Na een plotselinge beweging van de zeebodem kan een golf zich vrijwel ongeremd over de oceaan bewegen

Een tijdelijke expositie is geopend op het strand van de Pokaibaai aan de westkust van Oahu, een van de eilanden van de Hawaï-archipel. De dronefoto hierboven geeft een overzicht van wat er zoal te zien is. Het gaat om in totaal 26 petrogliefen, tekeningen die zijn ingekerfd in zandsteen. De abstracte afbeeldingen zijn naar schatting meer dan 600 jaar geleden gemaakt door de oorspronkelijke Polynesische bevolking van Hawaï.

De tekeningen kwamen half juli tevoorschijn van onder het zand, dat door de lokale weersomstandigheden en zeestroming tijdelijk was weggespoeld. In 2016 werden ze voor het eerst ontdekt door een Texaans echtpaar tijdens een strandwandeling. Destijds identificeerden archeologen zeventien figuren, maar was de tijd te kort om ze nauwkeurig in kaart te brengen. Kort na de ontdekking bedekte de branding ze alweer met een nieuwe laag zand.

Nu lijkt er een groter deel van de archeologische kunst blootgelegd, met 26 voorstellingen die zich uitstrekken over een breedte van 35 meter strand. Het gaat om achttien mensachtige figuren, primitief getekend als stokmensjes, en enkele abstracte voorstellingen. Ze variëren in grootte van 15 centimeter tot meer dan twee meter. Sommige hebben een streepje tussen de benen, wat suggereert dat de maker bedoelde dat ze van het mannelijke geslacht zijn.

De inheemse bevolking kent een religieuze betekenis toe aan de tekeningen. Buurtbewoner Glen Kila, naar eigen zeggen een directe afstammeling van de aboriginals die zich honderden jaren geleden als eerste vestigden aan de westkust van Oahu, ziet in de grootste mensfiguur die één hand omhoog en één hand omlaag houdt een symbool voor de opkomende en ondergaande zon.

Zoom in

Zoom in

Foto’s Mengshin Lin/AP

Voor Kila vertellen de inscripties het verhaal van zijn voorouders. Dat de tekeningen nu opnieuw aan de oppervlakte verschenen interpreteert hij als een bovennatuurlijke waarschuwing voor de stijging van de zeespiegel.

De vindplaats ligt in een baai met vakantiehuisjes van het Amerikaanse leger, en dat wakkert de oude discussie aan over aan wie het land toebehoort. In de jaren dertig van de vorige eeuw moest de lokale bevolking, waaronder de familie van Kila, plaatsmaken voor het leger.

Maar het Amerikaanse leger benadrukt dat het strand openbaar toegankelijk is, en dat het goed zorgdraagt voor het culturele erfgoed op haar terrein. Het meldt dat archeoloog Laura Gilda de tekeningen nu zorgvuldig heeft vastgelegd met driedimensionale fotografie voordat ze opnieuw onder het zand verdwijnen.

Hawaï kent overigens meer van zulke vindplaatsen met archeologische inscripties. In het Hawaiʻi Volcanoes National Park ligt Pu’uloa met meer dan 23.000 petroglyfen, die in het Hawaïaans ki‘i pōhaku heten.

Delen

Mail de redactie

Waar zou het klassieke AVG’tje zijn geweest zonder de A van aardappel? Wat zou er naast vlees en groente op het bord liggen als niet negen miljoen jaar geleden twee planten met wortels samen een plant met knollen hadden voortgebracht? Knollen zijn niet alleen onmisbaar in de Nederlandse keuken, ze zijn wereldwijd een belangrijke bron van koolhydraten.

Een groep plantenonderzoekers denkt de oorsprong van de pieper te hebben ontdekt, en beschrijft dat in het wetenschappelijk tijdschrift Cell. Ze reconstrueerden aan de hand van een ingewikkelde dna-puzzel hoe de natuurlijke kruising van verschillende soorten zónder knollen een nieuwe soort opleverde. Een plant die er onder de grond heel anders uitzag: met knollen die eetbaar én voedzaam bleken.

