De dna-helix. Hoe strak de helix is, bepaalt hoe chromosomen gevormd zijn.
Beeld Getty Images
Eindelijk weten we hoe lange dna-slierten zich opvouwen tot wollige X-jes. Dat de vorm van chromosomen essentiële processen beïnvloedt, zoals celdeling en het aan- en uitzetten van genen, was al bekend. Ook wisten we al dat het eiwitcomplex cohesin een grote rol speelt in het vouwen van chromosomen door dna-strengen bij elkaar te brengen. Maar hoe cohesin ‘kiest’ aan welk stukje dna het bindt, was een grote vraag.
Twee Nederlandse onderzoeken komen met antwoorden: wetenschappers van de TU Delft schrijven in Nature dat hoe strak de dna-helix staat, bepaalt hoe cohesin chromosomen vormgeeft. En bij het Nederlands Kanker Instituut vonden onderzoekers een universeel sleutel-slotprincipe dat eiwitten gebruiken om cohesin aan een stuk dna te laten binden. Dit publiceren ze in Nature Structural & Molecular Biology.
Ons dna is verdeeld over meerdere chromosomen, die het grootste deel van de tijd als lange slierten in de celkern liggen. Maar voordat een cel kan delen, moet zo’n chromosoom zich verdubbelen. „Daarna vormen deze slierten spaghetti zich om tot compacte stukjes macaroni”, vertelt Benjamin Rowland, groepsleider van het onderzoek aan het NKI. Met handen en voeten legt hij uit hoe het dna wordt verdubbeld en opgerold. Het resultaat is twee identieke chromosomen die halverwege aan elkaar vastzitten: een wollige X van compact dna.
Lussen in het dna
Een complex van meerdere eiwitten, cohesin, vervult daarbij een belangrijke rol: als een ring houdt het twee strengen dna bij elkaar. Het complex legt zo lussen in het dna zodat het genen kan reguleren, en houdt twee identieke chromosomen bij elkaar totdat de cel deelt. Een ander eiwit, CTCF, bepaalt waar de cohesinring aan het dna bindt.
„Onze aanname was dat CTCF simpelweg als een stopteken werkt voor cohesin en zo markeert waar het lussen in het dna moet aanleggen”, vertelt Cees Dekker, hoogleraar moleculaire biofysica aan de TU Delft. Het proces bleek veel dynamischer te zijn. Dekker: „Per toeval kwamen we erachter dat de hoeveelheid spanning op het stukje dna invloed heeft op deze blokkeerfunctie van CTCF. Staat er meer kracht op de streng, dan stopt CTCF de lusvorming van cohesin. Dat heeft uiteindelijk effect op welke genen er allemaal aan en uit staan.”
De spanning wordt veroorzaakt door eiwitmachientjes die over het dna heen bewegen en bijvoorbeeld dna overschrijven tot rna. Roman Barth, een hoofdauteur van het artikel, vergelijkt CTCF met een stoplicht: „Voetgangers letten beter op als het druk is op de weg. Je loopt dan niet snel door rood. Als er veel eiwitten op het dna bezig zijn, staat er meer spanning op en luistert cohesin beter naar het CTCF-stoplicht.”
Twee bouwblokjes
Waar Dekkers groep inzoomde op het niveau van een enkel dna-molecuul, onderzocht Rowlands groep de werking van cohesin op de chromosoom-schaal. „In 2020 legden we bloot hoe CTCF aan cohesin bindt: volgens een sleutel-slotprincipe. Twee bouwblokjes van CTCF passen precies in een groeve van cohesin”, vertelt Rowland. CTCF is niet de enige regulator van cohesin. Waar CTCF cohesin bindt om dna-lussen te maken, bindt een ander eiwit, SGO1, aan cohesin om chromosomen bij elkaar te houden voor celdeling.
