Netanyahu dreigt de geschiedenis in te gaan als de man die Israëls veiligheid verkwanselde

Gekleed in het zwart en zichtbaar vermoeid verzekerde premier Benjamin Netanyahu de Israëliërs dinsdagavond tijdens een televisietoespraak dat hij het land zou leiden naar een „verpletterende overwinning” op Hamas. Veel kijkers viel echter vooral iets anders op: in het voorbijgaan erkende de anders zo zelfverzekerde Netanyahu voor het eerst dat ook hijzelf verantwoording zal moeten afleggen voor „het debacle” van 7 oktober, toen Hamasstrijders ongestoord vele honderden Joden op Israëlisch grondgebied konden doden.

„De zevende oktober was een zwarte dag in onze geschiedenis”, aldus de premier. „We gaan tot op de bodem uitzoeken wat er aan de zuidelijke grens en in de omgeving van Gaza is gebeurd.” Maar, voegde hij er aan toe, dat zal allemaal pas gebeuren na de oorlog. Bijna niemand vindt ook dat de ervaren Netanyahu nu al plaats zou moeten maken voor een ander, terwijl de oorlog met Hamas nog maar net is begonnen.

Tegelijk denken slechts weinigen dat Netanyahu, de langst dienende premier uit Israëls geschiedenis, na die oorlog kan aanblijven. Uit een opiniepeiling van het dagblad Maariv bleek vorige week dat 80 procent van de Israëliërs Netanyahu verantwoordelijk acht voor het fiasco rond de Gazastrook. Als er nieuwe verkiezingen zouden worden gehouden, zou zijn Likud-partij nog maar 18 van de 32 zetels overhouden die het nu heeft in de Knesset, het parlement. Nationale Eenheid, de meer gematigde partij van oppositieleider Benny Gantz, tevens oud-legerleider, zou van twaalf naar veertig zetels opstomen.

Ook Mazal Mualem, die een biografie over Netanyahu schreef, meent dat het politiek met de premier is gedaan. „Wat hij het meest van alles vreesde, is gebeurd”, vertelde de publicist The New York Times. „Hij viel in slaap op zijn werk en faalde in het handhaven van Israëls veiligheid. Het is zijn nachtmerrie die werkelijkheid werd.”

Ten dode opgeschreven

Achter Netanyahu’s rug zeggen nu zelfs ministers uit zijn eigen regering en partijgenoten dat hij politiek ten dode is opgeschreven. „Er heerst volledige unanimiteit over het feit dat Netanyahu na de oorlog is uitgespeeld”, verklaarde een Likud-minister anoniem tegen het dagblad Haaretz. „Terwijl wij hier praten, treft Likud voorbereidingen om Netanyahu’s hoofd op het blok te leggen om de partij te redden. Als hijzelf de noodzakelijke conclusies niet trekt, zullen anderen dat voor hem doen.”

Netanyahu, vaak afgeschilderd als een kat met negen levens, is er echter de man niet naar om zonder slag of stoot van het politieke toneel te verdwijnen. Volgens sommige bronnen is hij inmiddels al bezig om de regeringscommissie die zich over het fiasco van 7 oktober moet buigen naar zijn hand te zetten. Deze onderzoekscommissie moet de ‘schuldvraag’ gaan beantwoorden.

Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat de huidige coalitie, de meest rechtse uit Israëls geschiedenis, na de oorlog ongestoord verder zou kunnen regeren. Uit uitgelekte berichten die de Amerikaanse inlichtingendiensten deelden met Franse collega’s blijkt dat zowel het Israëlische leger als de binnenlandse inlichtingendienst Shin Beth de laatste maanden instructies hadden gekregen om zich meer op de bezette Westelijke Jordaanoever te richten en de joodse kolonisten daar bij te staan. Daardoor verslapte de aandacht voor de veiligheid in de grensstrook met Gaza. Zelfs Hamas was verrast hoe weinig tegenstand het ontmoette en hoe lang het duurde voor Israëls leger hen terugdrong, zo meldde het dagblad Le Monde, dat publiceerde over de berichten.