Dat was een geweldig staaltje innovatie van de natuur. Met die knollen kon de plant voedingsstoffen onder de grond opslaan. Maar minstens zo belangrijk: de plant kon zich zo ook voortplanten: uit elke aardappel kon een nieuwe plant groeien die aardappelen gaf. Nog steeds stoppen telers pootaardappelen in de grond om daarmee een veelvoud aan consumptieaardappelen te oogsten.

Om de aardappel-evolutie te ontrafelen, brachten de onderzoekers eerst het dna van 128 verschillende planten in kaart: grotendeels van gekweekte en wilde aardappelvarianten. Maar ook van tomatenplanten. En van etuberosum, een wilde plant, die verwant is aan zowel de tomaat als de aardappel. Maar met een belangrijk verschil dat in de naam besloten ligt: etuberosum betekent ‘zonder knollen’.

Zoom in

Gemeenschappelijke voorouder

Etuberosum en tomaat zijn aparte soorten. De moderne aardappelplant lijkt genetisch iets meer op etuberosum dan op tomaat. Maar aan beide groeien geen knollen. Waar kwamen die dan vandaan? En waarom was het mysterie zo moeilijk te ontrafelen?

Aardappelen zijn genetisch behoorlijk complex. In elke cel hebben ze vier sets chromosomen (mensen hebben er twee). Voor het vaststellen van de dna-volgorde van deze genetisch zeer diverse plant waren geavanceerde technieken nodig om de 48 chromosomen in tienduizenden fragmentjes op te splitsen en opnieuw in elkaar zetten. De internationale groep slaagde erin de genetische kluwen uit elkaar peuteren en te zien welke stukjes dna in de aardappel van de tomaat en welke van de etuberosum kwamen.

Ze zagen dat de aardappelen een genenmix hebben van zowel etuberosum als tomaten. Dat zijn aparte soorten, maar wel met een gemeenschappelijke voorouder. Daardoor konden ze zelfs na miljoenen jaren ‘latten’ nog steeds kruisen, en zo gebeurde het dat ze zo’n 9 miljoen jaar geleden de eerste aardappelplanten voortbrachten, schrijven de onderzoekers – ver voor er mensen op aarde rondliepen.

De vraag was ook wat de plant aanzette om knollen te maken. Ze zagen dat genen die belangrijk zijn voor knolvorming in beide lijnen aanwezig waren. Door in het lab aan het dna te sleutelen, was te zien dat de knolvormende genen van beide planten cruciaal waren: als het gen van een van beide planten werd uitgeschakeld, kregen de nakomelingen geen of misvormde knollen. Beide planten waren dus nodig om uiteindelijk de aardappelplant voort te brengen.

Zoom in

Relatieve isolatie

Door te berekenen in welk tempo het dna in de loop van de tijd muteerde, konden ze zeggen dat het ontstaan van de knoldragende plant hand in hand moet zijn gegaan met het ontstaan van het relatief jonge Andes-gebergte in Zuid-Amerika. De nieuwe plant had eigenschappen die hielpen te overleven onder verschillende weersomstandigheden in de bergen. Met de knollen kon de plant voedingsstoffen onder de grond bewaren, en ze maakten het mogelijk om zich zonder zaden of bestuiving voort te planten in koude, hoge gebieden.

De nieuwe leefomgeving zorgde ervoor dat de aardappelhybriden minder in contact kwamen met hun voorouders en weer terug konden kruisen. In relatieve isolatie konden ze verder evolueren en hun vruchtbaarheid verbeteren. En uiteindelijk kon de aardappel niet alleen op eigen benen staan, maar bracht die ook een enorme variëteit aan knolgewassen voort.

De aardappel bleek zich in uiteenlopende leefgebieden thuis te voelen, van koude alpenweiden tot tropische bossen. Dat leidde, schrijven de onderzoekers, tot een explosie van soorten en een rijke diversiteit aan aardappelen en knollen.

Hoe die vervolgens miljoenen jaren later door mensen werden gecultiveerd, en in de zestiende eeuw naar Europa kwamen, daar gaat deze studie niet op in. Maar duidelijk is: zonder tomaat en etuberosum geen bintje en eigenheimer.

Foto Getty Images

Delen

Mail de redactie