Dat het Nederlandse gevangenissysteem uit zijn voegen barst, is duidelijk: momenteel lopen zeker 3.445 veroordeelde criminelen vrij rond, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het gaat hierbij voornamelijk om zogeheten ‘zelfmelders’ (veroordeelden die zich zelf moet melden bij de gevangenis) die werden veroordeeld tot maximaal twee maanden celstraf, maar na hun vonnis nog lang vrij rondlopen, omdat gevangenissen vanwege personeelstekorten kampen met een gebrek aan bewakers.
Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ingrid Coenradie (PVV) reisde vorige week naar Estland om te onderzoeken of Nederland daar gevangenen kwijt zou kunnen.
Het is geen oplossing voor het acute probleem, maar wel voor het structurele probleem
Volgens Kamerleden Joost Sneller (D66) en Jesse Six Dijkstra (NSC) kan het makkelijker. Ze willen samen met CDA’er Derk Boswijk dat de rechter een veroordeelde kan straffen met huisarrest en een elektronische enkelband. De enkelband wordt al gebruikt om gedetineerden te controleren en onder bepaalde voorwaarden vervroegd vrij te laten. Verlaten ze bijvoorbeeld hun huis, werkplek of de route daartussen, dan gaat bij de politie een alarm af. „Elektronische detentie kan de kans op recidive verminderen, is goedkoper én helpt tegen het nijpende tekort in gevangenissen”, vertelt Six Dijkstra op de bank in de werkkamer van Sneller (D66). Binnen de criminologische wereld krijgt die opvatting van de Kamerleden veel bijval.
Korte detentie is schadelijk, zien de Kamerleden. Six Dijkstra: „Straffen van minder dan zes maanden zijn te kort om gevangenen te laten resocialiseren, maar lang genoeg om mensen ‘detentieschade’ te laten oplopen.” Oftewel: dat ze door de gevangenisstraf hun huis of werk verliezen. Dan wordt de kans op recidive groter: de helft van de oud-gevangenen pleegt binnen twee jaar weer een misdrijf. „Nederland wordt uiteindelijk onveiliger als we mensen kort vastzetten”, concludeert Sneller.
Lees ook
Leven met een enkelband, hoe ziet dat eruit? Drie ex-gedetineerden vertellen openhartig: ‘Die enkelband gaat tussen je oren zitten’
‘Soft’
Uit het recentste onderzoek van de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) blijkt dat driekwart van de detenties korter is dan drie maanden. In totaal komen jaarlijks twintigduizend mensen uit de gevangenis. De RSJ wil evenals de Kamerleden minder van dit soort korte detenties, omdat die „weinig effectief en betekenisvol” zijn.
Veel maatschappelijke organisaties en onderzoekers pleiten al langer voor de enkelband als alternatief voor de korte celstraf, maar de coalitiepartners van NSC – PVV, VVD en BBB – hebben afgelopen jaren dit soort voorstellen afgedaan als ‘soft’.
Het kabinet wil juist een harde aanpak. Met hogere straffen voor ernstige zeden- en geweldsmisdrijven en hogere maximale straffen voor minderjarigen straffen. Ook zullen minder misdrijven verjaren. Maar volgens Six Dijkstra is er „geen tegenstelling tussen zwaar straffen en dit plan”. Hij beschouwt de enkelband als een goede „toevoeging aan de gereedschapskist van de rechter”.
Dat de PVV, VVD en BBB niet zomaar akkoord zullen gaan met het voorstel, staat buiten kijf. Sneller: „Ik heb dit soort debatten al wel vaker met de PVV gevoerd. Die partij heeft een schijnveiligheidsverhaal en kijkt niet naar oplossingen.”
We moeten het niet doen vanwege de personeelstekorten in de gevangenissen. Zo’n enkelband moet echt werken
Six Dijkstra „wil het partijprogramma van de PVV niet recenseren”. Maar, erkent hij, „NSC staat er anders in dan de PVV”. „We moeten niet pretenderen dat zware criminelen of terroristen hierdoor op straat komen te staan.” Bovendien kan de rechter nog altijd een korte gevangenisstraf opleggen.
Volgens Sneller, die twee jaar terug zelf drie dagen als test een enkelband droeg, moeten mensen niet onderschatten hoe zwaar dat is. „Het is echt geen thuisvakantie. De rechter legt strikte beperkingen op, zo mag je alleen van en naar werk reizen. Het is niet de bedoeling dat je naar de bioscoop gaat.”
Op termijn verwachten Six Dijkstra en Sneller dat de rechter zó vaak de enkelbandstraf inzet, dat de gevangenissen structureel minder vol zullen zitten. Dan is het plan van Coenradie om gedetineerden in Estse gevangenissen op te sluiten niet meer nodig.
Verkeerde uitgangspunt
Maar dat is toekomstmuziek. Sneller: „Het wetsvoorstel ligt er, er is allerlei onderzoek waar we ons voorstel mee kunnen onderbouwen. Maar het klopt natuurlijk dat wetsvoorstellen niet morgen in werking treden. Het is geen oplossing voor het acute probleem, wel voor het structurele probleem.” Sneller wijst erop dat door vergrijzing de gevangeniscapaciteit alleen maar verder zal afnemen.
Volgens de rekensom van Sneller en Six Dijkstra heeft het voorstel een meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer, mits de SGP instemt. Zonder die partij komen ze in de senaat twee zetels tekort, in de Kamer één. „Dan wordt het een heel spannende hoofdelijke stemming”, lacht Sneller, „maar ik vertrouw op het gezonde verstand van Diederik van Dijk.”
Van Dijk, de justitiewoordvoerder van de SGP, staat „niet onwelwillend tegenover het voorstel”, zo vertelt hij telefonisch aan NRC. „Maar we moeten het niet doen vanwege personeelstekorten in de gevangenissen, dat is het verkeerde uitgangspunt. Zo’n enkelband moet echt werken, recidivekansen moeten omlaag.”
Volgens Six Dijkstra is „niet uitgesloten dat andere Kamerleden meegaan”, óók die van partijen die zwaar willen straffen. Nu de personeelstekorten oplopen en de wachtlijsten voor cellen steeds langer worden, hebben de Kamerleden de tijd mee, weten ze. „Maar daar is het ons niet om te doen”, zegt Sneller met geheven vinger. „Het is goed voor het cellentekort, goed voor begroting. Maar dat is niet waarom het ‘slimmer straffen’ is. Het is beter voor de samenleving en beter voor de gedetineerde die ook weer terug de samenleving in moet.”
Hoe willen de Kamerleden slachtoffers ervan overtuigen dat daders met een enkelband wel écht worden gestraft? „We moeten het imago van de enkelband realistischer krijgen”, zegt Sneller. Dan zullen slachtoffers het als straf accepteren.
Six Dijkstra: „We vertrouwen erop dat de maatschappij zal inzien dat dit een goede straf is, die ons land veiliger maakt. En wij hebben als politiek de verantwoordelijkheid om uit te leggen waarom we dit een goed plan vinden.”
Lees ook
Hoe ex-gedetineerden leven met een enkelband
