Nederlandse wensouders halen hun bevruchte eicellen uit Portugal

Posted on March 26, 2024 by admin

Coimbra is een universiteitsstadje in het midden van Portugal, tussen Lissabon en Porto, met als een van de belangrijkste toeristische trekpleisters de ruïnes van een omvangrijk klooster. Het is er al zonnig als in Nederland het lenteweer ver weg lijkt. Eind februari bestuderen Liza en haar partner Erik daar, op terrasjes, belangrijke papieren: achtergrondinformatie van mogelijke eiceldonatrices. „Een bizarre situatie”, zegt Liza aan de telefoon. Het stel leest onder meer over uiterlijke kenmerken, opleidingen, redenen om te doneren.

Bij Nederlandse wensouders is Coimbra vooral bekend om fertiliteitskliniek Ferticentro, een instelling met een uitgebreid bestand aan eiceldonatrices. Hier gaan veel Nederlandse vrouwen heen die zelf niet over eicellen beschikken, om zwanger te worden van een kind dat genetisch niet van henzelf is. Erik: „De reis was vrolijk en zwaarmoedig tegelijkertijd.” Liza: „We hadden een missie.”

„Congratulations”, zegt een Portugese kliniekmedewerker op een donderdag in maart aan de telefoon. Het is gelukt om zeven embryo’s op te kweken met Eriks zaad en de eicellen van een donatrice. „Ik moest lachen en huilen tegelijk”, zegt Liza. Binnenkort komen de embryo’s met het vliegtuig naar Nederland.

Als haar baarmoederslijmvlies met behulp van medicatie voldoende is opgebouwd, hoeft Liza níét naar Portugal. Ze mag naar Fertiliteitskliniek Twente (FKT) in Hengelo, waar de eerste embryo bij haar wordt geplaatst. Liza is een van de eerste vrouwen bij wie dat via deze constructie gebeurt. Afgelopen zomer ging FKT een samenwerking aan met het Portugese Ferticentro. De kliniek in Twente mag in Portugal gekweekte embryo’s naar Nederland halen. Eén bezoekje van wensouders aan Portugal is genoeg, voor papierwerk en een zaaddonatie. Voor wensouders is het zo makkelijker om een donor te vinden. Maar waarom worden er geen Nederlandse eicellen gebruikt?

Vervroegd in de overgang

Liza was 28 toen haar gynaecoloog vertelde hoe het ervoor stond: „Iedere vrouw heeft een trein met eitjes en in de loop van haar leven verliest ze die eitjes langzamerhand. Jouw trein is helemaal leeg.” Liza was vervroegd in de overgang geraakt; dat merkte ze toen ze niet meer ongesteld werd en opvliegers kreeg. Met Erik was ze twee jaar samen. Het stel leed een onbezonnen leven. Kinderen waren steeds vaker onderwerp van gesprek, maar nog niet heel serieus. „Onze toekomst stopte voordat die goed en wel was begonnen – zo voelde het”, zegt Liza. De enige optie, zei de gynaecoloog, was eiceldonatie.

Liza is niet alleen. Een op de duizend vrouwen komt te vroeg in de overgang – nog voordat ze veertig wordt. Ook vanwege andere aandoeningen of door hun leeftijd kunnen vrouwen afhankelijk worden van eiceldonatie. In theorie kunnen die vrouwen tot en met hun negenenveertigste terecht bij Nederlandse eicelbanken.

In 2012 richtten Amsterdam UMC, UMC Utrecht en de zelfstandige kliniek Medisch Centrum Kinderwens drie Nederlandse eicelbanken op. En sindsdien overstijgt de vraag naar eicellen het aanbod ruimschoots. Het UMC Utrecht en Medisch Centrum Kinderwens werken niet eens meer met wachtlijsten. „Als er genoeg eicellen op voorraad zijn, gaat onze wachtlijst heel kort open voor een beperkt aantal vrouwen, bijvoorbeeld tien”, zegt Nicole Beckers, fertiliteitsarts in Medisch Centrum Kinderwens. „Dit lukt meestal één of twee keer per jaar.”

Liza en Erik maakten, kortom, geen schijn van kans op een Nederlandse eicel, wisten ze. Ze vroegen nog rond bij bekenden. Liza: „Ik heb even aan mijn zus gedacht, maar zij is jonger dan ik en heeft zelf nog geen kinderen.”

De meeste mensen die voor anonieme donatie uit Spanje kiezen, vertellen dat niet aan hun kinderenAnneke JanssenStichting Kinderwens Buitenland

Door de donortekorten zoeken veel Nederlandse wensouders hun toevlucht bij klinieken in bijvoorbeeld België, Spanje, Portugal of Finland. Daar zijn korte of zelfs geen wachtlijsten. Hoeveel mensen dit precies doen, wordt niet bijgehouden. Volgens de recentste cijfers werden in 2022 27 zwangerschappen door eiceldonaties geregistreerd – zwangerschappen door buitenlandse behandelingen worden niet bijgehouden.

