Nederland was niet uniek in de collaboratie met de nazi’s

Posted on April 6, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Herdenken Het beeld dat Nederland meer dan andere landen heeft meegewerkt aan de Shoah is misleidend, vindt Ian Buruma. Nederland was laf en hypocriet, maar heeft niet ‘gepolderd’.

6 april 2023 om 15:33

Leestijd 3 minuten

Amsterdam, februari 1941: parade Duitse politietroepen. — Amsterdam, februari 1941: **parade Duitse politietroepen**.

Foto ANP

In 1940 woonden ongeveer 140.000 Joden in Nederland. Verreweg de meesten waren Nederlanders. Van die 140.000 werden 107.000 gedeporteerd. 5.200 kwamen levend terug. In geen enkel West-Europees land is zo’n hoog percentage van de Joodse bevolking vermoord.

Aan dit gruwelijke feit werd in nationale herdenkingen over oorlogsslachtoffers tot niet zo lang geleden nauwelijks aandacht besteed. Over de uitgemoorde Sinti en Roma werd helemaal niet gesproken. ‘Ons volk’ had vreselijk onder de Duitsers geleden, zo werd mij in mijn schooltijd altijd voorgehouden. Dat sommige delen van de bevolking, met name de Joden, onvergelijkbaar veel meer hadden geleden werd pas in de jaren zestig een echt thema. Zelfs in Israël was dat zo, waar pijnlijke herinneringen aan de Shoah niet pasten in het heldenepos van de nieuwe Joodse staat.

Herdenkingssoep

Toch bleef de herdenking op 4 mei sterk in het licht staan van het nationale leed, met de nadruk op verzetslieden (een kleine minderheid tijdens de oorlog) en militairen. Ik was er zelf ooit bij op de Dam, in 2015, en was verbaasd om uit de mond van premier Mark Rutte te horen dat ook onze jongens die in Indië waren gevallen in de grote herdenkingssoep werden gedompeld, alsof de ervaringen van soldaten in een koloniale oorlog ook maar enigszins te vergelijken waren met het noodlot van mannen, vrouwen, en kinderen die systematisch waren uitgeroeid omwille van een moorddadige ideologie.

Lees ook het interview van Bart Funnekotter met historicus Ilse Raaijmakers: Dé Dodenherdenking heeft nooit bestaan

Maar wat me nog het meest verbaasde was dat niemand om mij heen er een probleem mee leek te hebben. Dit nu is het onderwerp van een nieuwe documentaire van de EO met de titel Gaat dit over ons? Nederland Polderland. Veel in deze film, waarin verschillende Joodse Nederlanders en ook een Sinti-activiste hun verhaal deden, was mij bekend: dat de gemeente Amsterdam geen specifiek Joods monument wilde zien op het Jonas Daniël Meijerplein, maar liever odes in steen aan dapper Nederlands verzet; dat de Nederlandse bureaucratie, de politie, en de marechaussee de Duitsers flink hadden geholpen om de Jodenvervolging soepel te laten verlopen. En zo meer.

Provinciale opvatting

Het is goed om hier nog eens aandacht aan te besteden. Voor zover, dus, alle waardering voor de makers van het programma. Hun conclusie daarentegen over de Nederlandse medewerking aan de Duitse massamoord en de gebrekkige herdenking na de oorlog lijkt mij aanvechtbaar. De titel van de documentaire zegt het al: dat zoveel Joden, Sinti en Roma konden worden afgevoerd naar vernietigingskampen, en dat wij die ellende na de oorlog liever niet wilden onderkennen, lag aan de Nederlandse neiging tot consensus, kortom aan het polderen.

Generaal De Gaulle deed na 1945 ook net alsof alle Fransen zich massaal tegen de Duitsers hadden verzet en iedereen hetzelfde leed had gedeeld

Dit is een nogal provinciale opvatting. Neem bijvoorbeeld Frankrijk, dat bepaald niet bekend staat als een polderland. Anders dan in Nederland was daar tijdens de oorlog in een deel van het land een Franse regering aan de macht, die niet alleen collaboreerde met de genocide, maar vaak zelfs het initiatief nam in anti-Joodse maatregelen, allereerst tegen niet-Franse Joden, daarna ook tegen Fransen. De reden, afgezien van het antisemitisme van het Vichy-regime, was dat de Franse overheid bereid was de Joodse bevolking op te offeren om het lot van de niet-Joodse Fransen te verzachten.

