N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Analyse
Turkse presidentsverkiezingen De uitslagen tonen een hevig verdeeld land maar de steun voor president Erdogan bleek groter dan verwacht. Zijn coalitie won ook een meerderheid in het parlement.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data100546826-14f10f.jpg)
Na een verwarrende en zenuwslopende verkiezingsnacht werd Turkije maandagochtend wakker zonder definitieve uitslag van de presidentsverkiezingen. President Recep Tayyip Erdogan deed het echter beduidend beter dan vooraf verwacht, tot grote teleurstelling van de oppositie.
Ruim twaalf uur nadat de stembureaus dicht gingen, en met ruim 90 procent van de stemmen geteld, hebben zowel president Erdogan als zijn uitdager Kemal Kiliçdaroglu niet genoeg stemmen om te winnen. Erdogan bleef steken op 49,3 procent en Kiliçdaroglu op 45 procent. Een beslissende tweede ronde op 28 mei is waarschijnlijk. Kingmaker is de nationalistische presidentskandidaat Sinan Ogan, die ruim 5 procent van de stemmen behaalde.
De uitslagen tonen een zeer gepolariseerd land, waar de identitaire en ideologische scheidslijnen diep zijn ingesleten. Erdogan deed het veel beter dan in de meeste peilingen voorafgaand aan de verkiezingen was voorspeld. Die suggereerden dat Kiliçdaroglu zou kunnen winnen in de eerste ronde. Maar de uiterst negatief getoonzette en polariserende campagne van Erdogan lijkt zijn vruchten te hebben afgeworpen. Zijn AK-partij en zijn ultranationalistische bondgenoot MHP wisten in de parlementsverkiezingen, waar maar een verkiezingsronde voor is, een nipte meerderheid van ruim 49 procent te behouden. De oppositiealliantie bleef steken op 35 procent, en komt met de steun van de pro-Koerdische partij uit op 45 procent van de stemmen.
Toen Erdogan in de nacht van zondag op maandag tienduizenden aanhangers bij het hoofdkantoor van zijn AK-partij in Ankara toesprak, klonk hij zelfverzekerd en strijdbaar. Hij zei dat een tweede ronde niets aan de uitslag zal veranderen. „Dat de verkiezingsuitslag nog niet definitief is, verandert niets aan het feit dat de natie ons heeft gekozen”, zei Erdogan in zijn toespraak. „We hebben een meerderheid in het parlement behaald, en we controleren de instellingen daarin.” De president riep kiezers op om in de tweede ronde op hem te stemmen omwille van de stabiliteit en bestuurbaarheid van het land.
Teleurstellende avond
De oppositie had een teleurstellende avond, waarin ze de AKP en het staatspersbureau Anadolu ervan beschuldigde de uitslagen te manipuleren. Nadat Erdogan zijn aanhang had toegesproken, kwam Kiliçdaroglu ook met een korte verklaring. Hij zei dat de verkiezingen niet worden beslist door toespraken vanaf balkons, hij waarschuwde voor een voldongen feit te worden gesteld, en zei dat de resultaten nog steeds binnenkomen. Daarom riep hij alle verkiezingswaarnemers op om de stembureaus niet te verlaten. „Als het een tweede ronde wordt, zullen we die zeker winnen”, aldus Kiliçdaroglu.
Daarmee kwam een einde aan een surrealistische avond, waarin nogmaals duidelijk werd hoe enorm verdeeld Turkije is. Want tijdens het tellen van de stemmen kwamen het staatspersbureau Anadolu en het particuliere persbureau ANKA, waarop de oppositie zich baseerde, met totaal andere uitslagen. Terwijl Anadolu meldde dat Erdogan met 10 procentpunten voor lag op zijn rivaal, meldde ANKA een kleine voorsprong voor Kiliçdaroglu. Daarnaast deden op sociale media veel andere cijfers de ronde, die werden verspreid door journalisten met eigen bronnen bij de Hoge Kiesraad.