„Ik heb sinds kort iemand in dienst, omdat ik de vraag niet meer aankan”, zegt Anneke Janssen. Zij begeleidt met haar bedrijf Kinderwens Buitenland wensouders in hun zoektocht naar ivf-behandelingen en zaad- en eiceldonaties in het buitenland. Zo’n tien jaar geleden werkte ze bij een Nederlandse ivf-kliniek. „Daar kregen we heel veel vragen over behandelingen in het buitenland, maar de kennis ontbrak.” En soms mochten artsen niet doorverwijzen. Zo zijn anonieme zaad- en eiceldonatie verboden in Nederland, terwijl dit in Spanje wel mag.

Buitenlandse klinieken googelen

„Mensen die waren aangewezen op eiceldonatie gingen zelf maar buitenlandse klinieken googelen”, zegt Janssen. „Ze kwamen plekken tegen waar ik ze niet naartoe zou sturen. Ooit stond ik voor een Tsjechische kliniek met een prachtige website, maar het was net een spookhuis.”

Volgens Janssen werd Portugal snel een populaire leverancier van eicellen aan Nederlandse wensouders, nadat hier in 2018 anonieme donatie werd verboden. De Portugese kliniek Ferticentro heeft een Nederlandse website, Janssen fungeert sinds 2019 als Nederlands contactpersoon voor de patiënten. „Toen ik in 2020 de kliniek bezocht, zag ik daar héél veel Nederlanders die het vliegtuig hadden genomen, puur voor wat formulieren.” Janssen opperde een samenwerking met FKT.

Toen in de zomer van 2023 de eerste embryo’s naar Nederland werden gevlogen en de media daar aandacht aan besteedden, werd Janssen naar eigen zeggen overspoeld met aanvragen. „Ik moest mijn telefoon uitzetten.”

In Portugal is doneren iets om trots op te zijn. Op sociale media delen vrouwen gewoon hun donorervaringenVladimiro Silvadirecteur van het Portugese Ferticentro

Een van die telefoontjes kwam van Liza en Erik, die net als veel anderen zo’n 10.000 euro aan het hele traject zullen gaan besteden – ongeacht de uitkomst. Waarschijnlijk krijgen ze ongeveer een kwart vergoed door hun verzekeraar.

„Onze kliniek bestaat 22 jaar en vanaf het begin hebben we Nederlandse patiënten gehad”, zegt Vladimiro Silva, de Portugese directeur van Ferticentro. Zo’n 10 procent van alle patiënten bij Ferticentro is Nederlands, zegt hij. De kliniek stuurde voor de Nederlandse samenwerking al embryo’s naar onder meer Australië, Frankrijk, Ierland en Zwitserland. „Dat ging best makkelijk”, zegt Silva. „Het was altijd een kwestie van papierwerk invullen, en de volgende dag kunnen de embryo’s worden gestuurd.”

‘Passende zorg’

Aan de samenwerking met Hengelo daarentegen, gingen jaren aan gesprekken vooraf, zegt Silva. Dat komt vooral omdat Fertiliteitskliniek Twente precies wilde uitzoeken of Ferticentro wel aan alle Nederlandse eisen voldeed, zegt FKT-directeur Jacqueline Neve in haar kantoor in Twente, in een gebouw op een bedrijventerrein. Neve vindt de samenwerking onderdeel van „passende zorg”. Ze wist dat veel Nederlandse vrouwen hun heil zochten in het buitenland en vroeg zich af of er voor hen „een simpelere oplossing” te verzinnen was.

Lees ook
Iedereen weet wie mijn donorvader is, behalve ik’

Een nog simpelere oplossing zou een Nederlandse eicelbank met voldoende donoren zijn, maar die komt maar niet van de grond. Bestaande eicelbanken vinden werven „moreel” lastig of weten te weinig van wervingscampagnes. Dat weinig eiceldonatrices zich spontaan melden, verbaast fertiliteitsarts Nicole Beckers niet. „Een donatrice moet een halve ivf-behandeling ondergaan, een pittig traject.” Ze injecteert twee weken lang hormonen. Daarna ondergaat ze een, ondanks pijnstilling, soms ongemakkelijke eicelpunctie. Een donatrice krijgt hier in Nederland een onkostenvergoeding van 680 euro voor.

Hoe kan het dat de Portugese vrouwen dat „pittige traject” wel willen doorlopen? Directeur Silva denkt dat de cultuur een rol speelt. „Doneren is hier iets om trots op te zijn”, zegt hij. „Vrouwen delen hun donorervaringen gewoon op sociale media.”

Dat ziet ook Annemiek Nap, hoogleraar gynaecologie en voorzitter van de pijler voortplantingsgeneeskunde van de beroepsvereniging voor gynaecologen (NVOG). „In Nederland is eiceldonatie beladen”, zegt ze. In Portugal is de vergoeding ongeveer 900 euro. „Het kan ook dat dat een rol speelt, omdat de levensstandaard daar lager ligt.”

Donor zonder kinderwens

In 2003 schreef de NVOG in hun ‘modelreglement embryowet’ dat een Nederlandse eiceldonor een voltooid gezin móét hebben. Dat voorschrift is losgelaten in 2018. Nap: „Maar we raden nog steeds aan dat een donor een kind heeft, of geen kinderwens.” Bij het UMC Utrecht komen vrouwen jonger dan dertig jaar helemaal niet in aanmerking als eiceldonor. Nap: „Het is heel zuur als je een eicel doneert en je daarna zelf geen kinderen kunt krijgen, door bijvoorbeeld een onvruchtbare man. Daarnaast is er minder dan 1 procent kans dat je door de procedure een infectie krijgt en onvruchtbaar wordt.”