De onderzoekers bepaalden de ruimtelijke structuur van SGO1. Tot hun verrassing bleek het eiwit dezelfde bouwblokjes te bezitten en zo ook als moleculaire sleutel op het cohesin-slot te passen. Rowland: „Dit resultaat was fascinerend. Deze twee eiwitten lijken zelfs maar het topje van de ijsberg te zijn van een universeel mechanisme waarmee cellen structuur geven aan chromosomen.”
Beide onderzoeken hebben geen directe toepassingen, zeggen de wetenschappers. „Het is vooral belangrijk om te weten hoe cohesin werkt omdat het zo’n cruciale rol speelt voor de chromosoomstructuur in alle organismes”, aldus Rowland.
Ieder land zijn eigen invoerheffing. Tot Donald Trump woensdag tijdens zijn speech na ongeveer een half uur een kartonnen bord omhoog hield in de Rozentuin van het Witte Huis, was onduidelijk hoe hij de wekenlang al aangekondigde ‘wederkerige’ heffingen zou opleggen op producten uit andere landen. Binnen zijn eigen regering zou volgens Amerikaanse media tot op de laatste dag gediscussieerd zijn of er één universele heffing zou gelden, of dat hij per land zou gaan variëren.
Dat laatste dus. Met een hoogte van heffingen die een schok door de wereld doen gaan, hoger zijn dan andere regeringsleiders èn veel economen verwachtten en die een tijdperk van globalisering ten einde zullen brengen. Op dat kartonnen bord dat Trump overhandigd kreeg door handelsministers Howard Lutnick, stonden de heffingen opgesomd die tientallen landen zullen moeten gaan betalen.
Voor producten uit alle landen zal een basisheffing van 10 procent gelden aan de Amerikaanse grenzen, zo kondigde Trump aan op de dag die hij zelf als Bevrijdingsdag had betiteld. Zelfs voor landen die niet of nauwelijks een handelsoverschot hebben met de VS of zelfs een handelstekort, zoals Groot-Brittannië en Brazilië.
Veel landen worden getroffen door veel hogere invoerheffingen. De grootste handelspartners, de EU en China, krijgen heffingen opgelegd van 20 en 34 procent. Voor China komt dat nog eens bovenop heffingen die al eerder door de VS zijn opgelegd. Ook Japan (24 procent) en het snelgroeiende India (26 procent) zien hoge heffingen tegemoet. Door de EU-landen werd rekening gehouden met tarieven ergens tussen de 10 en 25 procent, deze heffing komt dus hoog uit binnen die bandbreedte.
De regering-Trump lijkt zo een handelsoorlog te ontketenen met zijn belangrijkste handelspartners, die al voor ‘Bevrijdingsdag’ hadden aangekondigd dat ze heffingen door de VS zullen vergelden. Vermoedelijk zullen ze eerst proberen om al lopende onderhandelingen nieuw leven in te blazen om heffingen omlaag te krijgen, maar de vraag is of ze veel gehoor zullen krijgen bij Trump. „Als je een tarief van nul procent wil, dan moet je je product gewoon hier in Amerika produceren”, hield hij buitenlandse fabrikanten voor.
Dat maakt een scenario waarschijnlijker waar veel economen al maanden voor waarschuwen, waarbij heffingen door de VS worden beantwoord met heffingen door ander landen. Economische groei zal volgens hun berekeningen in alle landen, zeker ook de VS, klappen op lopen en sommige landen kunnen in een recessie worden gestort. Consumenten zullen de nieuwe heffingen doorgevoerd zien in hogere prijzen die ze in de winkel moeten betalen. De inflatie stijgt dan weer. Bedrijven zien hun inkoopkosten oplopen en hun productieketens ernstig verstoord worden. De onzekerheid zal toenemen, bedrijven zullen aarzelen waar ze het beste in de wereld kunnen investeren.
