Na veroordeling oppositieleider is hoop op democratie in Cambodja ver weg

Wim van Dijk hééft het gedaan, daar is hij altijd eerlijk over geweest. Hij hééft mensen geholpen aan middel X en hij hééft mensen daarmee geholpen te sterven. En hij heeft het gedaan om aandacht te krijgen voor een ‘vrijwillig levenseinde’, het zelfbeschikkingsrecht van mensen om op legale wijze met een legaal middel hun leven te beëindigen indien ze dat als voltooid achten.

Toch hoeft hij niet de cel in. De rechtbank in Den Bosch veroordeelde Van Dijk (80), een gepensioneerd psycholoog, dinsdag tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden en een taakstraf van veertig uur. Dat is veel lager dan de celstraf van twaalf maanden, waarvan zes voorwaardelijk, die het Openbaar Ministerie had geëist.

Want hoewel vaststaat dat Van Dijk aan zeker tweehonderd mensen middel X verkocht (legaal) staat niet vast dat hij mensen daarmee ook daadwerkelijk hielp bij zelfdoding (verboden). Van Dijk, voorzitter van de Stichting Levenseinderegie, hield geen administratie bij van zijn klanten. En hij vroeg klanten om al zijn gegevens te verwijderen. Een direct en strafbaar verband tussen zíjn middelen en de dood van mensen, is daarom niet vast te stellen. Het OM vervolgde hem daarom alleen voor het overtreden van de geneesmiddelenwet: Van Dijk verkocht ook een antibraakmiddel, dat alleen op recept verkocht mag worden. In combinatie daarmee zou het gebruik van middel X humaner zijn.

Volgens de rechtbank stelde Van Dijk daarmee de eigen morele kaders boven de wet. Maar dat was voor Van Dijk dan ook precies het punt: de wet deugt volgens hem niet.

Huiskamerbijeenkomsten

Het was de dood van zijn eigen vrouw die hem tot dat inzicht had gebracht, legde hij eerder uit in de Volkskrant. Van Dijk had haar dagenlang zien vermageren en sterven. Haar iets toedienen om het doodgaan te versnellen, was volgens de arts niet toegestaan.

Na haar dood besefte hij dat iemand die het leven voltooid acht, niet legaal kan beslissen om te sterven. Hij sloot zich aan bij Coöperatie Laatste Wil, die zich inzet voor de verspreiding van een legaal zelfdodingsmiddel. Ook wil de organisatie liberale euthanasiewetgeving, zodat mensen zelf kunnen bepalen „dát en hóe” ze sterven, „zonder toetsing van derden”, zoals artsen en psychologen.

Zijn eigen vrouw had Van Dijk dagenlang zien vermageren en zien sterven. Haar iets toedienen om het doodgaan te versnellen, was niet toegestaan

Maar tijdens ‘huiskamerbijeenkomsten’ die de Coöperatie organiseerde voor geïnteresseerden, merkte hij dat veel mensen niet wisten hoe ze aan middel X konden komen. „Ik had mijn vrouw voor mijn gevoel in de steek moeten laten”, zei hij tegen de Volkskrant. „Moest ik deze mensen dan ook weer in de steek laten?”

Via Alex S. begon hij het middel in te kopen. De 28-jarige Eindhovenaar werd in 2023 tot drieënhalf jaar celstraf veroordeeld voor hulp bij zelfdoding vanwege grootschalige handel in het middel: S. verkocht aan klanten over de hele wereld. Van Dijk verkocht het middel zelf weer door aan anderen. Daarbij verkocht hij ook het antibraakmiddel.

Moeilijk te bewijzen

De uitspraak van dinsdag toont hoe complex de juridische strijd is die het OM voert tegen mensen die helpen het ideaal van een ‘vrijwillig levenseinde’ in de praktijk te brengen. Ondergrondse handelaren in het middel weten hun sporen goed uit te wissen, waardoor strafbare handelingen moeilijk te bewijzen blijken.

Zo vielen deze zomer straffen tegen zeven leden van Coöperatie Laatste Wil lager uit dan het OM had geëist. Vier werden vrijgesproken van lidmaatschap van een criminele organisatie en hulp bij zelfdoding. Twee oud-bestuursleden werden daar wel voor veroordeeld, maar kregen voorwaardelijke celstraffen van twaalf en vier maanden – het OM eiste straffen tot tweeënhalf jaar. Een ander lid overleed kort voor de uitspraak op natuurlijke wijze.

En eerder in de zomer nog eiste het OM dertig maanden celstraf tegen een man die aan zeker 223 mensen middel X had verkocht – maar van slechts zeven klanten was vast te stellen dat ze daadwerkelijk door dat middel waren overleden. Uiteindelijk beëindigde de verdachte kort voor de uitspraak zelf zijn leven.

Zulke celstraffen zien de verdachten zelf overigens nooit als onoverkomelijk. Het is de prijs die ze maar moeten betalen voor het agenderen van hun politieke doel. „Het kan me niet zo veel schelen of ze me arresteren of me in de bak douwen”, zei ook Van Dijk tegen de Volkskrant. „Ik wil verdomme dat er iets gebeurt.”