In Portugal is een voltooid gezin geen regel. „Misschien zouden we in Nederland meer in het belang van de wensouder en niet de donor kunnen denken”, zegt Nap. „Maar dat voelt niet goed, de donor heeft niks te winnen en wel wat te verliezen.”

De drieduizend geregistreerde donoren bij Ferticentro zijn gemiddeld 25 jaar. De overgrote meerderheid werft de kliniek aan de universiteit; Coimbra telt zo’n 25.000 studenten. In de Portugese kliniek wordt aan het werven – in tegenstelling tot in Nederland – veel tijd en menskracht besteed. De privékliniek kan bovendien een gespecialiseerd team bekostigen dat zich enkel met donoren bezighoudt, en donoren kunnen buiten werktijden bij de kliniek terecht.

In Nederland zijn er drie eicelbanken en is het niet mogelijk er zomaar eentje te beginnen. „Om een eicelbank in te richten heb je ivf-laboratorium nodig en hoeveel er daarvan in Nederland mogen zijn, is gereguleerd”, zegt Nap. „In Portugal is dat niet vastgelegd.” Nap denkt dat het zou helpen als Nederlandse donorbanken door de overheid worden gecompenseerd voor de kosten die tijdens het screenen van donoren worden gemaakt. „Een eicelbank investeert in potentiële donoren door hen te onderzoeken, maar er vallen er veel af.”

Lees ook
Nog steeds weten veel kinderen niet wie hun vader is

„Ik begrijp goed dat patiënten vanwege het donortekort oplossingen elders zoeken”, zegt Nap. „Maar voor de kinderen zal het later vanwege de afstand of taal praktisch moeilijker worden om hun donormoeder te leren kennen.” Er zijn ouders die júíst daarom voor donatie uit het buitenland kiezen. „De meeste mensen die voor Spanje kiezen, waar je anoniem kan donoren, vertellen het niet aan hun kinderen”, zegt Janssen van Stichting Kinderwens Buitenland.

Rechten van vrouwen en kinderen

„Wij hebben bedenkingen bij eiceldonatie uit het buitenland”, zegt Sandra van Loon van Fiom, expertisecentrum op het gebied van ongewenste zwangerschap, verwantschapsvragen en adoptie. „Er is een markt ontstaan van vraag en aanbod. Eiceldonatie uit het buitenland lijkt misschien een oplossing, maar wij maken ons zorgen om de rechten van deze vrouwen en de kinderen die geboren worden.”

Eiceldonatie uit het buitenland lijkt een oplossing, maar we maken ons zorgen om de rechten van de vrouwen en kinderenSandra van LoonFiom

Van kinderen verwekt met mannelijk donorzaad is bekend dat ze op volwassen leeftijd kunnen kampen met complexe familieverhoudingen, omdat hun donor bijvoorbeeld geen contact met ze wil. Volgens de Nederlandse wet heeft een donorkind op zijn of haar zestiende recht op de persoonsgegevens van de donor. In Portugal is dat achttien jaar. Omdat eiceldonatie via eicelbanken nog maar kort gebeurt – het eerste Nederlandse kind werd in 2015 geboren, is niet bekend welke effecten dit op het kind kan hebben.

Het is een goede zaak dat anoniem doneren ook in Portugal verboden is, en dat vrouwen er maximaal vier keer hun eicellen mogen delen, vindt Fiom. „Maar bij grensoverschrijdende behandelingen kan je niet altijd controleren of de aangeleverde informatie klopt.” Hoogleraar Nap heeft de indruk dat FKT goed onderzoek deed naar Ferticentro: „Dit is een goede gereguleerde manier, maar ik had liever gehad dat we het in Nederland goed kunnen regelen.”

Van Loon zat in een werkgroep over nationaal georganiseerde donorwerving, maar de gesprekken zijn gestopt. Nap zegt dat gesprekken binnen de NVOG over Nederlandse oplossingen nog lopen. „Ik hoop dat we buitenlandse donatie als tussenoplossing kunnen zien.”

Liza en Erik hebben veel nagedacht over de eiceldonatie. Voor hen is er geen andere optie om het gezin te krijgen waarnaar ze verlangen. „We zullen eerlijk zijn tegen ons kind”, zegt Erik, „en we denken dat het minder belangrijk is van wie het genetisch materiaal komt. We vertrouwen op nurture, op onze opvoeding.”

Lees ook
‘Ik vind het fascinerend, dat minimalisme van de zaadcel’

Dat ‘powerwoman’ Achahbar als enige opstapte, verbaast Marokkaanse Nederlanders niets: ‘Racisme aankaarten is heel gevaarlijk’

admin
November 17, 2024
0

„Een vrouw van principes, tot hier en niet verder. Nog meer dan de meeste uber-chauffeurs haha.” Het is vorige week vrijdag, begin van de avond en in een Telegram-groep met meer dan 3.000 leden, onder wie veel Amsterdamse taxichauffeurs, wordt hoopvol de kabinetscrisis in Den Haag gevolgd.