Zuid-Oost Aziatische landen als Vietnam, Laos en Cambodja worden het hardst getroffen met heffingen van 46, 48 en 49 procent. Zij waren sinds Trump in zijn eerste termijn al een handelsconflict aanging met China, de uitwijkplek voor veel fabrieken uit China en hun economieën groeiden de afgelopen jaren snel. Mexico en Canada – die al eerder door Trump werden gedreigd met heffingen van 25 procent die echter weer werden uitgesteld – ontbreken op de lijst die het Witte Huis gisteren bekendmaakte.
Onduidelijk bleef wanneer de heffingen voor andere landen ingaan. Trump zei zelf direct om middernacht. Amerikaanse media als CNN meldden al snel dat bronnen rond de regering zeiden dat de tarieven vanaf 9 april zullen gelden. Dat zou nog tijd geven aan andere landen om snel onderhandelingen op te voeren om hun heffing omlaag te krijgen. In het decreet dat hij woensdag ondertekende verklaart Trump dat hij de heffingen invoert vanwege een nationale economische noodtoestand.
De al eerder aangekondigde heffingen op auto’s van 25 procent zijn wel vannacht ingegaan. Net als bij de vorige maand ingestelde staal- en aluminiumheffingen (ook 25 procent) krijgen de fabrikanten niet nu ook nog eens deze ‘wederkerige’ heffingen daarbovenop gerekend. Dat geldt ook voor chips, medicijnen, koper en hout, sectoren waarvoor hij eerder aparte tarieven heeft aangekondigd.
Lees ook
‘Mr. Tariff’ Trump vindt met zijn beleid een historische bondgenoot in Herbert Hoover
Mild
Trump noemde zijn ‘wederkerige’ heffingen in zijn toespraak mild. Ze zijn volgens hem de helft van wat andere landen aan heffingen en andere handelsbelemmerende maatregelen opleggen aan Amerikaanse exporteurs. Hij zwaaide op het podium met een dik boek, wat volgens hem een onderzoek bevatte van wat andere landen de VS jarenlang hebben aangedaan.
Op de dag van zijn inauguratie had hij per decreet verschillende ministeries opdracht gegeven te onderzoeken hoe Amerikaanse bedrijven door andere landen worden benadeeld door niet alleen invoerheffingen, maar ook valutamanipulatie, exportsubsidies en niet-financiële handelsbelemmeringen (bijvoorbeeld door restricties op Amerikaanse producten vanwege gezondheids- of milieuvereisten). Ook de door Trump al eerder gehekelde BTW die in veel landen wordt geheven, wordt door zijn regering meegerekend als heffing op Amerikaanse producten. Zelfs al betalen binnenlandse producenten die evenzeer als hun Amerikaanse concurrenten.
Per land zou zijn regering zo bepaald hebben welk nadeel Amerikaanse exporteurs hebben en zou hij zelf nu ‘aardig’ zijn door slechts de helft terug in rekening te brengen. Het boek is tot dusverre nog niet gedeeld met de buitenwereld.
„Sommige landen zullen boos worden”, zei Trump. „Ja, zeker, want we hebben deze landen nooit iets in rekening gebracht.” Hij betitelde andere landen als ‘buitenlandse bedriegers’ en ‘buitenlandse aaseters’. “Onze beste vrienden waren daarbij nog erger dan onze vijanden”. Maar zei hij ook, hij nam het de regeringsleiders van andere landen niet kwalijk. “Het is de schuld van alle presidenten voor mij, die dit hebben toegelaten.”
Met zijn eigen ’tarievenberekening’ gaat Trump volledig voorbij aan de regels die in de afgelopen decennia zijn vastgesteld binnen de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Hij heeft nu zijn eigen en oncontroleerbare manier bedacht om de wereld de maat te nemen op handelsgebied en zet het sinds de Tweede Wereldoorlog zorgvuldig opgebouwde internationale economische systeem zo volledig op losse schroeven. Volgens veel economen heeft de toegenomen vrijere handel voor welvaartstoename in veel landen gezorgd, omdat producten kunnen worden geproduceerd in landen die dat tegen de laagste kosten het meest concurrerend kunnen doen.
