Nederland kan Vlaams bedrijf geen dwangsom opleggen, dan maar een schadeclaim

PFAS schade Nederland heeft geen claimcultuur. Toch eist de overheid nu een schadevergoeding van 3M voor PFAS-vervuiling in de Westerschelde.

De 3M-fabriek in Zwijndrecht, een van de bronnen van PFAS-vervuiling van de Schelde en Westerschelde..
De 3M-fabriek in Zwijndrecht, een van de bronnen van PFAS-vervuiling van de Schelde en Westerschelde.. Foto Peter Hilz /ANP

Moet chemisch concern 3M betalen voor PFAS-vervuiling in Nederland? De Nederlandse staat stelt de producent van post-its en plakband aansprakelijk voor het vervuilen van de Westerschelde, maakte minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) vorige week bekend. De 3M-fabriek in het Vlaamse Zwijndrecht loosde jarenlang PFAS in de Schelde. PFAS zijn fluorhoudende stoffen die ophopen in het milieu en de gezondheid kunnen schaden. De Westerschelde is zo met PFAS vervuild, dat het RIVM adviseert geen vis of schaal- en schelpdieren uit dat water te eten.

De Nederlandse overheid was altijd terughoudend met schadeclaims bij vervuilers. „Het gebeurt bijna nooit dat de staat naar de rechter stapt om schade op een vervuiler te verhalen”, zegt Anne de Vries, aansprakelijkheidsjurist bij natuurorganisatie Natuur en Milieu. „Nederland heeft geen claimcultuur. De overheid probeert uitstoot te beperken met vergunningen of legt boetes op. Voor burgers is het voeren van rechtszaken duur en complex.”

Lees ook: ‘HANDEL NU!’ – op weg naar een totaalverbod grijpt de PFAS-lobby naar een laatste strohalm

Geen dwangsommen

Bij de beslissing 3M aansprakelijk te stellen speelt mee dat het een buitenlands bedrijf is dat in Nederland schade veroorzaakt. „Bij 3M kunnen we geen dwangsommen opleggen of vergunningen aanscherpen, zoals bij Nederlandse bedrijven kan”, zegt een woordvoerder van het ministerie voor Infrastructuur en Waterstaat.

Milieuschade verhalen op Nederlandse vervuilers door de staat is „niet aan de orde”. Lokale overheden proberen dit wel: er loopt een zaak van Papendrecht, Sliedrecht, Dordrecht en Molenlanden tegen PFAS-producenten Chemours en Dupont. De gemeenten eisen een vergoeding voor vervuiling van de omgeving door een Dordtse teflon-fabriek. De rechter doet in september uitspraak.

In het buitenland claimden burgers en overheden al vaker en eerder schade bij producenten van PFAS. Met succes. In de VS schikte de chemische industrie gezondheidsclaims. In Ohio moest Dupont 40 miljoen dollar betalen aan een man voor blootstelling aan PFAS die tot zaadbalkanker leidde. 3M schikte vorig jaar ook al met de Vlaamse overheid, voor een bedrag van een half miljard euro. Dat geld is onder andere bestemd voor bodemsanering. En ook burgers stappen naar de rechter: vorige week oordeelde een Belgische rechter dat 3M 2.000 euro moet betalen aan een Vlaams gezin dat op een kilometer woont van de fabriek in Zwijndrecht, vanwege „overmatige burenhinder”.

Lees ook: Omwonenden chemische fabriek laten bloed testen op PFAS: ‘Kan mijn zoon nog wel kinderen krijgen?’

De Nederlandse staat stelt 3M aansprakelijk voor drie soorten schade; schade aan het milieu; de kosten die Rijkswaterstaat maakte voor het verwijderen van vervuild slib; en de economische schade die Zeeuwse ondernemers zoals vissers ondervinden van de vervuiling.

Gezondheidsschade valt niet onder de claim. Er is weinig zicht op de blootstelling aan PFAS bij de Zeeuwse inwoners. GGD Zeeland besloot eerder geen bloedonderzoek in Zeeland uit te voeren, omdat niet duidelijk zou zijn hoe PFAS-waarden in het bloed samenhangen met iemands persoonlijke gezondheid. Vlaanderen is net begonnen met een bevolkingsonderzoek onder duizenden omwonenden van de 3M-fabriek in Zwijndrecht.


Het is nog onduidelijk welk bedrag Nederland op 3M wil verhalen. Een onderzoeksbureau moet de milieuschade in kaart brengen. Ook moet worden uitgezocht voor welk deel van de vervuiling 3M verantwoordelijk is. Verschillende bedrijven hebben in het verleden PFAS geloosd in de Schelde, waaronder klanten van 3M en een afvalverbrandingsinstallatie dichtbij de Nederlandse grens. Die afvalwerker, Indaver, verbrandt onder andere PFAS-houdend afval afkomstig van Chemours uit Nederland.

Juridisch hoeft het geen probleem te zijn dat vervuiling afkomstig is van diverse bronnen. De Vries: „In Nederland geldt het principe van proportionele aansprakelijkheid. Je hoeft niet iedere andere bron te traceren en precies aan te tonen wie wanneer welke vervuiling in het milieu bracht, je moet wel hard kunnen maken welk deel van de vervuiling van een bepaalde vervuiler afkomstig is.”

3M heeft minister Harbers uitgenodigd. Hij is van plan de aansprakelijkstelling dan te bespreken.