„Maar betekent dit dat kabinet gaat vallen oella?”, wil Rachid weten.

„Racistische kabinet gaat vallen”, reageert SB stellig.

Niet te snel juichen, schrijft F-Amsterdam. „PVV is hier alleen blij mee. Nieuwe verkiezingen, hopen dat ze nog meer zetels krijgen en gaan dan regeren alleen met VVD en BBB, dan kunnen ze doen wat ze willen. Is dus nog afwachten of dit wel in ons voordeel valt.”

Over de veroorzaker van de crisis, staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC), zijn ze het eens.

„Meer ballen dan de meeste mannen”, aldus Hassan.

„Powerwoman is dat”, zegt F-Amsterdam.

Een paar uur later is duidelijk dat de crisis is afgewend. Het kabinet kan door en Achahbar, het enige kabinetslid van Marokkaanse komaf, stapt op. Premier Dick Schoof spreekt de bezweringsformule uit dat er geen sprake „is en was” van racisme in het kabinet. Iets wat later ook de partijkopstukken doen, zoals NSC-fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven. Ook wijst ze naar de verklaring die Achahbar dan zelf heeft doen uitgaan. „Daarin schrijft zij ook niet over racisme.”

Maar vraag het aan Nederlanders met Marokkaanse roots en niemand twijfelt eraan dat er racistische dingen zijn gezegd. Waarom zou Achahbar daar over liegen? En waarom wil Schoof niet ingaan op wat er dan wél gezegd is in het kabinet?

Als iemand met een hoofddoek zich heel assertief opstelt, dan is dat toch snel bedreigend

Ibrahim Wijbenga
adviseur CNV

‘Wie praat, die gaat’

Dat degene die racisme aankaart het onderspit delft, verbaast hem niets, zegt Ibrahim Wijbenga, die een Marokkaanse achtergrond heeft. Hij is adviseur bij vakbond CNV, actief CDA-lid en voormalig jongerenwerker in Eindhoven en Amsterdam. „Wij weten al langer dat het zo gaat. Zoals ze in de criminele wereld zeggen: wie praat, die gaat.”

En dus schreef hij zaterdag op LinkedIn dat de koning Achahbar „op de meest eervolle wijze” ontslag had verleend . „Een schrale troost. Wat blijft is het pesten, latent racisme en uitsluiting. Wij wisten natuurlijk allemaal dat het bestond.” Hij wijst op de anonieme „brandbrieven” hierover bij het Rijk, gemeenten en politie. „Met Nora krijgen al die anonieme briefschrijvers een gezicht.”

Een treffend sluitstuk

Historicus Nadia Bouras, verbonden aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in de geschiedenis van Marokkaanse migratie, was vrijdagavond spreker bij de tentoonstelling „Marokkaan in Mokum”. De mogelijke val van het kabinet kwam ook ter sprake. Bouras hoopte op „iets van integriteit” bij de rest van NSC. „Dit was zo’n mooi excuus voor de partij om weg te lopen uit deze regering.”

Maar toen ze naar huis reed, bleek dat het kabinet nog in het zadel zat. Een treffend sluitstuk van een zeer racistische week, dacht ze.

Waarna Bouras op zaterdag op X schreef: „Kort samengevat: Niemand is racist, er zijn geen racistische uitspraken gedaan, maar de enige Marokkaans-Nederlandse bewindspersoon stapt op na een week waarin het racisme in de Kamer tot ongekende hoogten reikte.”

Het is een bevestiging van wat we allang wisten, zegt Bouras. „Racisme aankaarten is heel gevaarlijk. En, wat onderzoeken ook hebben laten zien: het ontkennen van racisme is een kenmerk van racisme.”

Ze ziet parallellen met het ontslag van politiechef Fatima Aboulouafa, ook van Marokkaanse komaf. Die teamchef van de politie in Leiden werd in 2022 ontslagen, na een carrière van 25 jaar bij de politie, nadat ze publiekelijk had geklaagd over misstanden bij de politie. Behalve op Instagram had ze in oktober 2019 ook in NRC geklaagd over een groep „rotte appels” van zo’n vijftien agenten van het Haagse politiebureau Hoefkade die buitensporig veel geweld gebruiken tegen burgers. De agenten noemden zich in een appgroep volgens haar ‘Marokkanenverdelgers’.

De rechtbank oordeelde dat ze terecht was ontslagen vanwege een „onherstelbaar verstoorde arbeidsverhouding”, waarvoor ze volgens de rechter in hoge mate zelf verantwoordelijk was. Bouras: „Wie moest er weg? De klokkenluider. Dat is iets wat we altijd zien. Dat past bij institutioneel racisme.”

Nora Achahbar bij haar vertrek als staatssecretaris van Financiën.