Fabrieken terug
Trump wil fabrieken terugkrijgen in de VS en daarmee banen voor arbeiders scheppen. Dat lijkt zijn voornaamste doeleinde met het instellen van deze nieuwe heffingen. Hij somde nogmaals trots op hoe bedrijven als Apple, TSMC, Hyundai en Johnson & Johnson hem de afgelopen maanden al beloofd hebben tientallen en soms zelfs honderden miljarden in nieuwe fabrieken in de VS te steken.
Trump liet een auto-arbeider naast hem vertellen hoe hij in zijn thuisstaat Michigan autofabrieken had zien sluiten en nu onder capaciteit ziet draaien door vertrek van productie naar het buitenland en door buitenlandse concurrentie. Deze Bob zei nu al productie te zien terugkeren en te verwachten dat er binnen drie, vier jaar weer nieuwe fabrieken zullen openen. Trump beloofde hem dat het nog veel sneller zal gaan.
“We gaan weer de auto’s en schepen, chips, vliegtuigen, mineralen en medicijnen zelf produceren die we hier in de VS nodig hebben”, zei Trump. Hij bekritiseerde andere landen dat “ze onze banen gestolen hebben”. “onze fabrieken kapotgemaakt” en “de Amerikaanse droom om zeep hebben geholpen”. En zo zei Trump tegen zijn publiek, waarin behalve zijn kabinet ook veel arbeiders uit de staal- en de auto-industrie zaten: “Wij gaan nu hun aandoen, wat zij ons hebben aangedaan. Ik kan het niet simpeler uitdrukken”.
Veel minder legde hij in zijn toespraak de nadruk op de honderden miljarden die sommige van zijn adviseurs met heffingen denken te kunnen ophalen voor de Amerikaanse schatkist. Dat wordt vaak als een ander doeleinde van zijn handelspolitiek gezien. Met die opbrengsten zou de inkomstenbelasting verlaagd kunnen worden en de staatsschuld gereduceerd.
Zijn handelsadviseur Peter Navarro becijferde dat eerder deze week op 600 tot 700 miljard per jaar. Dat vonden verschillende Amerikaanse economen vervolgens in een eerste reactie een onrealistische inschatting, mede omdat de economische schade van de heffingen niet in deze berekeningen zou worden meegenomen. Eerste berekeningen van economisch adviesbureau Capitol Economics woensdagavond gaven echter aan dat bij tarieven van deze hoogte dat bedrag wel degelijk binnen te spelen zou zijn.
Lees ook
Geen Pringles, Facebook of Tesla: hoe lezers Amerikaanse producten mijden
Onderhandelingen
Ander landen zullen nu snel hun positie moeten bepalen. Proberen ze de regering-Trump te verleiden om onderhandelingen te voeren, uiten ze dreigementen om de Amerikanen aan de tafel te krijgen of komen ze direct met vergeldende maatregelen? “Ik weet nu al dat ik koningen, presidenten, premiers aan de telefoon krijg, die allemaal om uitzonderingen zullen vragen”, zei Trump zelf.
De verwachting is dat de EU en ook andere landen niet direct zullen reageren, maar zich eerst rustig gaan beraden. In een televisie-interview riep Trump’s minister van Financiën Scott Bessent ze op om niet direct met vergelden te komen. “Ik zou niet proberen om te vergelden”, zei hij. “Zo lang je dat niet doet, zullen je heffingen niet omhoog gaan.” Maar of onderhandelingen nog zin hebben, liet hij ook in het midden.
In de aanloop naar Liberation Day hielden veel regeringsleiders hun kruit nog droog. Zo zei Ursula Von der Leyen, president van de Europese Commissie, dinsdag nog Europees Parlement: “We hebben de kracht om te onderhandelen. We hebben de macht om terug te duwen. Alle instrumenten liggen op tafel”.
