Het was een merkwaardig filmpje, dat afgelopen weken verspreid werd door het Russische Telegramkanaal Pool3. Met een Russisch stel dat in zijn keuken ongeduldig vaststelt dat de strijd in Oekraïne niet opschiet. Met een gewonde Russische militair, die een foto van zijn vrouw en kind vasthoudt en zijn laatste hoop gevestigd heeft op een vredesdeal. „We hoeven niet lang meer te wachten. De onzen sluiten een deal. Dan kunnen we naar huis.”
Het atypische propagandafilmpje riep onder Russische oorlogsbloggers duizend vragen op. Was dit soms een hoax uit Oekraïense hoek? Geenszins, zo bleek. Sinds Donald Trump in het Witte Huis het Russische narratief over de oorlog papegaait en zich keihard tegen Oekraïne keert, moeten Russische propagandisten alle zeilen bijzetten om die koerswijziging bij te benen. Nu Washington onder Trump een bondgenoot lijkt te zijn geworden, ligt de oorzaak van alle ellende niet langer in de VS en is praten over vrede voor Russen niet langer strafbaar. Nashington (van het Russische woord nasj – ‘ons’) klinkt het in Kremlin-kringen nu zelfs liefkozend.
De nieuwe verhaallijn vormt een grandioze ommezwaai en president Vladimir Poetin zet de toon. Half februari verbaasde hij vriend en vijand door te suggereren dat Rusland en de VS best gezamenlijk de door Rusland bezette, grondstofrijke Donbas zouden kunnen exploiteren. Bovendien zou het Amerikaanse bedrijfsleven mee kunnen profiteren van de mineralenrijkdom in Siberië, zei Poetin op de zakelijke toon die hij van Trump had afgekeken. „Wij hebben veel meer grondstoffen dan Oekraïne. Rusland is een onbetwiste leider op het gebied van zeldzame metalen (…), wij werken met liefde samen met buitenlandse en Amerikaanse partners”, zei hij er voor de zekerheid bij.
Hersengymnastiek
Op de vraag van de verbaasde reporter of Trump met zijn Oekraïne-beleid de Russische agenda in de kaart speelt, kwam Poetin met nog meer hersengymnastiek. Volgens hem had Trump, door president Zelensky publiekelijk de oren te wassen, juist in het belang van Oekraïne gehandeld. „Dit is niet in het voordeel van Rusland, maar in dat van Oekraïne”, aldus Poetin, die al weken hamert op het vertrek van Zelensky. Hij voegde eraan toe niets tegen steun aan Oekraïne te hebben, zolang Oekraïne een „bevriende buurstaat” wordt en niet wordt gebruikt als „springplank voor een aanval op de Russische Federatie”.
Voor Russen die moeite hebben het nieuwe, Amerika-vriendelijke narratief te volgen, staan Kremlin-propagandisten klaar om de nieuwe koers te duiden. Al in januari zei RT-propagandachef Margarita Simonjan dat Rusland „realistisch” moet zijn waar het Oekraïne betreft en Rusland zich tevreden kan stellen met het reeds geannexeerde Oekraïense grondgebied. Blaaskaak Vladimir Solovjov, die Amerikanen in zijn propagandashow te pas en te onpas ‘dienaren van Satan’ noemt, stelde onlangs dat er tussen Amerika en Rusland „welbeschouwd” nooit echt een conflict is geweest. En Dmitri Kiseljov, de man die Amerika tot voor kort het liefst tot ‘radioactieve as’ zou transformeren, promoveerde de VS zelfs tot een van drie wereldleiders – samen met Rusland en China.
Maar ook in Rusland geldt: zonder bad cop geen effectieve propaganda. Werd Europa afgelopen jaren afgeschilderd als slippendrager van Amerika, nu krijgen de Europeanen de rol van slechterik toebedeeld. „De afgelopen vijfhonderd jaar zijn alle tragedies in de wereld ontstaan in Europa, of als gevolg van Europees beleid”, zei de Russische buitenlandminister Sergej Lavrov onlangs in een interview, waarbij hij kolonisatie, de Krim-oorlog, Napoleon, de Eerste Wereldoorlog en Hitler als voorbeelden gaf. „Als we terugkijken, zien we dat de Amerikanen nergens een instigerende of opjuttende rol speelden”, zei Ruslands belangrijkste diplomaat, die Amerika nog niet zo lang geleden graag vergeleek met nazi-Duitsland. Met name het Verenigd Koninkrijk krijgt er in het nieuwe wij-zij-denken hard van langs. Om dat verhaal kracht bij te zetten liet Moskou deze week twee Britse diplomaten uitzetten.
Vredesbesprekingen
Ook de door censuur en propaganda murw geslagen Russen lijken steeds opener te staan voor vredesbesprekingen met Oekraïne. Eind februari zei een ruime meerderheid van de bevraagde Russen tegen opiniebureau Levada voor vredesbesprekingen te zijn onder leiding van Rusland en de VS. De helft van de ondervraagden gaf daarbij aan dat óók Oekraïne een plek moet hebben aan tafel. Als voornaamste reden gaven voorstanders het ‘grote aantal verliezen’ en ‘oorlogsmoeheid’. Een kleine groep stelde dat „een slechte vrede altijd nog beter is dan oorlog”.
Ondertussen is het zeer de vraag of Rusland echt vrede wil. In reactie op de gesprekken tussen de VS en Oekraïne op dinsdag, hield buitenlandwoordvoerder Maria Zacharova de boot af en zei dat Rusland zich niet laat dwingen door buitenlandse machten. Ondertussen haalde minister Lavrov dinsdag keihard uit naar de Europese veiligheidsorganisatie OVSE, die voor de grootschalige Russische invasie van 2022 toezicht hield op afspraken rond het staakt-het-vuren. Hij noemde de OVSE een verlengstuk van NAVO en EU, dat wapenleveranties aan Kyiv oogluikend toestaat en geen oog heeft voor de rechten van Russisch-sprekende minderheden.
Lees ook
Oekraïne bereid tot een staakt-het-vuren, maar dat betekent niet dat zo’n bestand er nu snel komt
Het toont dat de Russische argwaan niet zomaar overwonnen is. Zeker niet binnen de Russische veiligheidsdiensten, waar de haat tegen de VS diep geworteld is en spionnen hun bestaansrecht al decennia ontlenen aan het dwarsbomen van Amerika. Toen Poetin eind februari op bezoek was bij zijn binnenlandse veiligheidsdienst FSB om hen te feliciteren met de resultaten van het afgelopen jaar, nam hij dan ook ruim de tijd om de koerswijziging toe te lichten. In zijn speech noemde hij Trumps toenadering „hoopvol” en prees hij diens „pragmatisme.” Ook riep hij zijn toehoorders op om iedere poging tot „verstoring van de beginnende dialoog” te verhinderen.
Wantrouwen
Volgens de Russische journalist Andrej Soldatov, expert op het gebied van de Russische geheime diensten, is het wantrouwen daarmee zeker nog niet weggenomen. „De Russische veiligheidsdiensten denken niet in termen van overwinning of duurzame vrede. Ze zijn extreem wantrouwig en gaan ervan uit dat ze hooguit een aantal tactische punten binnen kunnen halen tot de midterms over twee jaar”, zegt hij tegen NRC. Daarmee doelt hij op behoud van de vier geannexeerde Oekraïense regio’s, het vertrek van president Zelensky en het opheffen van sancties door de VS. Tot die tijd zal Rusland proberen zijn kansen in Washington ten volle te benutten.