Het is toch ironisch, zegt ze, dat het enige kabinetslid met een Marokkaanse achtergrond opstapt, in een week waarin wordt gezegd dat de integratie mislukt is? „Dit is wat wij migratieonderzoekers de integratieparadox noemen: hoe hoger je komt, hoe meer afwijzing en uitsluiting je tegemoet gaat.” Het toont volgens Bouras aan dat je het toonbeeld van integratie kan zijn, maar er uiteindelijk toch niet bij hoort. „Uiteindelijk moet je niet te moeilijk doen, geen lange tenen hebben, niet zeuren. Je hebt goeie Marokkanen en slechte. En als je heel erg je best doet, en bijna heilig bent, hoor je bij de goeie.”

Maar die tijd is voorbij, zegt Bouras. „Om mij heen hoor ik steeds vaker dat mensen met een migratieachtergrond helemaal niet zitten te wachten op goedkeuring.” Die mensen gaan gewoon door met werken, leven met de vrienden die divers zijn. „Die hoeven helemaal niet te bewijzen dat ze goed geïntegreerd zijn. Je hoeft me niet aardig te vinden. Blijf gewoon met je gore poten van mijn grondrechten af. Dat is het sentiment dat ik hoor.”

Is dat niet een gevaarlijk sentiment, dat de tweedeling vergroot? Dat denkt Bouras niet. Integendeel, zegt ze. „Ik zie het als teken van emancipatie van deze groepen. Die denken: kletsen jullie maar door in Den Haag. Ik werk elke dag hard, lever mijn bijdrage aan de samenleving. En als dit jullie rechtstaat is, met racistisch beleid, dan wijzen we die met plezier af. En ondertussen gaan we gewoon door.”

‘De geschiedenis herhaalt zich’

Zo iemand is de 23-jarige Nizar, die niet met zijn achternaam in de krant wil, maar telefonisch reageert op de ontwikkelingen van de afgelopen week. Hij volgde het nieuws en toen bleek dat staatssecretaris Achahbar opstapte, dacht hij: „Tja, krom, maar zo gaat dat.” En elke keer weer die discussie over integratie en Marokkanen. „De geschiedenis herhaalt zich.”

Zelf is hij de afgelopen jaren opgeklommen in de zorgsector, via het mbo en cursussen en nu mede-eigenaar van een bedrijfje dat zich richt op jeugdzorg. „Ik werk met jongeren met bijvoorbeeld trauma’s en hechtingsproblematiek.” Hoe zou hij moeten bewijzen dat hij goed geïntegreerd is? „Ik ben hier geboren, ik weet niet anders. Ik draai mee in de maatschappij, maak er het beste van en probeer iets te betekenen voor de jeugd die ik help, de volgende generatie.”

Na dreigingen kwam Sinterklaas niet in Hoogezand aan

admin
November 17, 2024
0

In een café in het Groningse Hoogezand draait een vluchteling uit Sierra Leone een sigaretje op een barkruk. „Ik wil Piet worden!”, schreeuwt hij door Zie ginds komt de stoomboot heen. Kroegbaas Josje (72) draait de verzamelplaat ‘sinterklaasliedjes 2021’ wat zachter. „Ik drink niet”, zegt Josje. „Maar mijn gasten zeggen dat ik maar eens een pilsje moet nemen.”

Want kijk nou.

Haar café, dat ook Josje heet, kijkt uit op de vaart waar zaterdag Sinterklaas zou aankomen. Maar op deze waterkoude middag is er geen enkel spoor van feestelijkheid. De vaart is leeg. Het sinterklaascomité heeft de intocht door Hoogezand en Sappemeer een paar dagen geleden afgezegd. Er zou een „dreiging” zijn, gericht op de vrijwilligers van het comité.

Volgens de verklaring van de organisatie ging de dreiging „over de uitvoering van zwarte piet, maar ook om die van roetveegpiet”. In een dezelfde avond nog ingelaste vergadering is afgelopen maandag besloten dat veiligheid niet kan worden gegarandeerd. „Wij vragen begrip voor ons besluit gezien wij willens en wetens geen inzet van Politie of ME willen op een, wat voor ons, kinderfeest had moeten worden.”

De sinterklaasmuziek staat aan in café Josje, waar de stamgasten teleurgesteld zijn dat de sinterklaasintocht dit jaar werd afgeblazen.

Het is donker in café Josje. De luifel zit naar beneden, de verlichting komt van knipperende kerstlampjes. Tussen de flessen sterke drank staat een monumentje. Een rouwkaart, ernaast een chocoladesinterklaas. „Dit was mijn beste vriend”, zegt Josje. „Ik noemde hem altijd zwarte piet.” Ze wil maar zeggen: ik discrimineer niet.

Ze wijst naar de vluchteling uit Sierra Leone, die naar buiten is gegaan om te roken. „Die jongen is kindsoldaat geweest. Hij heeft mensen moeten vermoorden. Daar heb ik met hem over gesproken. Hij heeft het beter, nu hij is gevlucht. Hier is hij welkom.”

Er zijn nog drie andere bezoekers in café Josje. Stamgasten, ze staan aan de bar. Jack (58), een schilder, bestelt nog maar een Berenburg-cola. Hij weet nog hoe hij vroeger met een broertje aan de ene hand en zijn moeder aan de andere naar de vaart liep om naar de intocht te kijken. „Ik weet zelfs nog hoe zenuwachtig ik was.”

Sommige inwoners van Hoogezand vinden dat hun feest verpest is door mensen van buiten. Maar de zwartenpietendiscussie in het grootste dorp van de gemeente Midden-Groningen is ingewikkelder dan dat.