Iets dergelijks speelde ook in Nederland een rol, behalve dat er geen officieel Nederlands bewind aan de macht was. En met polderen had het niets te maken. Überhaupt is polderen een begrip dat pas na het verval van de zuilen in zwang is gekomen; daarvoor was politieke en religieuze consensus ver te zoeken.

Verzetsmythe

Je kunt je misschien wel afvragen waarom er relatief veel meer Joden werden gered in Frankrijk, en ook België, dan in Nederland. Ik vermoed dat dit meer te maken heeft met het gebrek aan plaatsen om je te verschuilen, aan het feit dat de meeste Joden op één plek (Amsterdam) woonden, of daarnaar toe waren gebracht, en dat Nederland een intens burgerlijk en gezagsgetrouw land was, waar mensen niet gewend waren om zich te verzetten. Zelfs de opperrabbijn in Amsterdam maande Joden in 1940 om zich stipt aan de regels te houden.

In communistische landen was in herdenkingen alleen plaats voor ‘slachtoffers van het fascisme’

Dat nationale eenheid het doel was van officiële herdenkingen na de oorlog kunnen we nu betreuren, maar ook daarin was Nederland zeker geen uitzondering. Bezetting heeft niet alleen als gevolg dat een samenleving snel wordt verdeeld in ‘goed’ en ‘fout’, maar dat de politieke legitimiteit van een nationale regering wordt aangetast. Generaal De Gaulle deed na 1945 ook net alsof alle Fransen zich massaal tegen de Duitsers hadden verzet en iedereen hetzelfde leed had gedeeld. Ook in Frankrijk kwam pas decennia later aan die mythe min of meer een eind.

Die formele consensus, die zo typisch voor Nederland zou zijn, speelde een nog grotere rol in communistische landen, waar alleen plaats was in herdenkingen voor ‘slachtoffers van het fascisme’. Ook in Auschwitz werden Joden niet officieel herdacht, alleen de antifascisten. Voor verscheidenheid was in de volksdemocratie geen plaats.

Misleidend

Ik twijfel geen moment aan de goede bedoelingen van de makers van Gaat dit over ons? Maar het is misleidend om de geschiedenis van een land in afzondering van andere landen te bekijken. Natuurlijk was de situatie in Nederland anders dan in Frankrijk, laat staan Polen, maar niet alleen de overeenkomsten maar ook de unieke aspecten zijn alleen begrijpelijk in het licht van voorbeelden uit andere landen.

Er wordt wel erg veel in Nederland toegeschreven aan het poldermodel, alsof het iets is als de Nederlandse volksaard, net als ‘gezelligheid’. De neiging om consensus te bouwen is niet specifiek Nederlands. Bovendien kun je allerlei woorden bedenken voor het gedrag van Nederlandse autoriteiten ten opzichte van de Jodenvervolging tijdens de oorlog en de herinnering erna – lafhartig, hypocriet, angstig, zelfgenoegzaam. Maar met de Joden werd in ieder geval niet gepolderd.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 7 april 2023

De springkomkommer is een explosieve vrucht die zijn zaden met grote kracht wegspuit

admin
November 26, 2024
0

Planten verspreiden hun zaden op allerlei manieren, maar weinig doen het zo explosief als de springkomkommer. Al tweeduizend jaar geleden werd de wonderlijke zaadverspreiding van deze mediterrane plant (Ecballium elaterium) beschreven door Plinius de Oudere. De komkommervruchten spuiten hun zaden onder hoge druk weg in een waterige straal. Hiermee verspreidt de soort haar zaden tot wel meerdere meters, ofwel tweeduizend maal de zaadlengte.

Het mechanisme achter deze techniek was echter niet zo goed beschreven. Een team verbonden aan de universiteiten van Manchester en Oxford publiceert er nu over in de PNAS. Ze benaderden de zaadverspreiding op verschillende manieren: wiskundig, natuurkundig, botanisch en biologisch.

De wetenschappers observeerden de ontwikkeling van de vruchten met behulp van timelapse- en hogesnelhelheidscamera’s. Hiermee konden ze zowel de (trage) ontwikkeling van de vruchten in de dagen voor de explosie, als de (snelle) explosie zelf vastleggen met tot wel zesentachtigduizend frames per seconde. Daarnaast maten ze de lengte, vorm en massa van de stengels, vruchten en zaden. Op deze gegevens baseerde het team verschillende wiskundige modellen waarmee men de mechaniek achter de druk, de ballistiek van het gelanceerde zaad en de rotatie van het vallende fruit kan beschrijven.