Lees ook

Arrestaties in Zwitserland na zelfdoding in capsule

Delen

Mail de redactie

Het onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag bij Ongehoord Nederland is gebrekkig uitgevoerd. Dat zeggen twee experts op het gebied van integriteitsonderzoeken. Op basis van het rapport van het Ermelose consultancybureau SVision besloot de raad van toezicht afgelopen vrijdag oprichter Arnold Karskens te ontslaan als voorzitter, nadat hij al eerder was geschorst. Volgens het rapport heeft Karskens zich schuldig gemaakt aan „intimidatie, verbaal geweld, pesten en machtsmisbruik” op de werkvloer.

Op verzoek van NRC lazen Rob van Eijbergen en Marjan Olfers het rapport, dat de omroep maandag publiceerde. „Het komt op mij pseudowetenschappelijk over”, laat Van Eijbergen weten. Hij is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek (Utrecht) en doet zelf onderzoek en bemiddeling, zoals bij de Belgische publieke omroep VRT.

Net als Van Eijbergen heeft hoogleraar sport en recht Olfers, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, moeite met de stellige uitspraken die over Karskens worden gedaan. Volgens haar hinkt het onderzoek op twee gedachten: cultuuronderzoek en persoonsgericht onderzoek. Bij die laatste soort gaat het niet om beleving, maar moeten meldingen tot feiten worden uitgerechercheerd. „Wat is er dan en dan en dan gebeurd? De beschuldigde moet zich namelijk altijd kunnen verweren”, zegt Olfers, die met haar bureau Verinorm integriteitsonderzoeken doet. „De onderzoeker is alleen gaan schuiven”, zegt ze. „Het onderscheid tussen feiten en belevingen wordt onvoldoende kenbaar gemaakt.”

Lees ook

Een ‘coup’? Ongehoord Nederland drijft steeds verder uiteen

Daarnaast vindt Van Eijbergen de onderzoeksvraag en afbakening van het onderzoek onduidelijk. Ook worden „termen als machtsmisbruik en angstcultuur gebruikt zonder toe te lichten wat daarmee bedoeld wordt”, terwijl die moeten dienen als toetsstenen voor het onderzoek. Hij trof in de bijlagen van het rapport wel een uiteenzetting over grensoverschrijdend gedrag „aan de hand van verouderde theorieën”. Maar, stelt hij, „die beschrijvingen worden niet gebruikt” voor het onderzoek.

Het is zonder wederhoor erg heftig wat wordt geconcludeerd, te meer gezien de gevolgen die aan het rapport worden verbonden

Een aantal keer worden onder het kopje ‘observaties’ klachten opgesomd. Van Eijbergen: „Dit suggereert een onterechte exactheid”, want onduidelijk is hoeveel mensen die observatie, die klachten delen.

Van Eijbergen valt het ook op dat de onderzoeker zegt ‘triangulatie’ te hebben gebruikt. Dat is het toepassen van meerdere onderzoeksmethoden om onder meer de betrouwbaarheid te vergroten. Maar welke onderzoeksmethoden precies werden ingezet, „wordt niet toegelicht”.

‘Heftig’

Hun kritiek betekent niet dat Karskens zich niet misdragen kan hebben. Maar volgens Olfers is het „zonder wederhoor [van Karskens] erg heftig wat wordt geconcludeerd, te meer gezien de gevolgen die aan het rapport worden verbonden”, namelijk ontslag.

Ook zegt Olfers dat voor haar vaststaat dat dit onderzoek zozeer „een persoonsgericht karakter” heeft dat daaruit de plicht volgt tot het bezitten van ‘recherchevergunning’. SVision beschikt niet over een dergelijke ‘vergunning’, die volgens de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus nodig is voor het uitvoeren van recherchewerkzaamheden – bij bijvoorbeeld een integriteitsonderzoek. Volgens directeur Siebe Slagter is zo’n vergunning echter geen vereiste voor dit type onderzoek.

Karskens heeft afgezien van medewerking, volgens het rapport zou hij daar onaanvaardbare eisen aan hebben gesteld. Hij stelt zelf, in een reactie van zijn advocaat die hij op X heeft geplaatst, dat hij niet meewerkte omdat rvt-voorzitter Bauke Geersing van ON hem al met conclusies overviel.

Volgens Karskens „rammelt het onderzoek aan alle kanten”. Hij stelt dat hij ON wilde zuiveren van een aantal werknemers die zich antisemitisch zou uiten en spreekt van een „coup”. Het rapport vond geen aanwijzingen voor antisemitisme bij medewerkers van de omroep.

Karskens zou volgens het rapport een angstcultuur hebben gecreëerd bij ON. Daarmee onderschrijft het rapport een anonieme brandbrief die later door een meerderheid van de werknemers is onderschreven. Daarnaast zou hij seksistische opmerkingen hebben gemaakt.

Ook zou hij een onkritische koers hebben afgedwongen bij berichtgeving over de coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB.

NPO-bestuur

Gevraagd naar Slagters gebrek aan aantoonbare ervaring met dergelijke onderzoeken, stelde de directeur van SVision vrijdag dat die inderdaad niet uit zijn LinkedIn-profiel of website blijkt. „Maar ik doe al 25 jaar onafhankelijk onderzoek.”

ON trad in 2022 toe tot het publieke bestel. Het NPO-bestuur laat via een woordvoerder weten geen commentaar te hebben op de ontwikkelingen bij de omroep.

Lees ook

Minister die Zwarte Piet omarmt en ruziede met de NPO-baas

Delen

Mail de redactie