„Blijkbaar was het er één van de gemeente”, zegt Jack als hij de veroorzaker probeert aan te wijzen. Hij weet alleen even niet wie.

Statements en protesten

In 2020 – het jaar waarin Rutte zei dat hij anders was gaan denken over Zwarte Piet – kwam het gemeentebestuur van Midden-Groningen met een statement. Het wilde af van de traditionele zwarte piet, maar een „vruchtbaar gesprek” met de lokale organisaties was niet mogelijk gebleken. Als de organisatoren van de intocht toch aan zwarte piet zouden vasthouden, zo besloot het college, zouden de burgemeester en wethouders de sint niet meer welkom heten. De inmiddels vertrokken burgemeester Adriaan Hoogendoorn zei dat het college het „nodig vond om kleur te bekennen”.

Maar niet iedereen vond het aan de lokale politiek om zich over zo’n kwestie uit te spreken. Twee jaar later, in 2022 bezocht een wethouder alsnog een intocht met zwarte pieten. Het leidde tot vragen in de raad – waren de afspraken nog wel geldig? De betreffende wethouder zegt tegen NRC de kwestie „niet meer te willen opdiepen”.

Misschien doelt stamgast Jack, als hij het over de veroorzaker heeft, op Roshano Dewnarain, een jonge twintiger uit Hoogezand en fractievoorzitter van GroenLinks in de gemeente Midden-Groningen. Dewnarain vindt dat „elk kind racisme-vrij sinterklaas moet kunnen vieren”, zegt hij aan de telefoon. „Ik vind het dan ook vooral jammer voor de kinderen.” Hij stelde jaren geleden al vragen over „wat het college van de racistische karikatuur zwarte piet” vindt. Daarop volgden ook bedreigingen aan zijn adres, zegt hij. „De gemeente heeft nooit beperkingen gesteld aan wat wel of niet kan. Het college heeft alleen voor zichzelf een bottom line vastgesteld.”

Daarmee was het niet voorbij. In 2023 verstoorden activisten van Kick Out Zwarte Piet de gemeenteraadsvergadering, en demonstreerden ze bij een intocht in Slochteren, dat ook in Midden-Groningen ligt.

Ook dit jaar was de sfeer rondom de intocht afgelopen weken „grimmig”, zegt Dewnarain. „Het is gevaarlijk van het sinterklaascomité om te zeggen dat er bedreigingen zijn geweest, zonder te zeggen waar ze vandaan komen.” De voorzitter van het comité zei eerder dat hij dat niet zegt omdat hij „geen olie op het vuur” wil gooien.

Zelfs de burgemeester van Midden-Groningen, Erica van Lente, heeft de tekst niet gezien, liet ze RTV Midden-Nederland weten. „Wat ik had gedaan als ik die onder ogen had gekregen was: die delen met de politie. Dan had ik gevraagd: waar leidt dit toe?”

Waar leidt het toe? Josje weet het wel. „Alles gaat weg, alles van vroeger!” De stamgasten fluisteren dat Josje de lampen niet meer aanzet om de kosten zo laag mogelijk te houden. Josje zegt op haar beurt dat haar klanten het moeilijk hebben, dat ze ze soms iets toestopt. Maar dat ze, Josje komt uit Slovenië, zelf geen geld heeft om haar honderdjarige moeder daar te bezoeken.

Zijn Josje en haar gasten de achterblijvers? Op het plein voor het café blijft het deze middag stil, er zijn amper kinderen te bekennen. Misschien zijn ze naar een van de vele sint-intochten verderop.

‘Ik vind dat Femke Halsema het verdomd goed doet’

admin
November 15, 2024
0

Vrijdagochtend, een week geleden, zette Job Cohen thuis de radio aan bij het wakker worden. Zo hoorde hij dat Israëlische supporters waren aangevallen door Amsterdamse jongens. Dat de Israëlische regering van plan was vliegtuigen te sturen om die supporters te repatriëren. En toen had Wilders al op X geschreven dat het om een ‘Jodenjacht’ en een ‘pogrom’ ging. „Hij had meteen de toon gezet. Alles stond in die sleutel.”

Als burgemeester van Amsterdam (2001-2010) kreeg Cohen in 2004 te maken met een eruptie van spanning toen een geradicaliseerde moslim Theo van Gogh doodde. Moest hij daaraan terugdenken toen hij het nieuws vrijdag hoorde? „Nee, eigenlijk niet zo.” Alleen al het vrijwel ontbreken van sociale media, zegt hij. „Toen ik aantrad als burgemeester, vertelde ik dat ik een e-mailaccount had, [email protected], en dat de Amsterdammers mij daarop konden bereiken. Dat was destijds reuze progressief.”

Cohen roert in zijn koffie in een bistro in zijn woonplaats Maarssen. Hij is nog net zo bedachtzaam als toen hij burgemeester was. Hij waarschuwt dat hij zich alles niet meer zo scherp kan herinneren. „Ik heb vorig jaar een bypass-operatie ondergaan, en dat heeft mijn geheugen geen goed gedaan.”

