„Uit onszelf zoeken wij niet snel de publiciteit. Nu voelen we het als onze plicht om ons gezamenlijk uit te spreken.” Dinsdagochtend sloegen de president van de rechtbank Amsterdam, de hoofdofficier van justitie en de deken van de Amsterdamse orde van advocaten alarm via een opiniestuk in De Telegraaf. ‘De rechtsstaat kalft af’, luidt de kop boven het gezamenlijke artikel van de ‘togadriehoek’ waarin Bart van Meegen, René de Beukelaer en Jacqueline Schaap hun zorgen uiten over het verstoorde evenwicht tussen de rechtsprekende, wetgevende en uitvoerende macht. Signalen te over van problemen met de rechtsstaat: van gebrekkige financiering, kritiek van politici op rechterlijke uitspraken en burgers die op sociale media tekeergaan. „Wij moeten die afkalving met zijn allen tegengaan”, licht rechtbankpresident Bart van Meegen toe in gesprek met NRC.
Hoe komt u tot de opmerkelijke stap van een gezamenlijk opiniestuk?
„Gesprekken met collega’s uit Oost-Europese landen hebben ons geleerd dat de afkalving van de rechtsstaat in kleine stapjes gaat. Ze hebben ons ook doen beseffen dat we ons daarover moeten uitspreken en niet lijdzaam moeten afwachten tot het te laat is. In Nederland is al enige tijd sprake van een sluipend proces van het inperken van de rechtsstaat.”
Waar ziet u die inperking van de rechtsstaat dan precies?
„Op heel veel terreinen, zoals de langjarige slechte financiering van sociale rechtshulp en de verhoging van griffiekosten waardoor het duurder is geworden om naar de rechter te gaan. Daardoor komt de toegang tot het recht in het geding voor mensen die het niet kunnen betalen. Het aantal advocaten in de sociaal advocatuur daalt al jaren wat een gevaar is voor de rechtsbescherming van de burger aan de onderkant van de samenleving. Er dient echt snel structurele financiering te komen om ervoor te zorgen dat het aantrekkelijker wordt om een advocatenpraktijk in de sociaal advocatuur te kunnen voeren.
„Maar we zien het bijvoorbeeld ook bij de politieke discussies over de invoering van minimumstraffen. Die perken de ruimte voor de rechter in. Dat speelt onder meer rond verkrachting waar de roep is om in elke zaak een forse straf op te leggen. Het beeld is misschien dat mannen met een bivakmuts uit de bosjes springen, maar dat is bijna nooit het geval. Dit soort zedendelicten vindt vaak in het uitgaansleven plaats of als een relatie wel of niet aan is. Het is dan heel belangrijk dat de rechter ruimte heeft om goed feitenonderzoek te doen en rekening te houden met de persoon van de verdachte.”
Gesprekken met collega’s uit Oost-Europese landen hebben ons geleerd dat de afkalving van de rechtsstaat in kleine stapjes gaat
Die ruimte heeft de rechter toch? Minimumstraffen voor zedenmisdrijven zijn vooralsnog slechts een idee.
„In dit geval wel, maar de ruimte voor de rechter wordt op meer manieren ingeperkt. Deze maand heeft het OM nog tot uitdrukking gebracht dat het alle strafzaken voor feiten waarop maximaal zes jaar celstraf staat, zelf buiten de rechter om met een strafbeschikking af gaat doen. Dat is een onwenselijke ontwikkeling, want daardoor worden een heleboel strafzaken afgehouden van een onafhankelijke rechter die op een transparante, toetsbare wijze een strafproces doorloopt.”
Jullie schrijven dat kritiek van politici het vertrouwen in onpartijdige en onafhankelijke rechters ondergraaft. Waar doelen jullie dan op?
„Rechters voeren overheidsmacht uit en daarom is het belangrijk dat ze controleerbaar zijn. Vandaar ook dat de rechter zijn vonnis motiveert. Inhoudelijke discussie over dat vonnis hoort erbij, fair enough. Waar het over de schreef gaat, is als het vervolgens over de persoon van de rechter gaat en die rechter wordt weggezet, bijvoorbeeld als wereldvreemd.”
Lees ook
Fundamentele koerswijziging OM: dieven en oplichters zo min mogelijk voor de strafrechter
Van Meegen verwijst naar de drie kortgedinguitspraken van donderdagavond waarin een van zijn rechters een streep zette door het inreisverbod dat minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) oplegde aan drie ‘haatpredikers’ die bij de Ramadan Expo in Utrecht zouden komen spreken. Die verboden waren volgens de rechter niet-deugdelijk gemotiveerd. De uitspraken leren dat uit de ‘quick scan’ van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, waarop Faber zich mede baseerde, nota bene bleek dat de mannen „niet voldoe[n] aan de criteria voor een extremistische spreker”. Na de uitspraak werden de naam en foto’s van de rechter en zijn bij een mensenrechtenorganisatie werkende partner veelvuldig op X gedeeld. De rechtbank Amsterdam nam daar fel afstand van en deed aangifte.
Waarom bent u hier zo bezorgd over?
„Na die uitspraak werd onder meer door politici het beeld in stand gehouden dat sprake was van extremistische sprekers, terwijl de rechter het besluit van de minister heeft getoetst en juist constateert dat de minister en NCTV dat niet hebben vastgesteld. Politici blijven echter dit frame herhalen waarmee een ongezonde dynamiek ontstaat en het oordeel van de rechter wordt teruggebracht tot ‘ook maar een mening’.”
Waar het over de schreef gaat, is als de rechter wordt weggezet als bijvoorbeeld wereldvreemd
Een van die politici is JA21-senator Nanninga die op X de volledig naam van de rechter noemde en in de discussie die ontspon zei: „ik ben niet degene die drie promotors van pedofilie, slavernij, racisme en jodenhaat binnenlaat he moppie?” Spreekt u zo iemand als Nanninga daarop aan?
„Ik heb geen contact met politici over het algemeen, ook niet met Annabel Nanninga. Ons opiniestuk is een oproep naar allemaal. Het gaat over eerlijkheid en rechtvaardigheid. Als we die waarden belangrijk vinden moeten we respectvol met elkaar omgaan om ze tot wasdom te laten komen.”
U heeft hierover zowel een verklaring uitgebracht áls aangifte gedaan van doxing, dat sinds vorig jaar strafbaar is. Is die aangifte wel kansrijk aangezien bij doxing doorgaans adresgegevens en telefoonnummers worden verspreid, wat hier niet gebeurde?
„Door het naar buiten te brengen hebben we een grens willen stellen. Wij vinden dat het niet acceptabel dat een rechter en zijn gezin op sociale media bedreigd worden omdat hij zijn werk doet. Door zo in de persoonlijke levenssfeer van de rechter te komen wordt een grens overschreden. Wij denken wel degelijk dat sprake is van een strafbaar feit, want anders hadden we geen aangifte gedaan. Of dat zo is zal, als het tot vervolging komt, niet door de rechtbank Amsterdam maar een andere rechtbank beoordeeld worden.”
Lees ook
Politiek kan te veel invloed op rechterlijke macht uitoefenen, zeggen wetenschappers: ‘Een kwaadwillende minister heeft alle knoppen om aan te draaien’