Op de financiële markten zou het wel heel onrustig kunnen worden. Na de aankondigingen van Trump woensdag kort na het sluiten van de Amerikaanse beurzen doken de futures alvast fors met 2 procent of meer naar beneden. De onzekerheid in de economie en op de beurzen lijkt voorlopig allerminst weg, ook niet nu duidelijk is hoe hard Trump de handelsoorlog inzet.
Van onze militairen en ex-militairen op televisie krijg ik nou nooit eens zin om over te stappen naar defensie, terwijl dat, denk ik, toch de bedoeling is van hun publieke optredens. Ze hebben mensen nodig, en snel ook. Zijn er echt mensen die zich voor een basissalaris willen laten uitschelden door types als Erik Wegewijs, die we kennen van Special Forces VIPS?
En dan de leiding.
Overal draaft Han Bouwmeester op. Hij is schijnbaar de hoogste in rang, of de meest mediagenieke. Fris en betrouwbaar. Wat is Han Bouwmeester eigenlijk? ‘Brigadegeneraal prof. dr.’, zoals hij laatst bij NPO Radio 1 en Café Kockelmann werd aangekondigd? Of ‘kolonel’, zoals ze hem bij de podcast Europa Draait Door noemen. Of is dat hetzelfde? En waarom heeft hij de ene keer wel en de andere keer geen uniform aan? Mag hij dat zelf weten? Is het net als bij boswachter Arjan Postma die er vanwege zijn merk voor kiest om altijd in beige blouse en met padvindershoed te verschijnen. Bij WNL op Zondag stond Han eind vorig jaar in uniform met een aanwijsstok voor een landkaart te vertellen dat de Russen geen goede reputatie hebben bij het oversteken van rivieren. Doen wij dat dan beter? Wanneer zijn wij voor het laatst een rivier overgestoken? Is Han Bouwmeester weleens met een brigade een rivier overgestoken?
Hoezo hebben deze mensen verstand van alles?
Generaal buiten dienst Mart de Kruif mag overal aanschuiven om over goed en fout te praten. Het rechtvaardigheidsgevoel druipt eruit. Dieptepunt: de keer dat hij zei dat Feyenoord mocht bellen als ze nog iemand nodig hadden voor de teambuilding. Ik hoop dat hij datzelfde aanbod nooit doet aan Vitesse. Want die bellen op zeker wel. En we staan toch al kansloos laatste in de laagste divisie van het betaalde voetbal. Ik vind Mart de Kruif een aardige kerel, we komen uit hetzelfde gebied, maar ik zou in oorlogstijd de andere kant op lopen. Hij biechtte me voorafgaand aan een talkshow ooit op dat hij heel vroeger verkering had met de zus van de oppas, dus het had ook zomaar verkeerd met me kunnen aflopen, maar hij is tegelijkertijd behept met de last om altijd ‘het goede’ te doen.
Samen met voormalig Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm staat Mart ook in de theaters waar ze hun publiek voorhouden dat geweld echt de allerlaatste optie is.
Onze militaire leiders spreken vaker groepen burgers en studenten toe dan militairen, want die zijn er (nog) niet.
Marcel van Roosmalen schrijft op maandag en donderdag een column.
Mijn dochter van elf heeft een TikTokfilmpje ontdekt waarin op het nummer ‘I say a little prayer’ een dansje wordt gedaan. Tot haar verbazing zing ik hardop mee. Als ik haar vertel dat de originele versie al meer dan vijftig jaar geleden door Dionne Warwick werd gezongen, is ze matig geïnteresseerd. Wel komt er nog een vraag: „Als dat nummer al zo oud is, waarom heeft ze het dan nu pas op TikTok gezet?”
Frederique Noordhoff
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99730009-0ccca8.jpg)