In hun analyse zien de wetenschappers vier hoofdingrediënten die bijdragen aan de zaadverspreiding van Ecballium. Allereerst bouwt een waterige vloeistof in de vrucht de druk op in de weken voor de explosie, de zogenoemde turgor-druk. In de dagen voor de lancering wordt een deel van de vloeistof in de stengel gepompt. Die wordt zo stugger en draait de hangende vrucht in een ideale, horizontale positie.

Een timelapse van de groei van de vrucht.

Dan volgt de explosie, waarbij een gat ontstaat waar de stengel loslaat van de vrucht. In de eerste honderden microseconden na het afschietenis de vrucht nog deels verbonden met de stengel, waardoor deze een rotatie om de eigen as meegeeft aan de vrucht. Tot slot spuwt de vrucht haar zaden in één straal door het ontstane gat, de snelheid van de zaadjes (tot wel meer dan 15 meter per seconde) neemt af terwijl de hoek van de vrucht als gevolg van de rotatie steiler wordt. Door de optimalisatie van de lanceringshoek komen tragere zaadjes alsnog ver van de moederplant terecht. Gemiddeld landen de zaadjes van de springkomkommer tussen de vier en twaalf meter van de moederplant.

De zaden schieten uit de vrucht van de springkomkommer, in slow motion.

Varianten op deze vorm van verspreiding komen vaker voor bij meer primitieve plantengroepen, zoals mossen en varens. Schimmels gebruiken dergelijke systemen frequent voor de verspreiding van hun sporen. Bij bloemplanten zoals de springkomkommer komt het echter zelden voor.

Andere mechanieken waarmee planten hun zaden lanceren zijn daarentegen talrijk. Voorbeelden van algemene Nederlandse plantensoorten die hun zaden wegschieten zijn de gehoornde klaverzuring (Oxalis corniculata), een stoepplantje, en springzaad (Impatiens) dat veel in bossen voorkomt. Door rijpe vruchten aan te raken kan je de zaadjes zelf zien wegschieten.

Hongkongse rechtbank beschermt rechten van homokoppels

admin
November 26, 2024
0

Gehuwden van hetzelfde geslacht hebben in Hongkong dezelfde rechten op gebied van huisvesting en erfrecht als heteroseksuele koppels. Met dat baanbrekende oordeel beslechtte de hoogste rechtbank van Hongkong dinsdag een jarenlange juridische strijd in het voordeel van twee stellen die zich hadden beklaagd over hun ongelijke behandeling.

Eén zaak was in 2018 aanhangig gemaakt door Nick Ingfinger, die in Canada met zijn partner was getrouwd. In Hongkong, dat huwelijken tussen partners van hetzelfde geslacht slechts beperkt erkent, weigerde de huisvestingsdienst een aanvraag van het koppel in behandeling te nemen voor een huurwoning.

Twee andere zaken werden aangespannen door Edgar Ng en Henry Li, die in het Verenigd Koninkrijk trouwden. Zij konden niet samen eigenaar worden van hun gesubsidieerde koopappartement. Bovendien spande Ng een tweede zaak aan om zijn echtgenoot te laten erkennen als erfgenaam als hij zou overlijden. Ng, die leed aan depressies, stierf in 2020, waarna zijn weduwnaar de rechtszaken voortzette.

De vijf rechters van het Hongkongse Hooggerechtshof bogen zich over de drie zaken nadat de autoriteiten in beroep waren gegaan tegen uitspraken van lagere rechtbanken. die het onderscheid tussen heterokoppels en stellen van hetzelfde geslacht ook al „ongrondwettig” vonden: de mini-grondwet van Hongkong schrijft voor dat alle inwoners gelijk worden behandeld. Hongkong maakt sinds 1997 deel uit van China, maar heeft nog wel zijn eigen rechtssysteem.

Bevolkingspolitiek

Een advocaat namens de huisvestingsdienst betoogde onder meer dat het beleid erop gericht was „traditionele gezinnen te ondersteunen”, in lijn met het streven van de stadsregering om het geboortecijfer te verhogen. Hongkong kampt met grote woningnood, voor veel stellen een reden om de stichting van een gezin uit te stellen.

Maar daar gingen de rechters dinsdag niet in mee. De hoofdtaak van de dienst is niet om bevolkingspolitiek te bedrijven, maar om huisvesting te verschaffen aan mensen die daar niet zelf voor kunnen zorgen. Bovendien merkt de rechtbank op dat ook stellen van hetzelfde geslacht een gezin kunnen stichten, bijvoorbeeld door adoptie of kunstmatige inseminatie.