Die accentverschuiving van Gazastrook naar Westelijke Jordaanoever, waarvoor Israël deze maand een zeer hoge prijs heeft betaald, strookte met de politieke voorkeur van de meest extreme leden van de regering, minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben-Gvir en minister van Financiën Bezalel Smotrich, die tevens gaat over het civiele bestuur op de Westelijke Jordaanoever. Beide ministers wonen zelf ook in nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever, die volgens internationaal recht illegaal zijn.

Verborgen voor de media

Anders dan bij voorbeeld minister van Defensie Yoav Gallant, legerleider Herzl Halevi en Shin Beth-chef Ronen Bar, die al in het openbaar lieten weten dat ze zich verantwoordelijk achtten voor het fiasco van 7 oktober, had Netanyahu zich in dit opzicht nog onbetuigd gelaten. Hij hield zich sinds de inval ook grotendeels verborgen voor de media. Niet eenmaal gaf hij een persconferentie of een interview, waar journalisten hem hierover vragen hadden kunnen stellen. Het duurde ook een week voor hij de getroffen gemeenschap in het zuiden bezocht en acht dagen voor hij sprak met familie van door Hamas gegijzelde Israëliërs.

Critici van Netanyahu wijzen erop dat de voornaamste reden dat Netanyahu na de verkiezingen van november 2022 in zee ging met de partijen van Ben-Gvir en Smotrich was dat meer gematigde partijen niet meer met hem wilden samenwerken. Die wilden hun vingers niet branden aan samenwerking met een premier, tegen wie nog drie rechtszaken op verdenking van corruptie lopen. Zolang Netanyahu premier is, geniet hij immuniteit voor strafvervolging.

Smotrich en Ben-Gvir zijn overigens tot hun ergernis in de marges van de regering beland. Na de inval van Hamas is er een oorlogskabinet gevormd, waarvan naast Netanyahu, minister van Defensie Yoav Gallant, oppositieleider Gantz en een paar hoge militairen deel uitmaken. Ben-Gvir en Smotrich zitten er niet in.

Dit kernkabinet zal besluiten (of heeft wellicht al besloten) hoe de oorlog tegen Hamas verder zal worden gevoerd. Juist rechtse partijen hadden eigenlijk al sneller een grondoffensief op de Gazastrook willen inzetten maar Netanyahu en de strijdkrachten hebben die wens naast zich neergelegd. Mogelijk is dat gebeurd onder druk van de Verenigde Staten die er krachtig bij Israël op hebben aangedrongen eerst helder te formuleren wat er met de Gazastrook zou moeten gebeuren nadat Hamas er zou zijn verslagen. Maar de vertraging kan ook samenhangen met het lot van gegijzelden of met bezorgdheid voor verdere escalatie.

Treuzelaar

Welke rol Netanyahu in wat vermoedelijk zijn laatste maanden als premier zijn nog in deze oorlog kan vervullen, is niet helder. Ondanks zijn bijnaam van ‘Mr Security’ staat hij bekend als een treuzelaar, die uiteindelijk vaak het laatste woord gunt aan de militaire leiders en zich daar dan bij aansluit.

Er is Netanyahu niettemin veel aan gelegen de oorlog overtuigend te winnen, al is nu nog volkomen duister hoe zo’n zege gestalte zou moeten krijgen. Onder geen beding wil hij de geschiedenis ingaan als de man die Israëls veiligheid verkwanselde. In zijn toespraak sprak hij dinsdag van niets meer of minder dan een „gevecht om ons bestaan”. Voor niemand geldt dat meer dan voor hemzelf. Als het na de oorlog inderdaad voorbij zou zijn met zijn premierschap, zou hij – in het zwartste scenario voor hem – na een veroordeling in de corruptiezaken alsnog in de cel kunnen belanden. Een vernederender afsluiting van zijn politieke loopbaan is voor de altijd zo ambitieuze Netanyahu niet denkbaar.