Zijn er nog mensen in bestuurlijk of politiek Nederland die u belt op zo’n moment?

„Nee, ik ben er al te lang uit. Ik heb ook voor mezelf besloten om de huidige burgemeester Femke Halsema op geen enkele manier in de wielen te rijden. Alleen als ik op een gegeven moment zie dat ze het goed doet, dan stuur ik een appje en zeg ik: ‘goed gedaan’.”

Is dat appje gestuurd deze week?

„Jazeker. Ik was heel tevreden. Ze gaf de indruk dat ze er samen met de driehoek bovenop zat. Ik vind dat ze het verdomd goed doet.”

Na de moord op Van Gogh heeft koningin Beatrix…

„Mij opgebeld.”

U heeft helemaal geen slecht geheugen!

„Dit zijn dingen die je niet vergeet. Ze vroeg: kan ik iets voor u betekenen?”

En toen heeft u voorgesteld dat ze naar een islamitisch jongerencentrum zou gaan.

„Het was belangrijk dat de koningin na zo’n heftige gebeurtenis tegen de islamitische gemeenschap zou zeggen: jullie zijn het niet die Van Gogh hebben vermoord, hij is het, de dader. En dat is precies hetzelfde wat op dit ogenblik speelt. Diegenen die het doen, moet je aanpakken. Maar maak er niet iets algemeens van.”

Of een integratieprobleem helemaal onjuist is? Nee, niet helemaal. Er gaan altijd een paar generaties overheen voordat mensen zich onderdeel van de samenleving voelen

Job Cohen
oud-burgemeester Amsterdam

En dan maakt premier Schoof maandag op zijn persconferentie er iets algemeens van: dit is een integratieprobleem. Is dat helemaal onjuist?

„Nee, niet helemaal. Er gaan altijd een paar generaties overheen voordat mensen zich onderdeel van de samenleving voelen. Tegelijkertijd, als je veel van die mensen spreekt, die vinden het heerlijk hier in Nederland. Een integratieprobleem? Ik vind het moeilijk om dat te beoordelen.”

Stel dat u nu burgemeester was geweest. Waar was u het eerst naartoe gegaan? Naar een synagoge of naar de moskee?

„Ik denk naar een synagoge. Maar ik zou onmiddellijk daarna naar een moskee zijn gegaan. In het begin hadden we niet in de gaten wat een vreselijk tuig er onder die Maccabi-jongens zat. De nadruk lag op het feit dat Amsterdamse taxichauffeurs Joden achterna gingen.”

Wat ze ook hebben gedaan.

„Maar wat mede een reactie was op wat die Maccabi-jongens hadden gedaan. Dat hebben we pas later ontdekt. Maar dat evenwicht was er in het begin helemaal niet.”

Burgemeester Halsema legde in haar persconferentie vrijdag ook de nadruk op het opjagen: ‘Ik begrijp heel goed dat dit de herinnering aan pogroms terugbrengt’

„Later in de gemeenteraad heeft ze die uitspraak wat meer ingekaderd. Dan zie je dat woorden ertoe doen. Door dat ‘Jodenjacht’ en ‘pogrom’, denk je, jezus wat is hier aan de hand? Daardoor is de omvang van het probleem ook groter geworden.”

Echt waar?

„Het zou kunnen. Je ziet hoeveel Joodse bewoners in Amsterdam zich nu echt bang voelen. Nee, ik zou het woord ‘pogrom’ niet hebben gebruikt.”

U is verweten dat u altijd maar de dialoog bleef zoeken…

„Theedrinken. Ja. En ik huldig nog steeds hetzelfde standpunt als toen: theedrinken, de boel bij elkaar houden. En repressie als dat nodig is.

„Al voor de moord op Van Gogh had ik een keer een Joods-Marokkaans overleg georganiseerd. Dat was nadat rond 4 mei een aantal Marokkaans-Amsterdamse jongens met kransen voor de Dodenherdenking hadden gevoetbald. Dat was voor mij reden om te zeggen, ik ga om de tafel met moslimorganisaties. Zo deden we het na de moord op Van Gogh ook. Toen hebben we een ‘draaiboek vrede’ ingesteld: aan stadsdeelbestuurders gevraagd om goed te kijken en te luisteren wat er speelde en spanningen te dempen. Praten met islamitische organisaties.”

Heeft het gewerkt?

„Ja, maar niet definitief.”

En zou het recept van vrede sluiten nu nog werken?

„Het leidt niet tot vrede. Maar ik zie geen andere manier om mensen bij elkaar te brengen. Een van de sterkste vragen die tot twee keer toe aan Wilders gesteld werden in het debat, kwam van SP-leider Jimmy Dijk. ‘Zou u ook in gesprek gaan met die groep waar u zo tegen bent? En twee keer was het antwoord van Wilders: nee. Dat laat precies zien wat ik daar zo tegen heb. Het kan me niet verrekken, denkt Wilders, ik sta alleen voor de mensen die het met mij eens zijn, de rest kan oprotten. Geen gesprek. Dat vind ik onbegrijpelijk. Ga in godsnaam met elkaar praten. Ik denk aan Itay Garmy en Sheher Khan, een Joods en een islamitisch raadslid uit Amsterdam. Ze zijn na de aanval van Hamas op 7 oktober demonstratief met elkaar gaan praten. Zijn ze het eens? Nee. Maar ze praten met elkaar.”

