldheid speelt Poetin alleen maar in de kaart. Bovendien zou een discussie over lidmaatschap maar afleiden van de dringendere opgave Kyiv van militaire en politieke steun te voorzien om zich tegen Rusland te verdedigen.

Lees ook: Europa pakt opnieuw door, nu met levering van F-16’s

Een luidruchtige minderheid van hoofdzakelijk Oost-Europese landen liet zich echter niet muilkorven, evenmin als de even onvermoeibare als welbespraakte Oekraïense president Zelensky. Diplomaten hopen nu dat er een akkoord ligt voor de top in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Als Zelensky een moreel appèl doet in een vergadering, dan is het lastig zijn wensen niet in te willigen. De doorbraak over het trainen van Oekraïense F16-piloten op de G7-top in Hiroshima vorige maand zou mede dankzij Zelensky’s aanwezigheid tot stand zijn gekomen.

In het diplomatieke debat over de toekomstige status van Oekraïne zijn vooralsnog Duitsland en de Verenigde Staten het meest terughoudend, heet het in Brussel.

Onderlinge solidariteit

Het meest voor de hand liggende argument tegen toetreding was in eerste instantie dat de NAVO een land in oorlog formeel niet welkom kan heten omdat het bondgenootschap dan zelf in oorlog raakt. Kern van de NAVO is immers de onderlinge solidariteit: een aanval op een, is een aanval op allen. Lidmaatschap kan dus pas ná de oorlog.

Tweede argument tegen toetreding van Oekraïne is het risico dat Rusland het als een onvergeeflijke provocatie zou opvatten. Rusland heeft jaren tegen de toenadering van Oekraïne tot het Westen geageerd. Een nauwe band met de EU was tot daar aan toe, maar NAVO-lidmaatschap zei Rusland te zien als een reden voor oorlog.

Hoe bind je Oekraïne stevig aan de NAVO zonder Moskou te provoceren en zelf in oorlog te raken?

Daarom wordt nu naar tussenoplossingen gezocht. Hoe bind je Oekraïne stevig aan de NAVO, zonder Moskou te provoceren en zelf in oorlog te raken? Daarbij komt dat de NAVO zich realiseert dat Zelensky straks met iets thuis moet komen omwille van zijn eigen politieke positie.

Het ‘aanbod’ aan Oekraïne zal waarschijnlijk een aantal elementen bevatten. Er komt een NAVO-Oekraïne-Raad, een formeel overlegorgaan waar Oekraïne op voet van gelijkheid met de NAVO kan overleggen. Dat is ook mooie symboliek: eerder verliep het overleg met Rusland via zo’n raad. Nu spreken NAVO en Oekraïne elkaar nog in een commissie die slechts bedoeld is voor consultaties. Een Raad kan straks ook besluiten nemen.

Wapenleveranties

De wapenleveranties aan Kyiv lopen al sinds vorig jaar buiten de NAVO om, via het door de VS geleide Ramstein-beraad waar tientallen landen bij aangesloten zijn. Niet-dodelijke steun – denk aan bescherming tegen drones, hulp bij cyberafweer of medische hulp – kan via de NAVO. Daartoe moet er een vast Oekraïne-fonds komen van 500 miljoen euro per jaar dat door alle NAVO-landen naar rato van hun BNP wordt gevuld. Nu is bijdrage nog vrijwillig. Nederland loopt ook hierin overigens voorop en stortte vorig jaar alvast 100 miljoen.

Daarnaast moet Oekraïne steun krijgen om over te schakelen van Sovjet-materieel naar NAVO-materieel en om van zijn krijgsmacht een NAVO- krijgsmacht te maken die aansluit op de overige landen.

Lees ook: NAVO herhaalt: Oekraïne is welkom als lid

De discussie over het lidmaatschap beweegt zich nu nog tussen twee polen. In 2008 is Oekraïne op een top in Boekarest lidmaatschap in het vooruitzicht gesteld, maar zonder daar een datum aan te koppelen. Behoedzame NAVO-landen zouden die belofte in Vilnius simpelweg willen herhalen. De Oost-Europeanen willen dat er een harde belofte komt, compleet met data en duidelijk omschreven tussentijdse stappen. Denkbaar is een compromis waarbij de uitnodiging van Boekarest in meer ronkende woorden wordt herhaald, zonder al te concreet te worden.

Secretaris-generaal Jens Stoltengberg gebruikte op een persconferentie woensdag bijvoorbeeld de formulering: „De toekomst van Oekraïne ligt in de NAVO.”