Infinger zei na de uitspraak tegen journalisten dat de rechters hadden erkend dat „stellen van hetzelfde geslacht van elkaar kunnen houden en het recht hebben samen te leven”, maar hij was pessimistisch over de mogelijkheid dat Hongkong, net als Taiwan en Thailand, het huwelijk zou openstellen voor homokoppels, zoals de ngo Hong Kong Marriage Equality in een reactie had geëist.

De steun daarvoor onder de bevolking neemt in Hongkong al jaren toe. Volgens een opinieonderzoek van drie universiteiten in 2023 steunt 60 procent van de Hongkongers gelijke huwelijksrechten, tegen 38 procent tien jaar eerder.

Maar dezelfde rechtbank die nu uitspraak deed, weigerde de regering vorig jaar nog te verplichten om homokoppels te laten trouwen, in een zaak die was aangespannen door lhbti-activist Jimmy Sham. Wel gebood ze de regering toen om binnen twee jaar een wettige erkenning van homoseksuele relaties op te tuigen, bijvoorbeeld in de vorm van geregistreerd partnerschap.

Sham was eveneens een van de 45 activisten die eerder deze maand celstraffen kregen vanwege hun betrokkenheid bij officieuze prodemocratische voorverkiezingen in 2020. Hij moet vier jaar en drie maanden de gevangenis in.

Ongemakkelijke seks- en poepgrappen zijn er genoeg bij Anne Neuteboom

admin
November 26, 2024
0

Anne Neuteboom moet kokhalzen. Uit haar gorgelen diepe, schraperige klanken naar boven. Het woord dat ze moet uitspreken zit vast in haar keel. Wijnklimaatkast, perst ze er ten slotte uit. Haar nieuwe vriendje heeft de wens uitgesproken dat hij er graag een zou willen kopen voor zijn wijnliefhebberij. Maar voor Neuteboom is dat een stap te ver: de kast staat symbool voor de grote verschillen tussen hen, met name tussen rijk (hij) en arm (zij).

In haar vierde soloprogramma, En dan nu Anne Neuteboom, doet de 35-jarige Anne Neuteboom uit de doeken dat ze een probleem heeft, want ze is gelukkig. En dat is onherkenbaar en beangstigend voor iemand die geen groot plezier aan mensen beleeft en voor wie klagen over alles de eerste natuur is. In vijf kwartier vertelt ze hoe ze het zo ver heeft kunnen laten komen en hoe ze haar partner vond. Net als in elke romcom gaat het dus eerst een keer mis.

Een verfrissende kant van haar optreden is dat ze zichzelf begeleidt met eigen, handgemaakte animaties op een groot scherm. Ze maakte primitieve tekeningetjes van poppetjes die alleen een lijntje als lijf en leden hebben. Soms vertellen de animaties het verhaal, soms zijn het illustraties bij wat ze zegt. Dat is een mooi extraatje en pakt soms geestig uit, zoals wanneer het tegenzit en ze zegt dat ze „triple fucked” is. De uitbeelding is simpel en effectief, met drie vliegende piemels rond een figuurtje.

Coronajaren

Ook haar verslag over daten, elkaar aftasten en het leren kennen van een nieuw iemand, inclusief een terugblik op de moeizame coronajaren, bevat aardige momenten. Maar echt goede grappen zijn dun gezaaid. Het kabbelt vaak wat, omdat ze vooral beschrijft wat er is gebeurd. Neuteboom zoekt het geregeld in grof en dik aangezet commentaar op gedrag en verschijnselen, maar de verwoording is vaak weinig bijzonder of verrassend. Elitaire, Amsterdamse „reservaten” beschrijven aan de hand van havermelk en Biro’s bijvoorbeeld, voelt te makkelijk en is te vaak gedaan om nog een lach mee te scoren.

In de aanloop naar haar liefdesgeschiedenis behandelt Neuteboom „veelgestelde vragen” aan haar, zoals over haar opvallende stem en over haar „raar” zijn. Die lijzige stem heeft ze van nature, bevestigt ze. Daar is niks mis mee, zeker niet voor een professioneel klager, maar als het tempo laag ligt en grappen niet altijd werken, dan keert dat geluid zich tegen haar.

En in En dan nu Anne Neuteboom is ze ook eigenlijk niet ‘raar’ genoeg. Ongemakkelijke seks en onsmakelijkheden, zeker als er poep bij komt, zijn bij haar in goede handen. Maar dat is niet genoeg om deze voorstelling te dragen.

Luister naar