De tijd van dialoog is voorbij – dat zegt niet alleen Wilders, dat zegt ook de leider van de VVD. Dat linkse politici nog tot een dialoog oproepen, betekent dat ze wegkijken van het echte probleem.

„Daders van dit soort geweld moet je aanpakken.”

Wilders en Yesilgöz zeggen: je moet de voedingsbodem bekijken. Leerkrachten die niet meer over de Holocaust durven praten, omdat islamitische leerlingen dan boos worden.

„Dat is ongetwijfeld zo. Leraren die daar moeite mee hebben, moet je helpen. Ik ga via de organisatie Na de oorlog langs bij scholen om het persoonlijke verhaal te vertellen over wat mijn familie in de oorlog heeft meegemaakt. Ongelooflijk nuttig.”

En u ontmoet geen agressie?

„Tot nu toe niet. Ik moet er bij zeggen, ik heb alleen havo- en vwo-scholen gedaan. De leerlingen waren muisstil en zo te zien onder de indruk. Een keer kwamen een paar meisjes op me af en vroegen wat ik van Palestina vond? Ik zei dat ik begrip heb voor de onmacht en boosheid van de Palestijnen. Maar goed, dit was vóór 7 oktober.

Het kan me niet verrekken, denkt Wilders, ik sta alleen voor de mensen die het met mij eens zijn, de rest kan oprotten. Geen gesprek. Dat vind ik onbegrijpelijk

Job Cohen
oud-burgemeester Amsterdam

„De vlam is in het kruitvat gegaan op 7 oktober. Het begint al veel langer geleden, in 1948 bij de Nakba, toen Palestijnen werden verdreven om plaats te maken voor de Joden. Maar ik snap natuurlijk óók dat Israël is ontstaan, en daar ben ik blij om. Het heeft wel een enorm litteken gemaakt bij de Palestijnen. Dat is ook een gevolg van het feit dat ook het Palestijnse gezag niet heeft meegewerkt aan het vinden van een definitieve oplossing.

„Wat vervolgens op 7 oktober gebeurt, is verschrikkelijk. Hoe Israël daarop reageert is ook weer verschrikkelijk. Het conflict duikt dan op in Amsterdam bij een voetbalwedstrijd. Dan zie je dus dat het een wereldconflict is. Wat hier in Amsterdam is gebeurd, is daar een direct gevolg van. Als 7 oktober niet was geweest, dan had Maccabi hier gespeeld en was er niks gebeurd.”

„Alle reden om te zeggen – vergelijkbaar met de moord op Van Gogh, maar op een andere manier – we gaan naast de repressie ook aan de gang met het draaiboek vrede.”

Henri Bontenbal van het CDA zei in het Kamerdebat: het is onacceptabel dat je in Amsterdam wel rustig met een hoofddoek over straat kunt, maar niet met een keppeltje.

„Dat hoor ik ook. En dat moeten we aanpakken, natuurlijk. Ik zou als burgemeester de politie instrueren om mensen aan te pakken die Joden met een keppeltje lastigvallen. Een norm stellen. Maar daarnaast moet je in gesprek gaan. Je moet dit soort problemen op twee manieren aanpakken, niet op één manier. Preventief én repressief.”

De oppositie had het lastig in het Kamerdebat.

„Wilders is de anderen tot nu toe de baas. Ook in mijn tijd als PvdA-leider kon ik niet tegen hem op. En nu gaat hij een bezoek brengen aan de Westelijke Jordaanoever. Ik ben benieuwd hoe de NSC daarop reageert.”

Later op dezelfde vrijdag, na dit gesprek, stapte één NSC-bestuurder uit het kabinet, staatssecretaris Nora Achahbar, naar verluidt uit onvrede over uitingen van collega-bewindslieden over moslims.

De andere partijen in de coalitie lijken te denken dat een groot deel van het probleem ligt in de onverdraagzaamheid van moslims.

„Ik weet het niet, ik durf daar geen antwoord op te geven. Het omgekeerde kan ook waar zijn, dat in die gemeenschap helemaal niet op zo’n manier wordt gedacht. Zij leven hun eigen leven, doen dat met een godsdienst die we hier niet kenden, waar enige afstand toe is. Maar om die dingen te combineren, ik durf daar echt geen antwoord op te geven.”

De rechtse partijen in de regering wijzen onbekommerd naar de moslimgemeenschap. Hun redenering is: elke goede remedie begint met een heldere diagnose.

„Zeker. Maar wanneer weet je dat je een heldere diagnose hebt?”

Is het niet ironisch dat radicaal- rechts, vroeger de erkende bron van antisemitisme…

„Nu Israël en de Joden omarmen? Ja, dat is het. Ik zag een tv-programma waarin al die vriendjes van Wilders uit andere landen werden getoond: de Hongaarse premier Orbán, die de Joodse activistische miljardair George Soros verdacht maakt. Al dat soort mensen met wie Wilders op de foto gaat, zijn gepatenteerde antisemieten.”

Hardnekkig, hè, discriminatie.

„Meneer, het gaat nooit over.”