Oost-Europese landen willen dat er een harde belofte komt, met data en duidelijke stappen

Het meest heikele onderhandelingspunt zijn de veiligheidsgaranties die Oekraïne zou moeten krijgen om de tijd tot een NAVO-lidmaatschap te overbruggen. „Oekraïne moet genoeg wapens en systemen krijgen om zich op de langere termijn te kunnen verdedigen”, zei Stoltenberg over het doel van de garanties. Voorkomen moet worden dat Rusland na een staakt-het-vuren hergroepeert en op termijn opnieuw aanvalt.

Het overleg over die garanties – de Amerikanen spreken bewust over ‘assurances’ en niet over ‘guarantees’ – verloopt tussen grote NAVO-landen. De Quad – VS, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Duitsland – werkt aan een gezamenlijke politieke verklaring, waar dan bilaterale toezeggingen bij horen. Het gaat dus niet om toezeggingen namens de alliantie. Hoe die toezeggingen uitpakken is nog niet duidelijk. Vermoedelijk krijgen ook andere landen, zoals Nederland, de mogelijkheid om bilaterale toezeggingen aan Oekraïne onder zo’n paraplu te schuiven.

Lees ook: De Britse defensieminister sprak in Amsterdam over Oekraïne: ‘Ik denk dat gelijkgestemde bondgenoten een soort veiligheidspact zullen sluiten’

De Britse minister van Defensie Ben Wallace zei dinsdag in Amsterdam dat het Verenigd Koninkrijk verschillende opties onderzoekt. Hij moest er nog met zijn premier over spreken, zei hij. Wallace is kandidaat voor de opvolging van Stoltenberg.

Veiligheidsgaranties

De idee van veiligheidsgaranties voor Oekraïne werd vorig jaar ontwikkeld door Rasmussen in samenspraak met Zelensky’s stafchef Andrej Jermak. Rasmussen zei eerder dat Oekraïne schriftelijk de garantie moet krijgen dat inlichtingen gedeeld worden, dat militaire trainingen doorgaan, dat er meer munitie geproduceerd wordt en dat de aanvoer van wapens op peil moet blijven.

Oekraïne zoekt aansluiting bij de NAVO om zich definitief gesteund te weten in de confrontatie met Rusland. Maar er is nóg een argument voor toetreding. De inmiddels 100-jarige Amerikaanse oud-diplomaat Henry Kissinger, altijd goed voor een dwarse kijk, stelt dat lidmaatschap niet alleen nodig is voor de toekomstige veiligheid van Oekraïne, maar óók voor de veiligheid van Europa.

Het gaat er nu om, betoogde Kissinger onlangs in een gesprek met The Economist, de oorlog te beëindigen zonder meteen een basis te leggen voor een nieuw conflict. Kissinger vreest dat Rusland veel bezet gebied moet prijsgeven, maar de Krim zal weten te behouden. Dan ontstaat een onveilige situatie.

„We hebben van Oekraïne nu het best bewapende land gemaakt in Europa met een leiderschap dat de minste strategische ervaring heeft. Als de oorlog eindigt met een Rusland dat veel verliest maar Sebastopol behoudt, hebben we een ontevreden Rusland, maar ook een ontevreden Oekraïne – met andere woorden een balans van onvrede. Dus voor de veiligheid van Europa is het beter om Oekraïne in de NAVO te hebben, waar het geen nationale besluiten kan nemen over territoriale claims.

,,Wat de Europeanen nu zeggen is krankzinnig gevaarlijk. De Europeanen zeggen: ‘we willen ze niet in de NAVO omdat ze een te groot risico vormen. Daarom bewapenen we ze als gekken en geven ze het meest geavanceerde wapentuig’. Hoe moet dat werken? […] De uitkomst moet zijn dat Oekraïne beschermd wordt door Europa en geen solitaire staat wordt die alleen voor zichzelf opkomt.”

Er is volgens de goeroe van de diplomatie maar één weg naar duurzame vrede. Het Westen moet twee keer over zijn schaduw springen. Oekraïne moet lid worden van de NAVO, om het te beschermen, maar ook om het in toom te houden. Daarnaast moet Europa uiteindelijk weer toenadering zoeken tot Rusland om de oostflank te stabiliseren.

Lees ook over de toetreding van Finland: De NAVO krijgt er een land bij dat zijn krijgsmacht vertroetelt met geld en enthousiasme