Dit leidde tot veel verwarring. Helemaal nadat de oppositieburgemeesters van Istanbul en Ankara, Ekrem Imamoglu en Mansur Yavas, een gezamenlijke persconferentie gaven, waarin ze de uitslagen van Anadolu in twijfel trokken. Volgens de oppositie manipuleerde de AKP de uitslagen door bezwaar aan te tekenen tegen alle stemlokalen waar Kiliçdaroglu de meeste stemmen heeft behaald. Die stemmen moeten dan opnieuw worden geteld, waardoor het lijkt alsof Erdogan voor ligt. Maar veel uitslagen uit oppositiedistricten in Istanbul, Ankara en Izmir moeten nog binnenkomen.
Geregisseerd
Net zoals bij eerdere verkiezingen kwamen de resultaten op een zeer geregisseerde manier naar buiten. Aan het begin van de avond begon Erdogan met 58 procent van de stemmen. Maar dat percentage zakte gestaag, bleef lang steken op 50,01, en daalde vervolgens verder, waardoor een tweede ronde nodig is. Ook opmerkelijk was dat Ogan de hele avond en nacht op 5,3 procent bleef staan. De voorspelde toename van oppositiestemmen aan het einde van de nacht bleef uit.
„Als de regering serieus aan het manipuleren is, waarom heeft de oppositie haar eigen gegevens dan niet bekendgemaakt en is niet een beroepsprocedure bij de Hoge Kiesraad begonnen ?”, twitterde Berk Esen, politicoloog aan de Bilkent Universiteit in Ankara, die dicht bij de oppositie staat. „Als de aantijging waar is, maar de oppositie heeft geen data, wat is er dan gebeurd met de beloften van de beveiliging van de stembus?” De oppositie had een groot netwerk van verkiezingswaarnemers die toezicht hielden op het tellen van de stemmen. „Als de beschuldiging niet waar is, dan is de situatie nog erger.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data99729499-1ffa28.jpg)
De oppositie werd maandag dan ook wakker met een grote kater. Want veel seculiere Turken hadden een betere uitslag verwacht voor Kiliçdaroglu. Erdogan voerde een zeer polariserende campagne, waarin hij alle oppositiepartijen afschilderde als voorvechters van lhbti-rechten, die de steun hebben van de Koerdische terreurbeweging PKK en van westerse grootmachten die de opmars van Turkije willen dwarsbomen. Daarnaast zette hij alle middelen van de staat in om de steun te behouden van door inflatie getroffen kiezers. Zo verhoogde hij meermaals de lonen en pensioenen, schold hij een deel van de studieschulden kwijt, en betaalde hij stroom- en gasrekeningen van burgers.
Optimistische campagne
Desondanks slaagde Erdogan er niet in om de presidentsverkiezingen in de eerste ronde te beslissen. Dat is een verdienste van Kiliçdaroglu, die zes zeer uiteenlopende partijen heeft verenigd. Hij voerde een optimistische en inclusieve campagne, waarin hij identiteitspolitiek uit de weg ging en zich concentreerde op de economische problemen van burgers. Hij beloofde de democratie en de economie te herstellen. Het bleek niet genoeg om de maatschappelijk breuklijnen tussen links en recht, seculier en religieus te doorbreken. In de steden in het zuiden die het zwaarst zijn getroffen door de aardbeving, kreeg Erdogan vrijwel hetzelfde percentage stemmen als in 2018.
De meerderheid van de AKP en de MHP in het parlement, en het wantouwen en de frustratie bij de oppositie over de verkiezingsuitslag geven Erdogan een psychologisch overwicht in de tweede ronde. Daarbij is van cruciaal belang wat kingmaker Ogan gaat doen, want zijn aanhang kan zowel op Erdogan als op Kiliçdaroglu stemmen. Hij zei in een toespraak dat hij zijn steun zal geven aan de partij die krachtig optreedt tegen terrorisme en Syrische vluchtelingen terugstuurt. Het eerste kan een probleem opleveren voor de oppositie, die de steun heeft van een pro-Koerdische partij die door nationalisten wordt gezien als een verlengstuk van de PKK. Het tweede is lastig voor Erdogan, die tijdens de campagne nog zei dat het terugsturen van Syriërs „niet humaan en niet islamitisch is”.
